“Uwacenjela Acitila mu Kwishiba”

UKUPANDA mano ukwaba mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo, ‘kwatemwikwo kucila golde, ukucila golde uwalopolwa uwingi.’ (Amalumbo 19:7-10) Cinshi kwawamina ukucila golde? Pantu “amalango ya wa mano [Yehova] kamfukumfuku ka mweo, ku kuleko kufumako ku fiteyo fya mfwa.” (Amapinda 13:14) Ilyo twaumfwila ukufunda kwaba mu Malembo, imyeo yesu ilawaminako e lyo kabili kulatwafwa ukutaluka ku fiteyo ifingatonaula. Nacicindama kanshi ukufwayafwaya ukwishiba kwa mu Malembo no kucita ifyo tulesambilila!

Nge fyo calembwa pa Amapinda 13:15-25, Imfumu Solomone iya ku Israele wa pa kale yafundile ukufunda ukwingatwafwa ukunonka ukwishiba pa kuti twingaba no bumi busuma kabili ubwatantalila. * Abomfya amapinda ayepi ku kulangilila ukuti Icebo ca kwa Lesa kuti catwafwa ukusenaminwa, ukutwalilila aba cishinka mu mulimo wesu, ukupokelela ukusalapula, no kusala bwino aba kubishanya na bo. Kabili alanda na pa mano yaba mu kushiila abana besu ubupyani e lyo na pa kubasalapula mu kutemwa.

Ukushilimuka Kusuma Kupeela Ububile

Solomone atila, “Ukushilimuka kusuma kupeelo bubile; ne mibele ya bafutika ileto lupato.” (Amapinda 13:15) Icitabo cimo citila ukulingana no lulimi amashiwi ya “ukushilimuka kusuma,” nelyo umucetekanya  yalembelwemo, “ukushilimuka kuba uwacenjela, ukupingula bwino no kutontonkanya bwino.” Cilanguka ukusenamina umuntu uwaba ne mibele ya musango yu.

Moneni ifyo umutumwa Paulo ashilimwike pa fyo acitile ku Mwina Kristu munankwe Filemone, ilyo aebele Onesimu umusha wa kwa Filemone uwabutwike ukuti abwelelemo pa numa abele Umwina Kristu. Paulo akonkomeshe Filemone ukupokelela Onesimu bwino nga filya engapokelela umutumwa Paulo wine. Na kuba, Paulo alaile no kuti nga Onesimu alikwatile Filemone inkongole, ali no kulipila shonse. Ca cine ukuti Paulo nga alibomfeshe amaka yakwe no kweba Filemone ukuti apokelele Onesimu bwino. Lelo Paulo afwaile ukupwisha ubwafya mu kushilimuka kabili mu kutemwa. Mu kucite ci, Paulo ashininkishe ukuti aali no kuumfwana na Filemone, ukumulenga ukucita na fimbi ifyo ashamwebele ukucita. Na ifwe bene e fyo tulingile ukucita ku basumina banensu.—Filemone 8-21.

Lubali lumbi, inshila ya bafutika, yalyuma ndi. Mu nshila nshi? Ukulingana no wasoma umo, ishiwi lyabomfiwa pano lipilibula “ukukosa nelyo ukushansha, ukulosha ku bantu bakunkuma ababipa. . . . Umuntu uwapampamina pa mibele yakwe iyabipa, uwakunkuma kabili uushipoosa amano ku kupanda amano ukwa bantu bambi, aba pa nshila ya ku boni.”

Solomone atwalilila ukusosa ati: “Uwacenjela acitila mu kwishiba inshita shonse; umuwelewele afungululo bupumbu bwakwe.” (Amapinda 13:16) Uyu muntu wacenjela te ncenjeshi. Ukucenjela kulelandwa pano kwayampana no kwishiba kabili kwalundanishiwa no muntu uwashilimuka, uutontonkanya ilyo talacita cimo. Ilyo bamubepesha nelyo ukumweba ifyabipa, uwashilimuka alalame milomo yakwe. Alalomba kuli Lesa ukuti amwafwe ukulanga ifisabo fya mupashi wa mushilo pa kuti tacishishemo ukukalipa. (Abena Galatia 5:22, 23) Uwashilimuka taleka umuntu umbi nelyo ifyacitika ukumutungulula. Lelo, alailama kabili alataluka ku kukansana ukucitikila ilingi abafulwa bwangu nga bakalifiwa.

