Ukusanga Ukupanda Mano Kwine Kwine

UKUTUNGULUKA mu mikalile kulafwaikwa sana. Ukupanda mano kwine kwine e lyo no kufwaisha ukukukonka e filenga imikalile ukutunguluka muli cino calo caisulamo amafya. Na lyo line, abantu tabafwaya kupoosa amano ku kupanda amano kwine kwine. Abengi batila umuntu afwile ukuicitila ifyo alefwaya. Na kuba, icalembwa ca mu Baibolo cilanga ukuti Satana, umulwani mukalamba uwa bumulopwe bwa kwa Lesa, alengele abantu bakubalilapo babili ukulaicitila ifintu abene. Ukutendeka 3:5 kulanda pa kutunga kwa kwa Satana ilyo aebele Efa ati: “Lesa aliishibo kuti mu bushiku mukalyako [ku muti wa kulengo kwishibo busuma no bubi], e mukashibulwa amenso yenu, kabili mukaba nge milungu, abaishibo busuma no bubi.”

Ilyo Adamu na Efa basalilepo ukulaitungulula no kuicitila ifyo balefwaya, bushe balikele fye bwino ukwabula amafya ayali yonse? Napacepa. Apo pene fye, ifyafumine mu fyo baleenekela pa lwa kwishibo busuma no bubi fyalibapapwishe. Lesa alilekele ukubasenamina kabili batendeke ukwikala imikalile iyayafya iya kukanapwililika, na mu kupelako balifwile. (Ukutendeka 3:16-19, 23) Bonse ifwe tulafwa. Baibolo itila: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo [Adamu] pano calo, ne mfwa yaingilile mu lubembu; e fyo ne mfwa yasalanganine ku bantu bonse, pantu bonse balibembwike.”—Abena Roma 5:12.

Nangu ca kuti mu fyo Adamu na Efa bapingwilepo mwalifuma ifyabipisha, abengi bacili tabasumina ukuti mwaliba amano mu kukonka ukufunda ukwafuma kuli Kabumba wa bantunse. Lelo, Baibolo iine itila “yalipuutwamo kuli Lesa kabili ya mulimo,” na kabili kuti yatwafwa ‘ukuba abafikapo bwino bwino, abaipangasha umupwilapo ku kubomba umulimo onse uusuma.’ (2 Timote 3:16, 17) Ukwabula no kutwishika, tukaba ne nsansa sana nga twakonka ukufunda kwa mu Baibolo. Uku kupanda mano kulabomba bwino mu lupwa.

 Bucishinka mu Cupo

Ukulingana na Baibolo, Lesa afwaile icupo ukubelelela. (Ukutendeka 2:22-24; Mateo 19:6) Na kabili, Amalembo yatila “ubusanshi bwa cupo bube ubushakowela,” icilepilibula ukuti icupo tacifwile kukoweshiwa ku bucende, e kutila ukulaala no muntu umbi uushili wa mu cupo. (AbaHebere 13:4) Nalimo mwalishiba no kwishiba ukuti pali ndakai ifyupo ifingi tafikumanisha ukufika pali ifi fifwaikwa. Abantu bamo baba ne cibelesho ca kusengasenga na bashili bena mwabo ku ncito. Bambi balabepa indupwa shabo pa kuti balepoosa inshita na bo benda na bo ukucila abena mwabo. Bamo na bo balafika fye na ku kubutuka abena mwabo no kuupana na bacaice, kabili balando kuti ici cibalenga ukuyumfwa abacaice kabili aba nsansa, nge fyo cacitike kuli baVerónica, abo tulandilepo mu cipande ca kubalilapo.

