Bushe Baibolo Kuti Yamwafwa Ukukansha Abana Benu?

AMALUBA ya orchid yalibalabata nga nshi, lelo yalyafya ukukusha. Pa kuti yakule bwino, mufwile ukushininkisha ukuti tayali umwakabisha nangu umwatalalisha, ulubuuto na lo lufwile ukuba ulwalinga fye, kabili ne cikopo umo mwayalimba cifwile ukuba icalinga. Aya maluba yalafwa bwangu iloba no mufundo nga tafili bwino kabili yalekatwa bwangu ku malwele na ku tushishi. Kanshi, abengi cilabafya sana pa kuti fye bakushe aya maluba.

Ukukusha abana kwalicilapo kwafya no kupikana, kabili na ko kwine kufwaya ukupoosako sana amano. Kanshi caliseeka abafyashi ukusakamikwa pa fya kukusha abana. Abengi balafwaya ukwafwiwa, nga filya uulima amaluba ya orchid afwaya ukupandwa amano ku baishibisha ukulima amaluba. Kwena, umufyashi fye onse afwaya ifyebo fisuma ifingamwafwa. Ni kwi ifyo fyebo fingasangwa?

Nangu ca kutila Baibolo tayalembelwe ukulanda fye pa fya kukusha abana, Kalenga apuutilemo abalembele ukusanshamo ifyebo ifisuma nga nshi pa fya kukusha abana. Baibolo ikomaila pa kulundulula imibele isuma, iyo abengi batila ilingi line taipooswako amano. (Abena Efese 4:22-24) E ico, ukufunda kwa mu Malembo kwaba lubali lwacindama nga nshi ulwa masomo yasuma. Ukufunda kwa musango yo kale kale kwalyafwa abengi aba kupokelela, te mulandu ne nshita baikelemo nangu uko bakulile. Kanshi, ukukonka ukufunda kwa mu Malembo kuti kwamwafwa ukutunguluka mu kukusha abana benu.

Ica Kumwenako ca Bafyashi E Nacimbusa Mukalamba

“Lelo iwe, we usambilisha umbi, bushe tauisambilisha we mwine? We ushimikila auti “Wilaiba,” bushe uleba? We utila “Wilacita bucende,” bushe ulacita ubucende?”—Abena Roma 2:21, 22.

Ceyamani wa Kabungwe ka Masomo aka mu musumba wa Seoul atile: “Ica kumwenako mu fyo tulesosa no kucita e nacimbusa mukalamba.” Nga abafyashi tabali ne ca kumwenako icisuma mu milandile ne myendele lelo balesambilisha umwana wabo ukucite fisuma, uyo mwana akamona bwangu bwangu ukuti abafyashi bakwe bali no bumbimunda. Amashiwi yabo tayakakwate maka. Tutile abafyashi balefwaya ukusambilisha umwana wabo ukubo mufumacumi, abafyashi abene bafwile ukuba abafumacumi. Caliseeka sana ku bafyashi bamo ilyo bashilefwaya ukumonana na beni abaisa ukutumako umwana wabo ati, “Kabebe ati batata (nangu bamayo) tabalipo.” Umwana uo bale-eba ukucite fi akapelenganishiwa. Umuye nshiku, ifintu nga fyamubipila na o akatampa ukubepa ukwabula ukuumfwako ne nsoni. E ico, nga ca kutila abafyashi balefwaisha umwana wabo ukuba umufumacumi, abene bafwile ukuba abafumacumi mu fyo balesosa no kucita.

Bushe mulafwaya ukusambilisha umwana wenu ukulanda bwino? Ninshi mufwile imwe bene ukuba ica kumwenako cisuma. Umwana wenu takekate na ku cani ukumupashanya. Shikulu bantu uwaba na bana bane, uwe shina lya Sung-sik, atila: “Ine no mwina mwandi twapingwilepo ukukanalanda amashiwi yabipa.  Twalecindikana kabili tatwalesasuka na lintu tukalifiwe. Ici ca kumwenako cisuma calibombele bwino sana ukucila fye ne fyo cingaba nga twalesambilisha ku fyebo. Twalitemwa pantu abana besu baliba no mucinshi ku bana banabo.” Pa Abena Galatia 6:7, Baibolo itila: “Ico umuntu alebyala, e co kabili akalobolola.” Abafyashi abalefwaya abana babo ukuba ne mibele iisuma bafwile ukulanga ukuti abene bali ne mibele ine iyo iisuma.

Mulelanshanya Lyonse

“Mulefundisha abana benu [ifyebo fya kwa Lesa] no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.”—Amalango 6:7.

