Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ukufwayafwaya Ubuteeko Busuma

Ukufwayafwaya Ubuteeko Busuma

Ukufwayafwaya Ubuteeko Busuma

Umuntu umo uwaishibisha ifya mapolitiki uwa ku Pakistan, Ghulam Umar atile: “Icalenga amafya ya mwi sonde ukufulisha ica kuti ne fyalo fimo fyalifilwa ukuyapwisha pa lwa fiko, mulandu wa kushintilila sana pa fyalo fimbi. Ni lintu fye kwaba ukubombela capamo mwi sonde lyonse, e lyo twingacimfya amafya na masanso ayalefulilako ayo abantunse balelolenkana na yo.”

MULI cino calo ca ndakai mwaba ifintu fya kupapusha ifingi. Nangu ca kuti twashingulukwa ne fintu ifingi, abengi balacucutika pa kusanga ifya kubomfya mu bumi. Muli ino nkulo ya fya kupangapanga e mwaba bantu basambilila nga nshi kabili abaishibisha sana ifintu ukucila na kale, na lyo line abantu abengi balacula pa kusanga incito shisuma. Nangu ca kuti abantunse bamoneka ukuba no buntungwa bwine bwine ubushatala abubako, imintapendwa ya bantu baikala mu mwenso kabili bayumfwa abashacingililwa. Limbi kuti twalikwata na mashuko yasuma ayengi, lelo amafisakanwa no bubifi ifili mu bwikashi bonse, fyalilenga abantu abengi ukufuupulwa.

Amafya abantunse balelolenkana na yo nayafulisha icine cine ica kuti takuli icalo nangu cimo icingayapwisha. Nangu fye fyalo ifingi ifyaumana kapi na fyo fine te kuti fiyapwishe. E ico, abengi basondwelela ukuti, pa kuti isonde lyonse libe mu mutende no mutelelwe, ifyalo fyonse fifwile ukwikatana no kupanga ubuteeko bumo. Ku ca kumwenako, kale sana, Albert Einstein na o akoseleshe ukucite ca musango yo. Mu 1946 alandile ati: “Nalisumina ukuti abantu abengi muno calo kuti basalapo ukwikala mu mutende no mutelelwe . . . Umutende untu abantu bafwaisha, kuti wabako ukupitila mu kupanga ubuteeko bumo fye ubwa calo conse.”

Nomba napapita ne myaka 50 ukutula apo ayo mashiwi yalandilwe, na leelo uko kufwaisha takulati kufishiwepo. Inyunshipepala ya Le Monde iya ku Paris, ku France iyalondolwele amafya ya mu myaka ya ba 2000 yatile: “Icilekabilwa, kupanga ubuteeko bumo ubwa kutungulula no kupingula ifintu ubwashimpwa pa mafunde kabili ubwingafwilisha mu kwangufyanya uko konse ukwabalamuka ukwipaulula kwa bantu abashakwata na wa kubapokololako muno calo. Tufwile fye ukusumina ukuti Isonde lyonse libe icalo cimo.” Bushe kwalibako umuntu nelyo icintu icili conse icingaletako uko kwikatana pa kuti abantunse bakabe no mutende?

Bushe United Nations Kuti Yapwisha Amafya?

Abengi bacetekelo kuti akabungwe ka United Nations e kakaleta umutende mwi sonde lyonse. Lelo bushe United Nations e buteeko ubwingaletako umutende wa cine cine no mutelelwe mwi sonde lyonse? Cine cine kwaba amalayo ayengi aya kusembeleka aya bapolitishani ayomfwika aya kukoselesha no kupeela isubilo. Tontonkanyeni pali ici, Icisaka ca United Nations mu lupapulo lwa mu 2000 ulwa “Millennium Declaration” calandile ukuti: “Tukesha na maka yonse ukucingilila abantu besu ku nkondo sha pa kati ka fyalo e lyo ne nkondo sha bana calo ishalofya imyeo ya bantu ukucila pa mamilioni yasano pa myaka 10 iyapita.” Uko kubilisha kwalengele abantu abengi ukulumbilisha United Nations kabili ico calengele aka kabungwe ukupeelwa icilambu cikalamba mwi sonde lyonse ica mutende mu mwaka wa 2001. Kanshi pa kucindikisha United Nations akabungwe kapeela ifi filambu aka ku Norway katile “umutende no kwikatana kwa mwi sonde lyonse fikesako ukupitila fye muli United Nations.”

Lelo bushe akabungwe ka United Nations akapangilwe mu 1945, e buteeko bwingaleta umutende wa cine cine uubelelela mwi sonde lyonse? Iyo, umulandu uli wa kuti ifyalo fimo ifyaba muli aka kabungwe filafwaisha ukuisekesha e lyo no kulumbuka. E ico amatukuto ayengi aya aka kabungwe yalafilwa ukutunguluka. Kalemba wa nyunshipepala umo alondolwele ifyo abantu batontonkanya pa kabungwe ka United Nations, ilyo atile “kaba ca kupiminako fye imitontonkanishishe ya bantu mwi sonde lyonse” kabili “kalanda pa mafya yamo yene fye pa myaka iingi lelo ukwabula ukuyapwisha.” Lelo kuti twaipusha atuti: Bushe cine cine ifyalo fya mwi sonde lyonse fikekatana?

Baibolo isokololo kuti ukwikatana kwa musango yo kukabako. Mu nshila nshi? Kabili ukupitila mu buteeko nshi? Mukwai belengeni icipande cikonkelepo umo mwalasanga amasuko.

[Icikope pe bula 3]

Einstein akoseleshe ukupanga ubuteeko fye bumo ubwa kuteeka isonde lyonse

[Abatusuminishe]

Einstein: Icikope ca ba U.S. National Archives