Lelo, ukupampamina pa kuisekesha te mulandu ne fingafumamo takuleta insansa shibelelela. BaRonald kuti basumina ukuti ici ca cine. Apo balishininwe ukutila kuti balenga imikalile yabo ukuwama, bashile abakashi babo no kuyatendeka ukwikala no mwanakashi bale-enda nankwe mu bumfisolo pa myaka 6 kabili umo bafyele na bana babili. Lelo, pa numa libe ninshi ne cupo calipwa, uyu mwanakashi alibabutwike! BaRonald basukile baya mukwikala ku bafyashi babo. Balondolola ati ifyabacitikile fyali fya “museebanya” icine cine. Ici ca kumwenako fye cimo. Imicitile ya musango yu iitungululwa na bukaitemwe yalilenga ukulekana no kupaatukana kwa ndupwa ukutwalilila, kabili icifumamo kucula kwa bantu imintapendwa—abakalamba na bana.

Lelo, ukukonka ukupanda mano kwa mu Baibolo kufumamo insansa sha cine cine. E fintu cali kuli baRoberto, abalando kuti: “Pa mulandu wa kupanda mano kwa mu Baibolo, nshalekele umukashi wandi. Te kuti tusange insansa shine shine nga twanakila kwi tunko lya muntu uushili mwina mwesu, nangu line uyo muntu kuti amoneka uwayemba. Ukusambilila Baibolo kwalingafwa ukucindika umwina mwandi, uwantungilila pa myaka iingi.” Ukupanda mano ukwa mu Baibolo ukwa kuti “na ku mukashi wa bulumendo bobe wifutikako” kwalibombele nga nshi kuli baRoberto. (Malaki 2:15) Ni muli finshi fimbi umo ukupanda amano kwa bulesa kwingatunonsha?

Ifya Kukansha Abana

Mupepi ne myaka 40 iyapitapo, caliseekele ukutontonkanyo kuti pa kukansha abana, abafyashi tabalingile ukubika ifibindo ifingi. Calemoneka kwati cali fye bwino ukuleka abana ukulaitontonkanishisha no kulaipingwila ifya kucita. Ubuyo bwali bwa kukanafwaya  ukucincintila ukulunduluka kwa bana. Mu fyalo fimbi, kwali fye na masukulu ayo balesuminisha abana be sukulu ukuisalila abene nga kuya mu kusambilila nelyo iyo kabili baleipingwila inshita ya kwangala e lyo na mafunde balefwaya ukukonka. Pe sukulu limo apo balekonka ifi, pali ifunde lya “kusuminisha abana ukuipingwila ukwabula ukuti umukalamba alelandako.” Pali ndakai, bampanda mano mu fya mikalile ya bantu bacili balakaana ubusuma bwaba mu kukansha kumo kumo, nangu fye ni lintu abafyashi bamona ukuti nacilinga ukusalapula mu kutemwa.

Cinshi catumbukamo? Kwaba abantu abengi abasumino kuti ukuba no mulekelesha mu kukansha abana kwalilenga abana ukuba no buntungwa bwacilamo. Bamona kwati ici e calenga ukufulilako kwa bumpulamafunde no kubomfya imiti bubi bubi. Ukufwailisha kwacitilwe mu United States kwalangile ukuti mupepi na mapesenti 70 aya bayankwileko balandile ati abafyashi tabatungulula abana babo abanono ukusanshako fye ne misepela nge fyo balingile ukubatungulula. Ilyo baleesha ukusanga icilenga ukubomfya imfuti ukucitwa pa sukulu e lyo na bumpulamafunde bumbi ubucitwa ne misepela, abengi batile mulandu wa “mulekelesha wa bafyashi mu kukansha abana.” Kabili nelyo fye ni lintu ifyakufumamo tafibipile sana, abafyashi pamo pene na bana balalobolola ififuma mu kukanakansha bwino abana.

