Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Impendwa
Icebo ca kwa Yehova ca Mweo
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Impendwa
PA NUMA ya kufuma mu Egupti, abena Israele bapangilwe uluko. Mu nshita fye iinono nga balingile mu Calo ca Bulayo, lelo tabaingilemo. Batendeke ukululumba mu “matololo yakalamba kabili aya kutiinya” pa myaka mupepi na 40. (Amalango 8:15) Cinshi calengele ukuti cibe fyo? Ilyashi lyaba mu Baibolo mwi buuku lya Impendwa litweba icacitike. Litulenga ukumfwikisha ubucindami bwa kumfwila Yehova Lesa no kucindika abeminishi bakwe.
Mose alembeele ibuuku lya Impendwa mu matololo na mu Mawanga ya Moabu. Ukufuma apo atendekele ukulemba ukufika na po lyapwilile, papitile imyaka 38 ne myeshi 9, e kutila ukutula mu 1512 B.C.E. ukufika mu 1473 B.C.E. (Impendwa 1:1; Amalango 1:3) Ishina lya kuti Impendwa lyafumine ku kupenda kubili ukwa bena Israele. Ukutula apo kwabelele ukupenda kwa kubalilapo ukufika apaishilebela ukupenda kwa bubili papitile imyaka 38. (Ifipandwa 1-4, 26) Ilyashi lyakwata imbali shitatu. Ulubali lwa kubalilapo lulanda pa fyacitike ku bena Israele pa Lupili lwa Sinai. Ulwa bubili lulanda pa fyacitike ilyo balelulumba mu matololo. No lwa kulekeleshako lulanda pa fyacitike ilyo bali mu Mawanga ya Moabu. Ilyo mulebelenga ili lyashi kuti mwaipusha mwe bene amuti: ‘Cinshi ndesambilila kuli ifi ndebelenga? Bushe muli ili buuku mwaliba ifishinte ningamwenamo?’
PA LUPILI LWA SINAI
Ukupenda kwa kubalilapo kwaliko ilyo abena Israele bali mwi samba lya Lupili lwa Sinai. Abaume ba myaka 20 no kucilapo baali 603,550, ukufumyako abena Lebi. Icalengele kube ukupenda ni co balefwaya beshibe aba kuba abashilika. Bonse pamo, e kutila abanakashi, abana, na bena Lebi, balicilile nalimo amamilioni yatatu.
Pa numa ya kubapenda, abena Israele baebelwe umutande wa kukonka pa kwenda, imilimo ya bena Lebi ne milimo ya pa Ca kwikalamo, imisungile ya balwele, ne fya kubomba pa milandu ya kalumwa na pa malayo ya baNasiri. Mu cipandwa 7 mwaba ilyashi lya fyo abakankaala ba mikowa baletuula amalambo pa kukupawila kwa ciipailo, kabili icipandwa 9 cilanda pa fya kusefya ica Kucilila. Abena Israele balipeelwe na mafunde ya kukonka pa kuteeka inkambi nelyo ukuteukila kumbi.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
2:1, 2—Bushe “ifiishibilo” ifyo imikowa itatu yali no kushingulusha inkambi mu matololo e finshi? Baibolo tayalondolola ifi fiishibilo. Na lyo line, ifi fiishibilo tabalefimona ukuti fyali ifyashila kabili tabalefibomfya mu kupepa. Balefibomfya pa kulenga umuntu eshibe apo alingile ukuba mu nkambi.
5:27—Ni mwi yalola amashiwi ya kuti ‘likanyala itanta’ lya mwanakashi waupwa uwacita ubucende? Pano ishiwi lya kuti “itanta” limininako ifilundwa fya mfwalo. (Ukutendeka 46:26) ‘Ukunyala’ kwe tanta kupilibula ukuti amaka ya bufyashi yapwa kabili te kuti umwanakashi emite.