Icimusango ca kubomba ama-awala ayengi ku ncito naciseeka sana. Umulume no mukashi nga balabomba, kulaba amafya ku bana. Inshita abafyashi abengi baba na bana babo ilecepelako. Nga abafyashi bali pa ng’anda, balaba abapamfiwa ukubombe milimo ya pa ng’anda, kanshi ilingi line balanaka sana. Nga e fyo caba kuli imwe, kuti mwasanga shani inshita ya kulanshanya na bana benu? Kuti mwasange nshita ya kulanshanya nga ca kutila imwe na bana benu mulebombela pamo imilimo ya pa ng’anda. Umufyashi umo umwaume ashitishe fye na TV, pa kuti alekwate nshita ikalamba iya kulanshanya na bana bakwe. Atile: “Pa kubalilapo abana baleumfwa icitendwe, lelo ilyo naleteya utumangalo na bene no kulanshanya na bo ifitabo ifisuma, basukile baleka ukuumfwe citendwe.”

Calicindama ukuti abana babelesha ukulanshanya na bafyashi babo ilyo bacili fye abaice. Nga tabacitile fyo ilyo bakakula no kusanga amafya, tabakamone abafyashi ukuti fibusa fyabo abo bengebako amafya. Kuti mwabafwa shani ukupongolola ifili ku mutima wabo? Amapinda 20:5 yatila: “Ukupanda amano kwa mu mutima wa muntu menshi ayashika, lelo umuntu wa mucetekanya alatapulamo.” Pa kwipusha amepusho yalenga umwana ukulandapo, pamo ngo kuti, “Uletipo shani?” abafyashi kuti bakoselesha abana babo ukusokolola ifyo baletontonkanya.

Kuti mwacita shani umwana wenu nga acite cilubo cabipisha? Iyo e nshita alekabila sana ukumulangulukila. Mufwile ukulama ubukali bwenu ilyo mulekutika ku mwana. Ulwa fyo acita pali ci umwaume wakwata abana atile: “Ilyo abana bacite filubo, ndateeka umutima. Ndekala na bo pa nshi no kukutika ku fyo belesosa. Ndesha ukuumfwikisha ifili ilyashi. Ngo bukali bwacilamo, ndatekanya sana pa kuti ubukali bupwe.” Nga mwalama ubukali bwenu no kukutika, ukufunda kwenu kukapokelelwa.

Ukusalapula Ukwashimpwa pa Kutemwa Kwalicindama

“Na imwe, mwe bashibo, mwilakalifya abana benu, lelo mulebakusha mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova.”—Abena Efese 6:4.

Pa kuti abana bakule bwino, inshila mulebasalapwilamo yalicindama. Ni mu nshila nshi abafyashi ‘bengakalifisha abana babo’? Ukusalapula nga takulingene ne cilubo bacitile nangu nga baebaulwa sana, abana tabakapokelele uko kusalapula. Lyonse pa kusalapula pafwile ukuba no kutemwa. (Amapinda 13:24) Nga mulepelulushanya na bana benu,  bakamono kuti mulebasalapwila mu kutemwa.—Amapinda 22:15; 29:19.

Lubali lumbi, caliba fye bwino ukuleka abana bamone ifyabipa ififuma mu myendele yalubana. Ku ca kumwenako, umwana nga acite cabipa kuli umbi, kuti cawama ukumupatikisha ukulombo bwelelo. Nga atoba amafunde ya pa ng’anda, kuti mwamulesha ukucita fimo fimo ifyo atemwa pa kuti amone ubucindami bwa kusunga amafunde.

Caliba bwino ukusalapula pa nshita yalinga. Lukala Milandu 8:11 ilondololo kuti: “Pa kuti ukupingulo mulimo wabipa takucitwa bwangu, ni pali ici umutima wa bana ba bantu waiswilamo ku kucito bubi.” Abana abengi na bo bakesha ukumona nga bakakandwa ilyo bacite calubana. E ico nga mwalibasoka ukuti bakakandwa nga bacita cimo icabipa, shininkisheni ukuti mwabakanda ilyo balufyanya.

Ukutuusha Kusuma Kwalicindama

“Kwabe . . . nshita ya kuseka . . . ne nshita ya kucinda.”—Lukala Milandu 3:1, 4.

