Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ukufuma mu Fifungo Fyafiita Ukuya ku Mpili sha ku Switzerland

Ukufuma mu Fifungo Fyafiita Ukuya ku Mpili sha ku Switzerland

Ubumi Bwabo

Ukufuma mu Fifungo Fyafiita Ukuya ku Mpili sha ku Switzerland

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA LOTHAR WALTHER

Pa numa ya kuba mu fifungo fyafiita ifya baKomyunisti pa imyaka itatu mu East Germany, nalefwaisha ukulubuka no kuba no lupwa lwandi ulo natemenwe sana.

LELO, nshatontonkenyepo ukuti umwana wandi uwa myaka 6, Johannes, kuti anduba. Tamwenepo pa myaka itatu. Tanjishibe nangu panono.

Nangu cali fi ku mwana wandi, ine nali-ipakishe bucibusa bwa bafyashi bandi ne citemwishi. Ulupwa nafyalilwemo ku Germany mu Chemnitz, mu 1928 lwali ulusuma. Batata balelandilapo fye ifyo bapatile imipepele. Baleibukisha ifyo abashilika abaleitunga ukuba Abena Kristu mu Nkondo ya Calo iya 1 bale-eba abo balelwa na bo pa bushiku bwa December 25 ati, “Sangalaleni,” lelo ubushiku fye bwakonkapo baletendeka ukulwa na kabili. Batata baleti imipepele ya bumbimunda sana.

Amalangulushi Yalenga Natetekela

Icawemeko ca kuti ifyacitikile batata, ine tafyancitikileko. Ilyo Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile, nali ne myaka 17 kabili napuswike kwempe ku kusendwa ku bushilika. Na lyo line, nalecula no mutima pa mepusho pamo nga ‘mulandu shi kwabela ukwipayana kwa musango yu? Nani ningacetekela? Ni kwi ningasanga umutelelwe wa cine cine?’ Icalo ca Soviet Union catendeke ukuteka icalo ca East Germany umo twaleikala. Abacushiwe ku bonaushi bwaletelwe ne nkondo, balitemenwe ifyo baKomyunisti balelanda pa lwa bulungi, umulinganya, ukwikatana, no mutende. Mu kwangufyanya, aba bantu bakaele bali no kutendeka ukulungulushiwa, uno muku kuli bapolitishani, te ku bamipepele iyo.

Inshita nalefwaisha amasuko ya cine ku mepusho yandi, e lintu bamayo mukalamba, Inte ya kwa Yehova, balandile na ine pa fyo basuminemo. Bampeele icitabo icalelanda pali Baibolo icalengele ukuti mbelenge icipandwa conse ica kwa Mateo 24 pa muku wa kubalilapo. Nalitemenwe ubulondoloshi ne fishinka fyali muli ici citabo ifyalelanga ukuti twaba mu nshita ya “impela ya bwikashi” no kulanga icalenga amafya ya bantunse.—Mateo 24:3; Ukusokolola 12:9.

Tapakokwele natendeke ukupokelela impapulo sha Nte sha kwa Yehova, kabili ilyo naleshibelenga no mute, nalikutulwike ukuti nasangile icine ico nalefwaisha. Nalicankilwe ukwishibo kuti Yesu Kristu abikilwe pa bufumu mu 1914 no kuti nomba line fye ali no kulofya abashipepa no kuleta amapaalo ku bantunse ba cumfwila. Cimbi icangwamine sana, kusambilila no kumfwikisha icilubula. Cangafwile ukupepa kuli Yehova Lesa ukufuma pa nshi ya mutima no kulomba ubwelelo. Nalyumfwile bwino nga nshi pa fyo twakoseleshiwa ukucita mu mashiwi yaba pali Yakobo 4:8 apatila: “Palameni kuli Lesa, na o alapalama kuli imwe.”