Ifyo Tulesambililako:
6:1-7. AbaNasiri baali no kulataluka ku fyalepangwa ku mwangashi ne fya kunwa fyonse ifikola, balekabila ukuipusula. Baali no kulateka umushishi uutali, pantu umushishi uutali walelangilila ukuti balenakila Yehova, nga filya abanakashi balenakila abalume babo nelyo bashibo. Pa kuba abasanguluka, abaNasiri tabaali no kupalamina ku citumbi, nelyo fye citumbi ca kwa lupwa lwabo. Ababomba umulimo wa nshita yonse balanga ukuipeelesha kwabo ilyo baleipusula ifintu no kunakila Yehova no kuteyanya kwakwe. Bamo bapeelwa imilimo ya kuya mu kubombela ku calo cimbi ica kuti nalimo kuti cayafya fye no kubwelela ku mwabo ilyo bapokelela amalilo ya kwa lupwa wabo.
8:25, 26. Pa kuti imilimo ya bena Lebi ibombwe bwino, yalepeelwa ku baume bafikapo. Pa kulangulukilako abakoloci, abena Lebi abakoloci balebeba ukuleka umulimo wa cinkumbawile. Na lyo line, abakoloci abene baleitemenwa ukwafwa abena Lebi bambi. Nangu line ileelo takwaba ukuleka umulimo wa kushimika Ubufumu, ili funde litusambilisha isambililo lyacindama ilya kuti nga ca kuti pa mulandu wa bukote Umwina Kristu afilwa ukubomba imilimo imo imo, kuti abombako umulimo ulingene na maka yakwe.
UKULULUMBA MU MATOLOLO
Ilyo mu kuya kwa nshita ikumbi lyali pa muulu wa Ca kwikalamo lyatewike, abena Israele baimine ubulendo ubwailebafisha ku matololo ya malungu ya Moabu. Ubu bulendo baendele imyaka 38 no mweshi umo nelyo ibili. Kuti cawama nga mwamona umo bapitile pali mapu waba pe bula 9 muli broshuwa wa ‘Moneni Icalo Cisuma,’ uwasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.
Ilyo baali mu Matololo ya Parani pa bulendo bwa kuya ku Kadeshe, abena Israele bailishenye imiku ukucila pali itatu. Yehova acilime ukuilishanya kwa kubalilapo ilyo atumine umulilo uwaocelepo bamo. Ukuilishanya kwa bubili kwacitike lintu abena Israele balelilila inama, kabili Yehova abapeele nkwale. Ukuilishanya kwa butatu kwaliko ilyo Miriamu na Aarone bailishenye kuli Mose, icalengele no kuti Miriamu alwale ifibashi pa nshita inono.
Ilyo baali ku Kadeshe, Mose atumine abaume 12 ukuyalengula Icalo ca Bulayo. Babwelulwike pa numa ya nshiku 40. Abantu pa kuumfwa ifyebo fyabipa ifyo inengu 10 shalandile, bafwaile ukupoola amabwe Mose, Aarone, ne nengu shibili isha cishinka, Yoshua na Kalebu. Yehova alandile ifyo alefwaya ukupama abantu ku bulwele, lelo Mose alibapapaatileko, kabili Lesa abebele ati bakalalulumba mu matololo imyaka 40 mpaka bonse abapendelwe bakapwe ukufwa.
Yehova apeele amafunde na yambi. Kora na babiye basangukile Mose na Aarone, lelo aba bacisanguka balipaiwe ku mulilo, e lyo bambi bamininwe no mushili. Ubushiku bwakonkelepo, abantu bonse bailishenye kuli Mose na Aarone. Uku kuilishanya kwalengele abantu 14,700 ukufwa ku cikuko ca kwa Yehova. Ku kuleka beshibe uo Lesa asalile ukuba shimapepo mukalamba, Lesa alengele inkonto ya kwa Aarone ukubalula. Lyena Yehova apeele amafunde na yambi ayakumine ku milimo ya bena Lebi no kusangulula abantu. Imito ya kashika iya ng’ombe iyo balebomfya yaleimininako ukusangulula kwe lambo lya kwa Yesu.—AbaHebere 9:13, 14.
