Ubumi Bwabo

Ubumi Busuma Kabili Ubwa Nsansa Ubwalimo Ukuipusula

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA MARIAN NA BA ROSA SZUMIGA

Ilembo lya Amalumbo 54:6 litila: “Mu kuitemenwa e mo nkamwipaile lambo.” Ayo mashiwi yaba e mutwe we lyashi lya bumi bwa baMarian Szumiga na bakashi babo baRosa, abekala mu France. Nomba line bashimike fimo fimo ifyo bapitamo pa myaka iingi, ne fyo baikushiwa mu mulimo wa kwa Yehova.

BAMARIAN: Abafyashi bandi bali ni baKatolika abafumine ku Poland. Batata bali abafuuka kabili abashasambilila. Tabatalile abapitapo na ku sukulu. Lelo, ilyo kwali inkondo ya calo iya kubalilapo balisambilile ukubelenga no kulemba ilyo baleikala mu mifolo. Batata baletiina Lesa, lelo ilingi line balefuupulwa ku fyalecitwa mwi calici.

Kwali cimo icacitike ico bashatalilelaba. Bushiku bumo muli ilya nkondo, shimapepo umo atandaliile ibumba lya bashilika apali na Batata. Ilyo icintu cimo capuulikile mupepi, uyu shimapepo alibutwike icine cine, kabili alebomfya umusalaba ukupuminako kabalwe wakwe ukuti abutukishe. Batata balipapile nga nshi ukumona “umwiminishi” wa kwa Lesa abomfya icintu “icitakatifu” ukucincisha kabalwe. Lelo te mulandu ne fyo Batata bapitilemo e lyo ne nkondo ya kutiinya balwile, icitetekelo cabo muli Lesa cali fye cimo cine. Na kuba, baletasha sana Lesa pa kubweluluka ku nkondo umutende.

“Poland Munono”

Mu 1911 batata baupile umukashana uwali mu mushi wapalemeko. Ishina lyakwe ali ni Anna Cisowski. Pa numa fye ya nkondo mu 1919, Batata na Bamayo bafumine ku Poland no kukuukila ku France uko Batata bafwaile incito pa mukoti. Nafyelwe mu March mu 1926 mu Cagnacles-Mines pa kati ka kapinda ka ku kulyo  na masamba ya France. Pa numa ya ico abafyashi bandi bakukiile ku ncende ukwaba abena Poland mu Loos-en-Gohelle mupepi no musumba wa Lens ku kuso kwa France. Uwalepanga umukate ali mwina Poland, kabili uwaleshitisha inama na o ali mwina Poland, e lyo no mupatili kuli iyo ncende ali wa ku Poland. E mulandu wine iyi ncende yaleitilwa ati Poland Munono. Abafyashi bandi balebombako utumilimo twa mu bwikashi. Batata ilingi line balepekanya ifiila ukwaleba ukulisha inyimbo e lyo no kwimba. Kabili balelanshanya libili libili no mupatili, lelo ilingi line tabaleikushiwa no bwasuko bwa uyu mupatili ubwa kuti, “Kwabe fingi ifyaba fye ni nkaama.”

Bushiku bumo mu 1930, abanakashi babili bakonkonseshe pa ciibi cesu. Bali Basambi ba Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova shaleitwa pali iyo nshita. Batata balipokeleko Baibolo kuli aba banakashi, icitabo ico balefwaisha ukubelenga pa myaka iingi. Batata na Bamayo bali ne nsansa pa kubelenga impapulo shashimpwa pali Baibolo ishashiile abo banakashi. Ifyo babelengele muli shi mpapulo fyalibafikile sana pa mutima. Nangu ca kuti abafyashi bandi bali abapamfiwa, batendeke ukusangwa ku kulongana kwa Basambi ba Baibolo. Amepusho baleipusha umupatili yalilumineko ukufikila bushiku bumo ilyo umupatili abatiinishe ukuti nga ca kuti balitwaliliile ukulabishanya na Basambi ba Baibolo, nkashi yandi Stéphanie bakamulesha ukusambilila amafundisho ya mu calici. Batata bamwaswike ati “Mukwai mwilacula na kucula. Ukutula leelo, uyu mwana wandi na banankwe bambi abashala, twakulaya na bo ku kulongana kwa Basambi ba Baibolo.” Batata balifuminemo muli lyo icalici, kabili ku kutendeka kwa 1932, abafyashi bandi balibatishiwe. Pali yo nshita, mu France mwali fye bakasabankanya ba Bufumu mupepi na 800.