Na kabili uwashilimuka aleshiba ifya kupingula pa fintu. Alishiba ukuti ilingi line icilenga umuntu ukupingula bwino pa fintu te kupingula fye apo pene, ukukuntukilwa, nelyo ukukonkelesha icinabwingi. E ico atala atontonkanya pa fyo ifintu fili. Alabebeta ifishinka fyonse ifikuminweko kabili alamona no mo engasengulwila. Lyene alafwayafwaya mu Malembo no kumona amafunde nelyo ifishinte fya mu Baibolo ifingabomba pali ubo bwafya. Inshila ya muntu wa musango yu ilaba iyatambalala lyonse.—Amapinda 3:5, 6.

“Shimakombe uwa Cishinka Butuntulu”

Fwe Nte sha kwa Yehova, twaliseekeshiwa na Lesa ubukombe bwa kubila. Ipinda lyakonkapo litwafwa ukutwalilila aba cishinka mu kufishapo  umulimo twapeelwa. Litila: “Inkombe ikandufyanya iwishisha mu bubi; lelo shimakombe uwa cishinka butuntulu.”—Amapinda 13:17.

Imibele ya kwa shimakombe e ilelandwapo sana muli ici cikomo. Ni shani nga ca kuti inkombe yanyonganya nelyo yayalula ubukombe? Bushe te kuti ikandwe icabipisha? Tontonkanyeni pali Gehasi, kalume wa kwa kasesema Elisha uwatwele ubukombe bwa bufi kuli Naamani mushika wa mulalo wa bena Suria. Gehasi alwele ifibashi ifyo Naamani aundepwe. (2 Ishamfumu 5:20-27) Ni shani nga ca kuti inkombe yabulwa bucishinka kabili yaleka no kubila ubukombe? Baibolo itila: “Nga tausosele ku kusoko mubifi ku mibele yakwe, uyo mubifi akafwila mu mampuulu yakwe, lelo umulopa wakwe [ine Yehova] nkaufwaya ku minwe yobe.”—Esekiele 33:8.

Lubali lumbi, shimakombe wa cishinka butuntulu ku mwine wine na ku balemuumfwa. Paulo akonkomeshe Timote ati: “Lyonse uleyangwa we mwine ne sambilisho lyobe. Ikalilila muli ifi fintu, pantu pa kucite fyo ukaipususha we mwine na balekuumfwa.” (1 Timote 4:16) Moneni ifyo ukubilisha imbila ya Bufumu na bucishinka kuleta. Kulacincisha abantu aba mitima isuma kabili kubatungulula ku cine icibalubula. (Yohane 8:32) Ne lyo abantu bakaana ukukutika ku bukombe, inkombe ya cishinka yena ninshi ‘yapokolola umweo wa iko.’ (Esekiele 33:9) Shi twikatala atufilwa ukufishapo umulimo wesu uwa kushimikila. (1 Abena Korinti 9:16) Kabili shi lyonse natupoose amano ku “kushimikile cebo,” no kukanasundula ifyo Baibolo ilanda nelyo ukwalula ifyebo pa kuti abantu bafitemwe.—2 Timote 4:2.

“Uubako Kwebaulwa Alacindikwa”

Bushe uwashilimuka afwile ukupata ukufunda? Amapinda 13:18 yatila: “Ukubulwa no kucendwa fya wasuulo kusalapulwa, lelo uubako kwebaulwa alacindikwa.” Tuba na mano nga twaumfwila ukwebaulwa nangu fye kwebaulwa uko tatulombele. Ukufunda ukusuma kuti kwatwafwa nga nshi lilya tushishibe ukuti tulekukabila. Ukuumfwila ukufunda kwa musango yo kulatupususha ku malanda kabili kulatwafwa ukutaluka ku tuyofi. Ukusuula ukufunda kukatuletelo kucendwa.