Abana ba kwa Israele babwelele ku Kadeshe ukwailefwila Miriamu. Ku Kadeshe na ko abantu bailishenye kuli Mose na Aarone. Icalengele ukuti bailishanye cinshi? Ni pa mulandu wa kubulwa amenshi. Apo Mose na Aarone tabashishishe ishina lya kwa Yehova pa numa ya kupeela abena Israele amenshi mu cipeshamano, bapanishe ishuko lya kwingila mu Calo ca Bulayo. Abena Israele bafumine ku Kadeshe, kabili Aarone afwilile pa Lupili lwa Hore. Ilyo baleshinguluka Edomu, abena Israele balinakile kabili batendeke ukuilishanya kuli Lesa na Mose. Yehova atumine nsoka sha busungu ukubasuma. Apa napo Mose alibapapaatileko, kabili Lesa amwebele ukupanga insoka ya mukuba no kuibika pa cimuti pa kuti onse uwasumwa nga aloleshako ninshi asungulwa. Insoka yaleimininako ukukobekwa kwa kwa Yesu Kristu pa cimuti pa kuti tube no mweo wa muyayaya. (Yohane 3:14, 15) Abena Israele bacimfishe Imfumu sha bena Amone Sihone na Oge no kushipoka ifyalo fyabo.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
12:1—Mulandu nshi Miriamu na Aarone bailishanishishe kuli Mose? Cimoneka kwati icikalamba icalengele ni co Miriamu alefwaisha ukulumbuka. Ilyo Sipora aile ku mulume wakwe Mose mu matololo, Miriamu nalimo aletiina ukuti balamupoka ukulumbuka kwakwe.—Ukufuma 18:1-5.
12:9-11—Mulandu nshi Miriamu eka alwalile ifibashi? Cimoneka kwati e wasongele bambi ukuti batendeke ukuilishanya no kubeleleka Aarone ukuba ku lubali lwakwe. Aarone alangile imibele isuma pa kuyebelela.
21:14, 15—Bushe ibuuku lyalumbulwa pano cinshi? Amalembo yalanda pa mabuuku yalekanalekana ayo bakalemba ba Baibolo bafumishemo ifyebo. (Yoshua 10:12, 13 1 Ishamfumu 11:41; 14:19, 29) Ibuuku limo ni lilya beta ati “Ibuuku lya Nkondo sha kwa Yehova.” Muli ili buuku mwalembelwe inkondo shalwile abantu ba kwa Yehova.
Ico Tulesambililako:
11:27-29. Mose atulanga icisuma ico tufwile ukucita nga twamona bambi bapeelwa ififulo mu mulimo wa kwa Yehova. Mose taali na kalumwa ka kufwaya ubukata, lelo alitemenwe ilyo aumfwile ukuti Eldadi na Medadi balesesema.
12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. Yehova enekela abamupepa ukucindika bantu alaashika imilimo.
14:24. Icifwaikwa sana pa kuti tukaane ukupatikisha kwa calo ukwa kufwaya ukuti tucite icalubana, kuba aba “musango umbi,” ukupusana ne fyo bambi batontonkanya. Umusango wesu ufwile ukupusana no wa bantu ba ku calo.
15:37-41. Inseela shaibela ishali ku fya kufwala fya bena Israele shalebacinkulako ukuti balipaatwilwe ku kupepa Lesa no kuumfwila amafunde yakwe. Bushe na ifwe tatufwile ukwikala umwabela ifipimo fya kwa Lesa no kukanaba nga bantu ba ku calo?
MU MAWANGA YA MOABU
Ilyo abana ba kwa Israele bacitile nkambi mu mawanga ya Moabu, abena Moabu balishikitike ku mwenso. E ico, Balaki, Imfumu ya kwa Moabu, aimishe Balaamu ukuti atiipe abena Israele. Lelo Yehova apatikishe Balaamu ukupaala abena Israele. Lyena babomfeshe abanakashi abena Moabu na bena Midiani ukuti babeleleke abaume ba mu bena Israele ukucita na bo bucisenene no kubalenga ukupepa utulubi. Ici calengele Yehova ukwipaya bancitatubi 24,000. Uku kukanda kwapwile ilyo Finehasi alangile ukupimpa kwakwe ukwa kubombela Yehova.