BaRosa: Abafyashi bandi bafumine ku Hungary. Nga fintu cali ku lupwa lwa baMarian, na bo bene bakukiile ku kapinda ka ku kuso aka France ku kubomba mu mukoti. Mu 1925, nalifyelwe. Mu 1937 Inte ya kwa Yehova imo Auguste Beugin, nangula Papa Auguste nga fintu twalemwita, atendeke ukuletela abafyashi bandi Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciHungarian. Basangile ukuti bamagazini baliweme sana, lelo tapali nangu bamo abasangwike Inte ya kwa Yehova.

Nangu ca kuti nali umwaice, ifyo nabelengele mu Ulupungu lwa kwa Kalinda fyalimfikile pa mutima, kabili nafyala wa baPapa Auguste, Suzanne Beugin, alefwaisha ukuti angafwe. Abafyashi bandi balimusuminishe ukulansenda ku kulongana. Mu kuya kwa nshita ilyo natendeke ukubomba incito, ukulaaya ku kulongana pa Mulungu kwalelenga batata ukukalipa. Nangu ca kuti icifyalilwa cabo bali abasansamuka, baleilishanya abati: “Umulungu onse taubapo kabili pa nshiku ya Mulungu na po uleya ku kulongana!” Lelo nalitwalilile ukulongana. E ico bushiku bumo batata banjebele ati: “Longa ufume pano!” Iyo yali ni nshita ya bushiku. Nali fye ne myaka 17, kabili nshakwete na kwa kulola. Naile ku ng’anda ya kwa Suzanne, ninshi ndelila  icine cine. Naikele na Suzanne mupepi no mulungu utuntulu e lyo Batata batumine nkashi nandi ku kunsenda ukuti mbwelele pa ng’anda. Nali uwa nsoni, lelo amashiwi yaba pali 1 Yohane 4:18 eyangafwile ukuti mbe uwashipa. Ili lembo litila “ukutemwa kwapwililika kupoosa umwenso ku nse.” Mu 1942 nalibatishiwe.

Ubupyani bwa ku Mupashi Ubwacindamisha

BaMarian: Nabatishiwe mu 1942, pamo pene ne nkashi shandi shibili Stéphanie na Mélanie e lyo na munyinane Stéphane. Nga tuli pa ng’anda ulupwa lwesu lyonse lwalelanshanya pa Cebo ca kwa Lesa. Nga twaikala bonse ukushinguluka itebulo, Batata baletubelengela Baibolo mu ciPolish. Ilingi line mu cungulo twalekutika ku bafyashi besu ilyo balelondolola ifyo balekumanya mu mulimo wa kushimikilo Bufumu. Uku kukoselesha kusuma ukwa ku mupashi kwatusambilishe ukutemwa Yehova no kumucetekela umupwilapo. Batata batendeke ukulwalilila ne co cabalengele ukuti baleke ukubombe ncito, lelo balitwalilile ukutusakamana mu fya ku mupashi na mu fya ku mubili.

Apo nomba Batata balikwete inshita ikalamba, ubushiku bumo cila mulungu baletungulula isambililo mu ciPolish ku bacaice ba mu cilonganino. E fyo na ine nasambilile ukubelenga iciPolish. Na kabili Batata balekoselesha abacaice mu nshila shalekanalekana. Inshita imo ilyo Munyina Gustave Zopfer, uwaleangalila umulimo wa Nte sha kwa Yehova mu France, atandalile icilonganino cesu, Batata bapekenye inyimbo na bakemba kabili bateyenye ne cilangililo ca mikansu ica mu Baibolo icalelanda pa mutebeto wa Mfumu Belshasari ne filembo fyalembelwe pa cibumba. (Daniele 5:1-31) Uwa-angele pa lubali lwa kwa Daniele ali ni Louis Piéchota, uwali uwashipa te mulandu no kupakasa kwa baNazi. * Ifi e fyo fwe bana twakushiwe. Twalemona uko abafyashi besu lyonse bali abapamfiwa ku fya ku mupashi. Nomba, e lyo ndemone fyo ubupyani abafyashi besu batushiliile bwacindama.

Ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yabalamwike mu 1939, umulimo wa kushimikila uwa Nte sha kwa Yehova walibindilwe mu France. Bushiku bumo kwaishile aba kupikita mu mushi wesu. Amayanda yonse yashingulwikwe na bashilika ba ku Germany. Batata baimbile icilindi pe samba lya kabati ya fya kufwala, e mo twalefisa impapulo sha Baibolo ishalekanalekana. Lelo kwaliko ututabo tumo utwa Fascism or Freedom utwali mwi samba lye tebulo. Bwangu bwangu Batata batufishile mwi tumba lye ceketi ilyo bakobeke mu lukungu lwa ng’anda. Abashilika babili na kapokola umo umwina France batendeke ukupikita ing’anda yesu. Twakankamene fye. Umushilika umo atendeke ukupikita mu fya kufwala ifyakobekwe mu lukungu lwa ng’anda, inshita inono aingile mu kicini umo twaikele, ninshi nakwata no tutabo mu minwe yakwe. Alolekeshe kuli ifwe kabili abikile ututabo pa tebulo no kutwalilila ukupikita ukwashala. Bwangu bwangu nabuulile ututabo no kutupoosa mwi samba lya kabati umo abashilika bali nabapikita kale. Umushilika taipwishepo pali uto tutabo—cali kwati alilabileko umupwilapo!

Ukutendeka Umulimo wa Nshita Yonse

Mu 1948 nali-ipeeleshe ukubombela Yehova mu mulimo wa bupainiya bwa nshita yonse. Papitile fye inshiku ishinono napokelele kalata ukufuma ku maofesi ya Nte sha kwa Yehova aya mu France. Muli iyi kalata, nalipeelwe umulimo wa kuyabomba bupainiya ku cilonganino ca mu musumba wa Sedan, mupepi na Belgium. Abafyashi bandi balitemenwe ukumona napokelela umulimo wa kwa Yehova muli iyo nshila. Lelo batata balenjeba ukuti bupainiya te mulimo wayanguka. Ukaba mulimo wakosa. Na kuba banjebele ukuti mfwile ukuyumfwa umuntungwa ukuya ku ng’anda yabo inshita iili yonse, kabili bali abaipeelesha ukungafwa nga ca kuti nakwata amafya ayali yonse. Abafyashi bandi bakwete fye indalama ishinono na lyo line balinshitiile incinga. Na nomba ncili nalikwata lisiti iyo bashitiilepo incinga, kabili nga nalolesha iyi lisiti, ifilamba filalukuta. Batata na Bamayo bonse babili bafwile mu 1961, lelo ncili ndebukisha ifyebo fya mano ifya Batata, kabili ifyo  fyebo fyalinkoselesha no kunsansamusha pa myaka iingi mu mulimo wandi.

Ukukoselesha kumbi kwalefuma kuli nkashi wa Bwina Kristu uwa myaka 75 mu cilonganino ca mu Sedan uwe shina lya Elise Motte. Mu lusuba, nalecofa incinga ukuya ku ncende ya kutali mu kushimikila, kabili baElise balenkonka ukubomfya ishitima. Lelo, bushiku bumo ilyo ababomba ne shitima bafwitile imilimo, baElise balifililwe ukubwelelamo ku ng’anda. Tapali cimbi ico nali no kucita kano fye ukubapapako pa ncinga yandi ukubatwala ku ng’anda nangu line apo baikele pali apakosa icine cine. Ubushiku bwakonkelepo nasendele ica kwikalapo icanakilila bwino no kuyasenda baElise ku mwabo. Balilekele ukubomfya ishitima, kabili indalama bali no kwendela baletushitilamo ifya kunwa. Tapali no waishibepo no kuti incinga yandi ikabombapo umulimo wa kusendelapo abantu.