Tulomfwa bwino nga batutasha kabili tulakoseleshiwa. Lelo tufwile ukwenekela ukwebaulwa no kukupokelela. Moneni amakalata yabili ayo umutumwa Paulo alembeele  Timote. Nangu ca kuti alimutashishe pali bucishinka bwakwe, aya makalata yaisulamo ukufunda uko alungatike kuli Timote. Paulo afunda uyu mulumendo ukwikatilila ku citetekelo na kampingu musuma, ifya kubomba na bambi mu cilonganino, ukuba uwa bukapepa no kuteeko mutima ku fyo akwete, ukusambilisha bambi, ukukaana ubusangu, no kufishapo bukapyunga bwakwe. Imisepela ya mu cilonganino ifwile ukufwaya ukufundwa ku baishiba ifingi kabili ilingile ukukonka ukufundwa.

“Enda na ba Mano”

Imfumu ya mano yatila: “Icafwaiwa icaisa calowa ku mutima, lelo ukufuma ku bubi ca muselu ku bawelewele.” (Amapinda 13:19) Icitabo cimo cilanda pali ili pinda aciti: “Ilyo umo afishapo ubuyo bwakwe nelyo ifyo alefwaya nga fyafishiwapo, alomfwa bwino. . . . Apo ukufishapo ubuyo kulaleta insansa, kanshi ukutaluka ku bubi kufwile kwa muselu ku bawelewele. Ifyo bafwaisha kuti bafisanga fye mu nshila sha bubifi, kabili nga ca kuti baleka ububi, te kuti bafishepo ico balefwaya.” Kanshi calicindama ukuti tulundulule ukufwaya ifyalinga!

Abo tubishanya na bo balasonga icine cine pa fyo tutontonkanya, pa fyo twatemwa, na pa fyo twapata! Solomone alanda pa cishinka cishaluka ilyo atila: “Enda na ba mano e lyo ukabo wa mano, lelo uucito bunabo ku bawelewele akacula.” (Amapinda 13:20) Ca cine ukuti abo tubishanya na bo balatusonga mu fyo twaba ne fyo tukaba. Ici ca cine nangu fye ni mu fya kusekesha, Intaneti, e lyo ne fyo tubelenga. Kanshi calicindama ukusala abanensu aba mano!

‘Ukushiila Abana Ubupyani’

Imfumu ya Israele yatila: “Ububi busupila ababembu, lelo ubusuma busanga abalungami.” (Amapinda 13:21) Ukusupila ubulungami kulalambula, pantu Yehova alasakamana abalungami. (Amalumbo 37:25) Na lyo line, tufwile ukwishiba ukuti “inshita ne ca mankumanya” filatuponena bonse. (Lukala Milandu 9:11) Bushe pali ifyo twingacita pa kuipekanya ku fya mankumanya?

Solomone alondolola ukuti: “Umusuma alenga abana ba bana bakwe ukumupyana.” (Amapinda 13:22a) Abafyashi balasha ubupyani ubusuma nga nshi lintu ba-afwa abana babo ukwishiba Yehova no kulundulula bucibusa busuma na wene! Na kabili kucenjela ukupekanishisha ulupwa ifya ku mubili, pa kwishibo kuti umufyashi kuti afwa mu kupumikisha. Mu fyalo ifingi, imitwe ya ndupwa kuti yapekanishisha ulupwa lwabo inshuwalansi, ukulemba icalembwa ica mwi funde ica fya cishale, limbi no kubika indalama pa mbali isha kwisabomfya ku ntanshi.

Ni shani pa lwa bupyani bwa babifi? Solomone atwalilila ukusoso kuti: “Icuma ca mubembu cibikilwa umulungami.” (Amapinda 13:22b) Ukulunda pa mapaalo ya pali ndakai, ici cikafikilishiwa ilyo Yehova akafishapo ubulayo bwakwe ubwa “myulu ipya ne sonde lipya umukekala ubulungami.” (2 Petro 3:13) Pali iyo nshita ababifi bakaba nabonaulwa na  “balanda bakapyaninine calo.”—Amalumbo 37:11.