Ukupenda kwa bubili kulanga ukuti abaume bonse abapendelwe pa muku wa kubalilapo balifwile, abashafwile fye ni Yoshua na Kalebu. Yoshua asontelwe ukuba impyani ya kwa Mose. Abena Israele bapeelwe amafunde ya kukonka pa kutuula amalambo yabo ayalekanalekana e lyo na pa kulaya amalayo. Abena Israele bacitile icilandushi pa bena Midiani. Abena Rubene, abena Gadi, na hafu wa mukowa wa bena Manase baikele ku kabanga ka Mumana wa Yordani. Abena Israele bapeelwe amafunde ya kukonka pa kwabuka umumana wa Yordani no kupoka icalo. Imipaka yalibikilwe bwino bwino. Icikwatwa cali no kwakanishiwa ukupitila mu kupendula. Abena Lebi bapeelwe imisumba 48, kabili imisumba 6 pali iyi yaali ya kushinamo.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
22:20-22—Mulandu nshi ubukali bwa kwa Yehova bwaishile pali Balaamu? Yehova alyebele kasesema Balaamu ukuti tafwile kulapisha abena Israele. (Impendwa 22:12) Lelo, uyu kasesema aile na baume ba kwa Balaki ne pange lya kufwaya ukulapisha abena Israele. Balaamu alefwaya ukutemune mfumu ya bena Moabu no kupoka icilambu kuli yene. (2 Petro 2:15, 16; Yuda 11) Nangu ni lintu Balaamu apatikishiwe ukupaala abena Israele, afwaile inshila imbi iya kuti imfumu imutemenwemo. Apandile mfumu amano ukuti ibomfye abanakashi, abalepepa Baali, ukubeleleka abaume abena Israele. (Impendwa 31:15, 16) Kanshi, ubufunushi bwa kwa kasesema Balaamu e bwalengele ukuti ubukali bwa kwa Lesa bwise pali wene.
30:6-8—Bushe Umwina Kristu kuti akaanya umukashi wakwe ukulaya amalayo? Kumfwa ku malayo, Yehova nomba abomba na kapepa wakwe umo umo. Tutile umo aipeela kuli Yehova, ninshi alaya ubulayo. (Abena Galatia 6:5) Umulume takwete maka ya kukaanya umukashi wakwe nga alaya. Na lyo line, umukashi tafwile ukulaya amalayo ayapinkana ne Cebo ca kwa Lesa nelyo imilimo afwile ukubombela umulume wakwe.
Ico Tulesambililako:
25:11. Cisuma sana ukuba nga Finehasi uwapimpiile ukupepa Yehova! Bushe ukufwaisha kwesu ukwa kuti icilonganino cibe icasanguluka takutulenga ukuseba imembu shabipisha isho twishibe kuli baeluda?
35:9-29. Icishinka ca kuti uwaipaya umuntu ukwabula ukwishiba alefuma pa ng’anda yakwe no kubutukila ku musumba wa kushinamo pa ciputulwa ca nshita, citusambilisha ukuti ubumi bwalicindama kabili tufwile ukubucindika.
35:33. Umuntu nga akowesha umushili ku mulopa wa muntu wa kaele, umulopa wakwe fye e wingamukonsolwela ku mulopa asumishe. Mwandini nacilinga ukuti Yehova akonaule ababifi bonse ilyo isonde lishilaba paradaise!—Amapinda 2:21, 22; Daniele 2:44.
Icebo ca kwa Lesa ca Maka
Tufwile ukuba no mucinshi kuli Yehova na ku bo ashingamika imilimo ya kutungulula abantu bakwe. Ibuuku lya Impendwa lilakomaila pali ici cishinka. Isambililo lisuma twasambilila lya kuti tufwile ukutwalilila aba mutende kabili abaikatana mu cilonganino!
Ilyashi lyaba mwi buuku lya Impendwa lilanga ifyo cayanguka ku bantu basuula ifya ku mupashi ukupanga ifilubo. Ifi filubo kuti fyaba kuilishanya, bucisenene no kupepo tulubi. Fimo ifyo tulandilepo no kusambilila muli ili buuku lya mu Baibolo kuti fyabomfiwa pa kukabila kwa pa mwenu pa Kulongana kwa Mulimo ukwa Nte sha kwa Yehova. Ca cine, ‘icebo ca kwa Lesa ca mweo kabili calikwata maka’ mu mikalile yesu.—AbaHebere 4:12.
[Icikope pe bula 24, 25]
Yehova asuminishe abena Israele ukupanga inkambi nelyo ukuteuka ukupitila mwi kumbi abikile pa mulu wa Ca kwikalamo mu cipesha amano
[Ifikope pe bula 26]
Tufwile ukuumfwila Yehova no kucindika abeminishi bakwe