Imilimo Yafulilako

Mu 1950 banjipwishe ukuyabomba bukangalila bwa muputule ku kapinda ka ku kuso konse aka France. Nalitiinine pantu pali iyo nshita nali fye ne myaka 23. Pa kubala namwene kwati aba ku maofesi ya musambo bapangile fye impuso! Nalikwete amepusho ayengi mu mutima: ‘Bushe nimfikapo lwa ku mupashi na lwa ku mubili? Bushe nkakumamo ukulaendauka cila mulungu?’ Kabili ukutula fye ilyo nali ne myaka 6 nalelwala ubulwele bwa menso ubwa mabilu. Ubu bulwele bulenga ilinso lyandi limo ukubiluka. Nali uwaibukila sana lyonse pali ci cintu, no kusakamikwa pa fyo bambi balemona. Ku ce shuko baStefan Behunick, abapwishishe isukulu lya Gileadi balingafwile apakalamba. Munyinefwe Behunick bamutamfishe mu Poland pa mulandu wa mulimo wakwe uwa kushimikila, e mulandu wine bamutumine ukwisabombela ku France. Nalitemenwe sana ukushipa kwakwe. Alicindikishe sana Yehova e lyo ne cine. Bamo balemona kwati baBehunick balencusha sana, lelo nalisambilile ifingi kuli bena. Ukushipa kwabo kwangafwile ukubo waicetekela.

Ilyo nalebomba mu muputule napitile mu fintu fisuma ifingi icine cine. Mu 1953, banjipwishe ukuyatandalila BaPaoli, abalembeshe bamagazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda abaleikala ku kapinda ka ku kulyo aka Paris. Ilyo twamonene, banjebele ukuti balipokele penshoni mu bushilika kabili balisango kuti Ulupungu lwa kwa Kalinda lusuma sana. Banjebele ukuti ilyo babelengele icipande icalelanda pa Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu muli magazini, balisefeshe Icibukisho pa lwabo kabili inshita ya cungulo yonse balebelenga fye Amalumbo. Twalilanshenye mupepi ne cungulo kasuba conse. Ilyo nshilafumako, twalilandileko panono na pa lubatisho. Pa numa ya ico nalibalaalike ukusangwa ku kulongana kwa muputule ukwali no kubako ku kutendeka kwa 1954. Alisangilweko kabili Munyinefwe Paoli aali pa bantu 26 ababatishiwe pali kulya kulongana. Ndasansamuka nga natontonkanya pa fya musango yu.

BaRosa: Mu October 1948, natendeke ukubomba bupainiya. Pa numa ya kubombela mwi tauni lya Anor, ilyabela mupepi ne calo ca Belgium, natuminwe ukuyabombela ku Paris, pamo na painiya umo uwe shina lya Irène Kolanski (pali nomba ni Irène Leroy). Twaleikala mu kayanda akanono mu Saint-Germain-des-Près  mu kati ka musumba. Apo nakuliile ku mushi, naletiina sana abena Paris. Nalemona kwati bonse fye balisalapuka sana. Lelo pa numa ya kubashimikila naishilesango kuti tabapusana na bantu ba mu ncende shimbi ishashala. Ilingi line abalesakamana amayanda ya bantu baletutamfya kabili calyafishe ukutendeka amasambililo ya Baibolo. Na lyo line, abantu bamo bamo balekutika ku bukombe bwesu.

Pa kulongana kwa muputule mu 1951, Irène na ine balitwipwishe amepusho pali bupainiya bwesu. Bushe kuti mwaishiba uwaletwipusha ayo mepusho? Kangalila wa muputule umwaice uwe shina lya Marian Szumiga. Twalimonenepo umuku umo pa kubala, lelo ilyo ukulongana kwapwile twatendeke ukulembeshanya amakalata. Imibombele ya kwa Marian ne yandi yalipalene sana, ukulundapo ne cishinka ca kuti bonse twabatishiwe umwaka umo wine kabili na bupainiya twatendeke fye umwaka umo wine. Ne cacililepo ukucindama ca kuti bonse babili twalefwaisha ukutwalilila ukubomba umulimo wa nshita yonse. E ico pa numa ya kutontonkanyapo bwino no kupepelapo sana twalyupene pa July 31, mu 1956. Ilyo fye twaupene, imikalile ipya yalitendeke kuli ine. Nalekabila ukubelesha ukubomba imilimo ya mukashi kabili no kulaya na Marian mu mulimo wa kutandalila ifilonganino mu muputule, kabili ico capilibwile ukuti twali no kulakuukila mu ng’anda yapusanako cila mulungu. Pa kubalilapo fye calyafishe, lelo ukusekelela kukalamba kwaishile pa numa.