Nangu line nalicankilwe pa fyo nalesambilila icine, abafyashi bandi na nkashi yandi pa kubalilapo tabalepoosako amano ku fyo nalebeba. Lelo, ici tacalengele ndeke ukufwaisha ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu ukwalebela mupepi na ku Chemnitz ukwalesangwa akalibumba kanono aka baNte. Icampapwishe ca kuti, abafyashi bandi na nkashi yandi balikonkele ku kulongana ilyo nailesangwako pa muku wa kubalilapo! Iyi yali ni nshita ya mpepo mu 1945 ukufika mu 1946. Pa numa ilyo ibumba lya kusambilila Baibolo lyapangilwe mwi tauni lya Harthau, umo twaleikala, ulupwa lwandi lwatendeke ukusangwako lyonse.

“Ndi Mwaice”

Ukusambilila icine ca mu Baibolo icacindama no kubishanya na bantu ba kwa Yehova kwalengele naipeela kuli Yehova. Kabili pa May 25, 1946 nalibatishiwe. Nalitemenwe sana ilyo aba mu lupwa lwandi na bo balundulwike lwa ku mupashi, pa kulekelesha bonse batatu baishileba baNte ba busumino. Nkashi yandi acili alipimpa mu cilonganino cabela mwi tauni lya Chemnitz. Bamayo na batata babombele mu busumino ukufikile mfwa. Bamayo bafwile mu 1965 e lyo batata mu 1986.

Natendeke ukubomba umulimo wa bupainiya bwaibela ilyo papitile imyeshi 6 pa numa ya kubatishiwa. Apa e po natendekele umulimo wa bumi bwandi bonse mu “nshita iyene ne nshita iishiyene.” (2 Timote 4:2) Mu kwangufyanya nakwete ishuko lya kubomba imilimo na imbi. Mu mushi wabela mu mpanga ku kabanga ka Germany bakabilisha ba nshita yonse balekabilwa. Ine na munyinane umbi twaipwishe ukuti twingayabombela kuli ici cifulo. Na lyo line, naleumfwa ukuti nshafikilepo ukubomba uyu mulimo kabili nali umwaice. Apo nali fye ne myaka 18, nayumfwile filya Yeremia ayumfwile, uwatile: “Awe, mwe. . . . Yehova! moneni nshaishiba kusosa; pantu ndi mwaice.” (Yeremia 1:6) Nangu line naletwishika, bakangalila mu cikuuku batwebele ukuti tweshe ukuyabomba. E co twatuminwe ukuyabombela ku Belzig, itauni ilinono mu citungu ca Brandenburg.

Ukushimikila muli cilya cifulo takwayangwike, lelo kwalingafwile ukwisabomba bwino ku ntanshi. Mu kupita kwa nshita, abanakashi ba makwebo abalumbuka bapokelele ubukombe bwa Bufumu no kuba Inte sha kwa Yehova. Lelo, ifyo basuminemo fyapusene sana ne ntambi sha bekala mushi e lyo ne fyo abantu baletiina. Bashimapepo ba ku Katolika na ba mu calici ya buProtestanti batwalilile ukutukaanya no kubepa abantu pa mulimo wesu uwa kushimikila. Lelo apo twacetekele Yehova ukututungulula no kutucingilila, twa-afwile abantu mupepi na 15 abalefwaya ukusambilila icine.

Ukukaanya Kwatendeka

Umwaka wa 1948 waletele amapaalo e lyo na mafya ayo nshale-enekela. Pa kubalilapo, napeelwe umulimo wa bupainiya ku Rudolstadt, ku Thuringia. Kulya, naishibene na bamunyina ne nkashi aba busumino abengi, kabili nali-ipakishe ukubishanya na bo. Ipaalo lyakulisha limbi lyaishile mu July ulya wine mwaka. Naupile Erika Ullman, umukashana wa busumino kabili uwacincila untu naishibe ilyo natendeke fye ukusangwa ku kulongana mu Cilonganino ca mwi tauni lya Chemnitz. Twatendeke umulimo wa bupainiya mu Harthau, itauni lya ku mwesu. Lelo, Erika tatwalilile mu mulimo wa lyonse pa mulandu wa kulwalilila ne milandu imbi.