Uwacenjela abomba mano mano nangu line akwata fye ifinono. Amapinda 13:23 yatila: “Amalimino ya bapina yabamo ica kulya icingi, lelo kuli abaonaulwa pa lufyengo lwa bupingushi.” Abakwata ifinono bakalobolola ifingi pa mulandu wa kubombesha kwabo na pa mulandu wa mapaalo ya kwa Lesa. Lelo, ilyo pashili ubulungi, ulufyengo kuti lwapwisha ubukankaala.

“Bangililo Kumufunda”

Abantunse abashapwililika balakabila ukusalapulwa nelyo ukufundwa ukutula fye ku bwaice. Imfumu ya ku Israele yatila; “Uushibomba ku nkonto yakwe apato mwana wakwe umwaume; lelo untu amutemwa abangililo kumufunda.”—Amapinda 13:24.

Inkonto cilangililo ca maka. Pa Amapinda 13:24, inkonto ilosha ku maka abafyashi bakwata. Muli ili lembo, ukubomfya inkonto ku kusalapula te lyonse kwalola mu kuuma umwana. Lelo, kwalola mu kulungika umwana te mulandu ne nshila mwingabomfya ku kumulungika. Ku mwana umo, ukumwebaula cikuuku cikuuku kuti kwabomba ku kulungika ifilubo. Umwana umbi kuti akabila ukwebaulwa ukwalumako. Amapinda 17:10 yatila: “Ukwebaula kwingila mu muntu uwiluka, ukucilo kupuma imiku umwanda umo mu muwelewele.”

Lyonse ukusalapula kufwile ukutungululwa no kutemwa na mano pa kuti umwana anonkelemo. Umufyashi uwaba no kutemwa tasuulako fye ku filubo fya mwana. Lelo, afwaya ukulungika ifilubo ilyo tafilalimba mishila. Kwena, umufyashi uwaba no kutemwa alomfwila ukukonkomesha kwa kwa Paulo ukwa kuti: “Mwe bashibo, mwilakalifya abana benu, lelo mulebakusha mu kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Yehova.”—Abena Efese 6:4.

Ni shani nga ca kuti umufyashi aba no mulekelesha kabili afilwa no kusalapula abana bakwe? Bushe umufyashi wa musango yo kuti atashiwa ku ntanshi pa mulandu wa mulekelesha wakwe? Awe! (Amapinda 29:21) Baibolo itila: “Umwaice uwalekeleshiwa alenga nyina insoni.” (Amapinda 29:15) Ukufilwa ukubomfya amaka abafyashi bakwata kulangilila ukukana-angwako nelyo ukubulwa ukutemwa. Ukubomfya amaka mu cikuuku, kabili mu kukanateluka, cilangililo ca kwangwako kwabamo kutemwa.

Umuntu uwashilimuka kabili uwatambalala uwaba no kwishiba kwine kwine akapaalwa. Solomone atulaya ati: “Umulungami alye fya ciikushi ca nsuuna yakwe; lelo ifumo lya mbifi likabulwa.” (Amapinda 13:25) Yehova alishiba ifingatuwamina mu mikalile fye yonse, e kutila mu lupwa, mu kubishanya na bambi, mu mulimo wesu, nangu ne lyo tulesalapulwa. Kabili ilyo twakonka ukufunda ukusangwa mu Cebo cakwe, ukwabula no kutwishika tukaipakisha ubumi ubusuma.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 28]

Ilyo umuntu washilimuka bamubepesha, alalama ululimi lwakwe

[Icikope pe bula 29]

Kabila wa cishinka uwa Bufumu alabomba ifisuma ifingi

[Icikope pe bula 30]

Nangu ca kuti ukutashiwa kulakoselesha, tufwile ukupokelela ukulungikwa

[Icikope pe bula 31]

Umufyashi wa kutemwa tasuulako ku filubo fya mwana