Ubumi Busuma

BaMarian: Pa myaka iingi iyapita twalikwete ishuko lya kwafwilisha ukupekanya ukulongana kwa fitungu. Ndebukisha sana ukulongana twakwete mu 1966, mu Bordeaux. Iyo nshita, ninshi umulimo wa Nte sha kwa Yehova mu Portugal walibindwa. E ico kwali ukupekanya ukuti amalyashi ya pa kulongana yalepeelwa na mu ciPortuguese pa kuti baNte abengakumamo ukwisa ku France na bo bakanonkelemo. Bamunyina na bankashi ba Bwina Kristu abengi baliishile ukufuma ku Portugal, lelo ubwafya twakwete bwa kubafwaila ukwa kwikala. Apo baNte ba  mu Bordeaux tabakwete incende ikalamba mu mayanda yabo, twasonkeele icikuulwa ca kutambilamo amafilimu e co twabomfeshe ngo mwa kulaala. Twafumishemo ifipuna fyonse, kabili ikatani lya ku cisebele e lyo twabomfeshe ku kulekanya iciyanda pabili no kupangamo imiputule ya kulaalamo ibili, umo uwa bamunyina na umbi uwa bankashi. Twapangile umwa kusambila kabili twabikile icani pa konkili no kufimbako amatenti yanakilila. Bonse fye balitemenwe uku kupekanya.

Lyonse ilyo twapwisha ifiputulwa fya kulongana twaletandalila bamunyina na bankashi abaleikala muli ici cikuulwa. Kwalewama icine cine. Twalikoseleshiwe ku fyo bayumfwile te mulandu no kushipikisha ukukaanya pa myaka iingi! Ilyo ukulongana kwapwile balibwelelemo ku mwabo, kabili ifilamba fyalelukuta fye mu menso yesu bonse.

Nalikwete amashuko na yambi imyaka ibili pa ntanshi. Mu 1964, balinjipwishe ukubomba umulimo wa bukangalila wa citungu. Na kabili nalitwishike nga kuti nabomba uyu mulimo. Lelo natontonkenye ukuti nga ca kuti abapeela uyu umulimo e banjeba ukuti mombe, ninshi bafwile nabamona ukuti nininga ukuubomba. Calewama ukubomba mu kupalamisha na bakangalila bambi abenda. Nalisambilileko ifingi kuli bena. Abengi bali abatekanya kabili baleshipikisha, imibele iyacindama mu menso ya kwa Yehova. Nalisambilila ukuti nga twatekanya, Yehova akasuka akatulambule.

Mu 1982, Iofesi lya musambo lyatwipwishe ukuti tulesakamana ne bumba linono ilya bakasabankanya 12 abalanda iciPolish mu Boulogne-Billancourt, ku nse ya musumba wa Paris. Ico catupumikishe fye. Nalishibeko amashiwi yamo yamo tubomfya mu kuteyanya aya mu ciPolish, lelo naleshupikwa ukulanda ulu lulimi bwino bwino. Lelo, icikuuku pamo no kuipeelesha kwa bamunyina kwalingafwile apakalamba nga nshi. Ndakai, muli ico cilonganino mwaba bakasabankanya mupepi na 170 ukubikapo na bapainiya nalimo 60. Pa numa, Rosa na ine twaletandalila amabumba ya baPolish pamo ne filonganino ifya mu Austria, Denmark, na Germany.

Ukwaluka kwa Fintu

Ukutandalila ifilonganino kwasukile kwabelela, lelo natendeke ukulwalilila kabili ico calengele ukuti ndeke ukubomba umulimo wa nshita yonse uwa kwendauka mu 2001. Twasangile akayanda kanono mwi tauni lya Pithiviers, umwaba nkashi yandi Ruth. Iofesi lya musambo lyatusontele ukuba bapainiya baibela e lyo no kucefyako ama-awala ya kubomba pa kuti tulebomba ukulingana na maka yesu.