Bushe Baibolo yena cinshi ilandapo pali ici? Ukufunda kwa mu Malembo kwa kuti amaka abafyashi bakwata yafwile ukubomfiwa mu kutemwa na mu kushangila. Baibolo itila: “Ubupumbu bwakakatila ku mutima wa mwaice; lelo inkonto ya kulimuna kuti yabutalushako.” (Amapinda 22:15) Kwena, ukufunda kwa bafyashi kufwile ukulingana ne fyo umwana acitile. Ubufuuke, ukuilama no kulangulukila fifwile ukubamo mu kusalapula ukuli konse. Ukusalapula kwa musango yu e kulangilila ukutemwa. Abafyashi kuti bakusha bwino abana babo nga ca kuti balebasalapula mu nshila ya kutemwa, ukwabula ukubapuma bubi bubi.

Mwalifuma ifisuma mu kubomfya uku kufunda. BaArturo abali ne myaka 30 abekala ku Mexico kabili abaupile nomba line batila: “Batata balitwebele bwino ine na bamunyinane babili ukuti bene na bamayo e bali na maka mu lupwa. Tabaleshimunuka ukutukansha. Na lyo line balekwata inshita iya kulanda na ifwe. Apo nomba ndi mukalamba, nalicindamika imikalile isuma iyo nakwata, kabili nalishiba  ukuti icalenga butungulushi busuma ubwafumine ku bafyashi.”

Shukileni Ukupanda Amano Kwine Kwine

Mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo, mwaba ukupanda amano kwine kwine. Ubutungulushi bwabamo te bwa mu lupwa fye. Lelo ilatwaafwa ukuipangasha mu nshila ishingi pantu itusambilisha ifya kucita muli cino calo umo abengi bashifwaya ukusumino kuti Intulo yapulamo iya mano ifwile ukubatungulula pa kuti banonkelemo.

Ukupitila muli kemba wa malumbo Davidi, Yehova Lesa, Kabumba wa bantunse, alaya ukuti: “Ndekushilimuna, kabili ndekulange nshila iyo ufwile ukwendamo; ndekupanda amano na menso yandi pali iwe.” (Amalumbo 32:8) Ca kucincimusha ukwishibo kuti amenso ya kwa Kabumba yaba pali ifwe pa kuti atucingilile ku fyabipa! E ico tufwile ukuipusha atuti: ‘Bushe mu kuiceefya nkakonka ubutungulushi bwa kwa Yehova ubwingancingilila?’ Icebo cakwe citweba cikuuku cikuuku aciti: “Tetekela Yehova umutima obe onse, na ku kwiluka kobe we mwine wishintililako; uko konse wenda umwishibe, na o akatambalike nshila shobe.”—Amapinda 3:5, 6.

Pa kuti twishibe Yehova, tukabila ukubombesha no kuipeelesha. Na lyo line abantunse kuti bakumamo nga babomfya Baibolo. Imikalile iyo Yehova afwaya “yaba ne cilayo ca bumi pali nomba na mu bwikashi ubukesa.” Cine cine, mu kwikala ukulingana ne fyo Yehova afwaya mwaba amapaalo ayengi.—1 Timote 4:8; 6:6.

Nga ca kuti amano yasangwa mu Baibolo na mapaalo yaba mu kubomfya ayo mano fyamucebusha, lyene lekeni ukubelenga no kwetetula pa Cebo ca kwa Lesa fibe e fyacindamisha mu mikalile yenu. Ukucite ci kukamwafwa ukupwisha amafya ya pali leelo na ya ku ntanshi. Kabinge, mukaba ne subilo lya kwikala mu calo cipya ica kwa Lesa, umo bonse bakasambilishiwa na Yehova kabili umutende wabo ukafula.—Esaya 54:13.

[Icikope pe bula 5]

Ukufunda kwa mu Baibolo kulakosha ulupwa

[Ifikope pe bula 6]

Ukufunda kwa mu Baibolo e pashimpwa ubutungulushi busuma, na lyo line takukaanya ukwangalako

[Ifikope pe bula 7]

Abakonka ukufunda kwa mu Baibolo balaipakisha imikalile isuma