Shilya shali ni nshita shayafya ku bantu ba kwa Yehova. Icipani cilolekesha pa Milimo mu Chemnitz campokolwele kardi wa kushitilapo ifya kulya pa kuti fye bampatikishe ukuleka umulimo wandi uwa kushimikila no kutendeka ukubomba incito. Bakangalila batwele umulandu wandi ku cilye no kulombelapo ukuti tusuminishiwe ku Buteko. Icilye calikeene, kabili pa June 23, 1950, napingwilwe ukulipila indalama nangu ukubikwa mu cifungo inshiku 30. Twatwele umulandu ku cilye cikalamba, na co calikeene kabili napooselwe mu cifungo.

Iyi yali fye ni ntendekelo ya kukaanya na macushi ifyali no kutuponena. Tapapitile no mweshi, mu September, 1950, pa numa fye ya kusabankanya ilyashi lya bufi pali ifwe pa mulabasa, imitekele ya Komyunisti yabindile umulimo wesu. Baleti tuli nengu shabipisha isha fyalo fya ku Bulaya na Amerika, no kutila twalebepa fye ukuti ni fwe bakapepa, pantu bamwene twafula fye pa muku umo kabili tatwaleipoosa na mu fikansa fya calo. Ubushiku bwine buntu batukeenye, umwina mwandi apaapile umwana umwaume, Johannes, mu ng’anda ninshi ncili mu cifungo. Nangu ca kuti abanakashi abayafwile umukashi wandi ukupaapa balikeenye bakapokola ukwingila mu ng’anda, bena balingile no kutendeka ukusokota pa kuti basange ica kunshininapo pa milandu bampeele. Lelo, tapali ico basangile. Na lyo line, pa numa basukile baingisha inengu mu cilonganino cesu. E calengele ukuti bekate bakangalila bonse pamo na ine mu October, 1953.

Mu Fifungo fya pa Nshi Umwafiita

Pa numa ya kupeelwo mulandu no kupingulwa ukukakwa imyaka itatu ukufika ku myaka 6, twabikilwe mu fifungo fya pa nshi, umwafiita, ifya mu ciyanda ca Osterstein Castle, mu Zwickau. Ifi fifungo fyali ifya fiko sana kabili e mo twasangile bamunyinefwe. Te mulandu ne fyo ifintu fyabipishe mulya, ukuba na bamunyina bakosoka kwalelete nsansa. Nangu tatwali na buntungwa, ifya kulya fya ku mupashi fyena twalikwete. Nelyo batupatile no kubinda umulimo wesu, Ulupungu kwa kwa Kalinda lwalefika mu cifungo ukufika fye na mu tulokoni mwine! Lwalefika shani?

Bamunyinefwe bambi baebelwe ukulabombela ku mikoti ya malasha, ukwalesangwa na baNte abashali bafungwa, abalebapeela bamagazini. Na bo baletuletela aba bamagazini mu bumfisolo. E fyo twalekwata ica kulya ca ku mupashi ico twalekabila sana. Nalitemenwe kabili nalikoseleshiwe nga nshi ukumona ifyo Yehova aletusakamana no kututungulula!

Ku kupwa kwa 1954, batukuushishe ku cifungo cishaibipila mu Torgau. BaNte ba kulya balitupokelele bwino. Icalengele ukuti batwalilile ukuba abakosa lwa ku mupashi ukufika fye na ilya nshita, kulalanda pa fyo baleibukisha muli bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda. Mwandini balefwaisha ukubelenga bamagazini abapya! Nomba wali mulimo wesu ukubebako ifyo twasambilile mu Zwickau. Bushe twali no kucita shani ici apo balitubindile ukusoshanya? Kwena, bamunyina balitwebeleko ifyo twingacita, kabili ukuboko kwa kwa Yehova ukwa maka kwali na ifwe. Ici catusambilishe ifyo cacindamina ukusambilila Baibolo no kutontonkanyapo ilyo tuli no buntungwa ne shuko lya kucite fyo.