BaRosa: Umwaka wa kubalilapo pa numa ya kuleka umulimo wa kwenda mu muputule wali uwayafya kuli ine. Uku kwaluka kwa fintu mu kwangufyanya kwanengele ukuyumfwa kwati tapali ico ndecita. Lyene natontonkenye ukuti ‘Kuti nabomfya inshita na maka nkwete ku kubomba bupainiya.’ Pali ndakai, ndatemwa ukubombela pamo na bapainiya bambi mu cilonganino.

Yehova lyonse Alatusakamana

BaMarian: Ndatasha sana kuli Yehova pa kuba na Rosa nga cibusa pa myaka 48 iyapita. Alingafwa pa myaka yonse nalebomba umulimo wa kwenda. Nshatalile ng’umfwapo wena ukulanda ati, ‘Natuleke ukubomba umulimo wa kwendauka tuikwatile ing’anda yesu.’

BaRosa: Abantu bamo balenjeba ukuti, “Iyi mikalile mwikalilamo te isuma nangu panono. Lyonse mwikala fye na bantu bambi.” Lelo bushe “imikalile isuma” yaba shani? Ilingi line tushingulukwa ne fintu ifingi ifingatupumfyanya ukubomba ifya ku mupashi. Ifwe ico tukabila fye pa kulaala, itebulo e lyo no tuntu tumbi utunono utwa kubomfya. Apo twali bapainiya twakwete fye ifipe finono, lelo twalikwete fyonse ifyo twalekabila ku kucita ico Yehova afwaya. Inshita shimo balenjipusho kuti, “Bushe cikaba shani nga ca  kuti mwakota apo tamwakwata ing’anda ne ndalama sha penshoni.” Lyene naleambula amashiwi yaba pa Amalumbo 34:10 apatila: “Lelo abafwaya Yehova tababulwa cisuma nangu cimo.” Yehova lyonse fye alatusakamana.

BaMarian: Cine cine! Na kuba Yehova alitupeela ifintu ifingi ukucila na pa fyo tukabila. Ku ca kumwenako, mu 1958, nalisalilwe ukuba umwiminishi wa muputule wesu pa kulongana kwa pa kati ka nko mu New York. Na lyo line tatwakwete indalama sha kushitamo itikiti lya kwa Rosa. Icungulo cimo munyina umo atupeele enifulupu apalembelwe ati “New York.” Ubupe bwali mu kati bwalengele ukuti twendele capamo na Rosa!

Ine na Rosa tatwasangamo ububi ubuli bonse mu mulimo wa kwa Yehova pa myaka yonse twabomba. Tapali ico twalufishe lelo twalinonkele ifintu fyonse e kuti ubumi busuma kabili ubwa nsansa mu mulimo wa nshita yonse. Yehova ni Lesa umusuma icine cine. Twasambilile ukumucetekela umupwilapo, kabili ukutemwa twamutemwa kwalikulilako. Bamunyinefwe bamo aba Bwina Kristu balipaiwa pa mulandu wa bucishinka bwabo. Na lyo line nalisumina ukuti pa myaka iingi umuntu kuti aipusula panono panono pa kuti fye abombele Yehova. Ifi e fyo Rosa na ine twale-esha ukucita ukufika na pali leelo, kabili e fyo tulefwaya ukutwalilila ukucita na ku nshita ya ku ntanshi.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 20]

BaFrançois na baAnna Szumiga pamo na bana babo Stéphanie, Stéphane, Mélanie, na Marian muli ba 1930. Marian naiminina pa kapuna

[Icikope pe bula 22]

Pa muulu: Ukushalika impapulo sha Baibolo pa maliketi mu Armentières ku kapinda ka ku kuso aka France, mu 1950

[Icikope pe bula 22]

Ku kuso: Stefan Behunick na Marian mu 1950

[Icikope pe bula 23]

BaMarian na baRosa ubushiku bumo pa ntanshi ya bwinga bwabo

[Icikope pe bula 23]

BaRosa (ababalilepo ku kuso) na painiya munabo Irène (uwalenga bune ukufuma ku kuso), balesabankanya ukulongana kwa mu 1951

[Icikope pe bula 23]

Imyendele mu mulimo wa kutandalila ifilonganino ilingi yaleba ni ncinga