Inshita ya kwangala no kutuusha ukusuma ilakabilwa pa kuti amwana akule bwino. Ilyo abafyashi baleangalila pamo na bana babo, ulupwa lulekatana sana kabili abana tabasakamikwa nangu cimo. Musango nshi uwa kwangala aba mu lupwa bengaipakisha? Nga mwatontonkanyapo sana, kuti mwasange fya kucita ifingi. Kuti mwa-angala amangalo, pamo ngo kucofe ncinga, no kuteyo mupila. Kabili elenganyeni ifyo cingawama aba mu lupwa ukulishisha capamo ifilimba pamo nga banjo nangu piano. Inshita imbi iishingalabwa kuya ku ncende ya mupepi ku kutambo bubumbo.

Pa nshita ya musango yo, abafyashi kuti bafundisha abana babo ukwangala kwalinga. Umwina Kristu umwaume uwakwata abana baume batatu atile: “Ndangala na bana bandi nga ninkwate nshita. Ku ca kumwenako, ilyo baleangala amangalo ya pa kompyuta, ndabeba ukunanga ifya kuteya. Ilyo banondolwela ninshi nabacincimuka, ndashukila aka kashita ku kulanda pa busanso bwa mangalo yabipa. Na cine nalimono kuti balakaana amangalo yashalinga.” Abana abasekelamo mu kwangala kwa lupwa te lingi batamba sana TV, amavidio, amafilimu, na mangalo ya pa Intaneti umwaba ulukakaala, bucisenene, ne miti ikola.

Afweni Abana Benu Ukusange Fibusa Ifisuma

“Enda na ba mano e lyo ukabo wa mano, lelo uucito bunabo ku bawelewele akacula.”—Amapinda 13:20.

Umwina Kristu umwaume uwakushishe bwino abana bane atile: “Calicindama sana ukuti abana basale ifibusa fisuma. Icibusa cimo icabipa kuti caonaula fyonse ifyo mwacita.” Pa kwafwa abana bakwe ukusange fibusa fisuma, mano mano aleipusha amepusho pamo nga aya: Cibusa obe uo watemwisha ni nani? Cinshi wamutemenwa? Cinshi acita ico na iwe ufwaya ukulacitako? Umufyashi umbi na o eba abana bakwe ukwita ifibusa fyabo ukwisa ku ng’anda. Lyena alabebeta ifi fibusa no kupanda abana bakwe amano nga cakabilwa.

Kabili calindama ukusambilisha abana ukutila kuti bacite cibusa na bakalamba e lyo na  baice banabo. Bum-sun, uwakwata abana baume batatu, atila: “Ndafwa abana bandi ukuumfwikisho kuti ifibusa tabafwile ukuba fye abalingana na bo umushinku, lelo kuti baba abakalamba nga filya cali kuli Davidi na Yonatani abalembwa mu Baibolo. E ico, ndeta Abena Kristu balekanalekana umushinku ukuba pamo na bana bandi. Ne catumbukamo ca kuti abana balangala na bantu abengi abo bashalingana na bo umushinku.” Ukwangala na bakalamba kulenga abaice ukusambilila ifingi.

Kuti Mwatunguluka Ukukansha Abana

Ukufwailisha kumo ukwali mu United States kwasokolwele ukuti, abafyashi abengi abaeseshe ukusambilisha abana babo ukuilama, ukuisalapula, no bufumacumi balefilwa ukutunguluka. Mulandu nshi cakosela? Umufyashi umwanakashi uo baipwishe ubu bwipusho atile: ‘Icabipa ca kuti inshila fye yeka iya kucingililamo abana besu kubakomena mu ng’anda no kukanabaleka ukufumina pa nse.’ Ico alelandapo ca kuti icalo abana nomba balekulilamo nacibipa ukucila ifyo cali kale. Apo cabe fi, bushe cine cine kuti cacitika ukukusha abana bwino bwino?

Nga mulefwaya ukubyala amaluba ya orchid lelo namusakamikwa ati napamo yakoma, kuti mwafuupulwa. Lelo uwaishiba ifya kulimba amaluba ya orchid nga aisa no kumulanga ifya kucita e lyo amweba no kuti, “Mukatunguluka nga mwacite fi,” mukomfwa bwino sana! Yehova, uwaishibisha bwino ifibumbwa fyakwe, alapanda amano pa nshila yawamisha iya kukushishamo abana. Atila: “Kanshisho mwaice umo afwile ukubela, ilyo akakota takafumemo.” (Amapinda 22:6) Nga mwasambilisha abana umwabela ukufunda kwa mu Baibolo, nangu cibe shani mukamona uko abana benu bakula no kuba abakalamba abacetekelwa, aba cikuuku kuli bambi, kabili aba mibele isuma. Nga babe fyo, abantu bakabatemwa lelo sana sana Yehova, Shifwe wa ku muulu na o akabatemwa.