Inshita ya Kusalapo Kwacindama

Yehova alitwafwile ukukananenuka. Ku kupwa kwa 1956, twaishilepapa fye ukuti fwe bengi batufumya mu cifungo. Kuti wafilwa no kulondolola insansa twakwete ilyo twafumine mu cifungo! Iyo nshita, umwana wandi ali ne myaka 6, kabili nalicankilwe sana ukuba no mukashi wandi pa kuti tukushishe pamo umwana wesu. Pa kubala, Johannes alemona kwati ndi mutulatula fye, lelo mu nshita fye iinono twasukile twatemwana.

Inte sha kwa Yehova ku East Germany bali na mafya icine cine. Ukukaanya umulimo wesu uwa Bwina Kristu ukwaleluminako, e lyo na filya tushaleipoosa mu fikansa fya calo, fyalengele twalaikala fye mu mwenso—ukutiina ukufwa, ukuba na masakamika no kunaka umo shacela. E ico ine na Erika twaikele pa nshi no kupituluka mu fyaletucitikila no kupepelapo, kabili twamwene ukuti tufwile ukukuukila ukuliko bwino pa kucefyanyako amasakamika. Twalefwaya ukukwata ubuntungwa bwa kubombela Yehova no kukonkelela amabuyo ya ku mupashi.

Ku ce shuko, mu mibundo ya mu 1957, twakuukile ku Stuttgart, ku West Germany. Kulya, umulimo wa kubila tawabindilwe, kabili twalebishanya bwino na bamunyinefwe. Baletwafwa sana. Twapwile imyaka 7 mu cilonganino ca ku Hedelfingen. Muli ilya myaka, e mo umwana wesu atendeke isukulu kabili alilundulwike lwa ku mupashi. Mu September 1962, nali-ipakishe ukusangwa kwi Sukulu lya Butumikishi Ilya Bufumu mu Wiesbaden. Kulya nakoseleshiwe ukukuuka no lupwa lwandi ukuyabombela uko bakasambilisha ba Baibolo abalanda iciGerman balekabilwa. Nalefika na mu fifulo fimo ifya mu Germany na mu Switzerland.

Ukuya ku Mpili sha mu Switzerland

E ico, mu 1963 twakukiile ku Switzerland. Twaebelwe ukubombela mu cilonganino icinono mwi tauni lya Brunnen, mupepi na Bemba wa Lucerne mu kati ka mpili sha Alps isha ku Switzerland. Cali kwati tuli mu paradaise. Twalekabila ukusambilila ululimi lwapala iciGerman ululandwa kulya, ukubelesha imikalile, no kusambilila imibele ya bantu. Na lyo line, twali-ipakishe ukubomba no kushimikila mu bantu abatemwo mutende. Mu Brunnen twaikelemo imyaka 14. E mo umwana wesu akuliile.

Mu 1977, ilyo nali ne myaka mupepi na 50, batwitile ukuyabombela pa Bethel mu Thun, ku Switzerland. Twatile ili lishuko lishimonaika kabili twalipokelele na maboko yabili. Ine no mukashi wandi twabombele pa Bethel imyaka 9, iyo twibukisha ukuti yalicindamisha mu bumi bwesu ubwa Bwina Kristu na mu kulunduluka kwesu ukwa ku mupashi. Kabili twali-ipakishe ukubombela pamo na bamunyina ba ku Thun ne ncende yapalaminako mu mulimo wa kushimikila. Lyonse twaleipakisha ukutamba “ifipesha mano” fya kwa Yehova, impili ishakulisha ishakupwa ne mfula yabuuta ishiitwa Bernese Alps.—Amalumbo 9:1.

Ukukuuka na Kabili

Ku kutendeka kwa 1986 twalikuukile na kabili. Twaebelwe ukubomba bupainiya bwaibela mu cifulo calebombelwamo ne Cilonganino ca Buchs ku kabanga ka Switzerland. Na kabili twali no kubelesha imikalile imbi. Lelo, apo twalefwaisha ukubombela Yehova ukuli konse uko alefwaya ukutubomfya, twalisumine uyu mulimo upya kabili alitupaalile. Inshita shimo ndabombako nga kangalila wenda, ukutandalila ifilonganino no kufikoselesha. Nomba napapita imyaka 18, kabili twali-ipakisha ifisuma ifingi ifyakuma umulimo wa kushimikila muli iyi ncende. Icilonganino ca mu Buchs calikula, kabili tulaipakisha ukulonganina mu Ng’anda ya Bufumu iisuma, iyapeelwe imyaka 5 iyapita.

Yehova alitusakamana apakalamba nga nshi. Imyaka iingi iya bumi bwesu, twaibomfya mu mulimo wa nshita yonse, kabili tatwatala atubulwa nangu cimo. Twaliba ne nsansa ukumona uko umwana wesu, umukashi wakwe na bana bakwe babili, na beshikulu besu bene ne ndupwa shabo bale-enda mu nshila sha kwa Yehova mu busumino.

Nga natontonkanya pa fyo nabomba, ndamona ukwabula no kutwishika ukuti twalibombela Yehova mu “nshita iyene ne nshita iishiyene.” Ukukonkelela umulimo wa Bwina Kristu kwamfisha mu fifungo fya pa nshi umwafiita ifya baKomyunisti na ku mpili sha lulumbi isha ku Switzerland. Ine no lupwa lwandi tatwatala atulanguluka pa mulimo twasala.

[Akabokoshi pe bula 28]

“Abakakilwe Imiku Ibili pa Mulandu umo Wine” Balishipikishe

Mu buteko bwa German Democratic Republic (GDR), nelyo East Germany, Inte sha kwa Yehova shalipakeswe icabipisha. Ifyalembwa filanga ukuti baNte ukucila pali 5,000 batwelwe mu nkambi umo balebomba imilimo ya cibe na mu fifungo pa mulandu wa mulimo wabo uwa Bwina Kristu no kukanaipoosa mu milandu ya calo.—Esaya 2:4.

Bamo pali aba balondololwa ati “abakakilwe imiku ibili pa mulandu umo wine.” BaNte mupepi na 325 bakakilwe mu nkambi sha baNazi na mu fifungo. Lyene muli ba1950, bakapokola ba mu calo ca German Democratic Republic, e kuti ba Stasi baikete aba baNte no kubakaka. Nangu fye fifungo fimo, fyalibomfiwe kuli baNazi kabili fimo fine fyaisabomfiwa na kuli baStasi.

Imyaka 10 iya kubalilapo ilyo ukupakasa kwalumine sana, ukutula mu 1950 ukufika mu 1961, baNte 60—abaume na banakashi—bafwilile mu cifungo pa mulandu wa kukanasungwa bwino, insala, ukulwala, no kukota. BaNte 12 bapingwilwe ukufwila mu cifungo lelo pa numa babapingwile ukukakwa fye imyaka 15.

Mulya mwali amaofesi yakalamba aya baStasi mu Berlin, mwaba ifilembo ifilanda ifyo Inte sha kwa Yehova shapakeswe pa myaka 40 mu East Germany. Ifikope na malyashi pa fyo bapitilemo ifyaba mulya, fyaba bunte bwa kuti baNte bali abashipa kabili abakosa mu busumino bwabo ilyo bapakeswe.

[Mapu pe bula 24]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

EAST GERMANY

Rudolstadt

Belzig

Torgau

Chemnitz

Zwickau

[Icikope pe bula 25]

Iciyanda ca Osterstein Castle, mu Zwickau

[Abatusuminishe]

Fotosammlung des Stadtarchiv Zwickau, Deutschland

[Icikope pe bula 26]

Ndi na Erika umukashi wandi