“Fwaleni Ifya Bulwi Fyakumanina Ifya Kwa Lesa”

“Fwaleni ifya bulwi fyakumanina ifya kwa Lesa ukuti mube na maka ya kwiminina ndi ku kulwisha imicenjelo ya kwa Kaseebanya.”—ABENA EFESE 6:11.

1, 2. Mu mashiwi yenu, londololeni ifya kufwala fya bulwi ifya ku mupashi ifyo Abena Kristu bakabila ukufwala.

UMUSUMBA wa Roma walikwatishe amaka mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo C.E. Amaka ya fita fya ciRoma yalengele uyu musumba ukuteka icalo conse ica pali ilya nshita. Kalemba wa lyashi lya kale umo alondolwele uyu mulalo wa fita ati “e fita fyateyanishiwa bwino ifyabala afibako.” Umulalo wa ciRoma wapangilwe ne fita fyapoosele sana amano ku ncito ya fiko kabili ifyakanshiwe mu kupambana, lelo ukucimfya kwabo ilyo balelwa kwashintilile na pa fya kufwala balefwala. Umutumwa Paulo abomfeshe ifya kufwala fya mushilika umwina Roma ku kulangilila ifya bulwi fya ku mupashi ifyo Abena Kristu bakabila pa kukaanya Kaseebanya bwino bwino.

² Ifi ifya bulwi fya ku mupashi fyalondololwa pa Abena Efese 6:14-17. Paulo alembele ati: “Iminineni ndi, abaikake cine mu misana yenu, kabili abafwala ubulungami nge ca kucinge cifuba, na ku nkasa shenu fwaleni insapato sha mbila nsuma iya mutende. Pali fyonse, buuleni inkwela iikalamba iya citetekelo, e mo muli no kushimisha imifwi yonse iya mulilo iya mubifi. Buuleni ne ca kucingo mutwe ce pusukilo, no lupanga lwa mupashi, e kutila, icebo ca kwa Lesa.” Mu buntunse fye, ifya kufwala fya bulwi Paulo alondolwele fyalengele umushilika umwina Roma ukucingililwa. Kabili alebomfya no lupanga, icanso cakwe ica kulwishishako umulwani.

3. Mulandu nshi uwa kuumfwila ifyebo fya kwa Yesu Kristu no kukonka ica kumwenako cakwe?

³ Pa mbali ya fya kufwala fya bulwi no kukanshiwa bwino, ukutunguluka kwa mulalo wa ciRoma kwashintilile na pa cumfwila ca fita ku cebo ca kwa mushika. Ukupalako, Abena Kristu bafwile ukunakila Yesu Kristu, uo Baibolo yalondolola ukuti e “mushika wa bantu na bantu.” (Esaya 55:4) Kabili e “mutwe wa cilonganino.” (Abena Efese 5:23) Yesu alatupeela ifyebo pa fya kulwa ubulwi bwesu ubwa ku mupashi kabili alitupeela ica kumwenako cafikapo ica fya kufwala fya bulwi ifya ku mupashi. (1 Petro 2:21) Apo ubuntu bwa kwa Kristu bwalipalana sana ne fya kufwala fyesu ifya bulwi ifya ku mupashi, Amalembo yatwebo ‘kuipangasha’ no kutontonkanya kwa kwa Kristu. (1 Petro 4:1) Ilyo tulebebeta ica kufwala cesu ica bulwi bwa ku mupashi cimo na cimo, twalabomfya ica kumwenako ca kwa Yesu ku kulanga ubucindami na maka ya ciko.

 Ukucingilila Umusana, Icifuba, na Makasa

4. Mulimo nshi ilamba lyalebomba ku mushilika, kabili cinshi lilangilila?

⁴Ukufwala icine mu musana. Mu nshita ya Baibolo, ifita fyalefwala umushipi wa mpapa uukulu, nelyo ilamba, ilyalepele basentimita ukufuma pali 5 ukufika kuli 15 mu bufumo. Bakapilibula bamo batila icikomo cifwile ukupilibulwa ati, “kakisheni icine mu musana wenu filya mukaka umushipi.” Umushipi wa mushilika walemwafwa ukucingilila umusana wakwe, kabili paleba e pa kubika ulupanga apasuma. Icita nga cakaka mu musana, ninshi cileipekanishisho bulwi. Paulo abomfeshe umushipi wa mushilika ku kulangilila ifyo icine ca mu Malembo cifwile ukutukuma. Cifwile ukuba kwati e mo batupombanya, ica kuti twalaikala mu kuumfwana ne cine no kulacisoselako inshita iili yonse. (Amalumbo 43:3; 1 Petro 3:15) Pali uyu mulandu, tulekabila ukusambilila Baibolo mu mukoosha no kwetetula pa fyabamo. Amalango ya kwa Lesa ‘yaali mu mutima’ wa kwa Yesu. (Amalumbo 40:8) E ico ilyo bakakaanya baleipusha wene, aleasuka pa kwambula Amalembo ku mutwe fye.—Mateo 19:3-6; 22:23-32.

5. Londololeni ifyo ukupanda mano kwa mu Malembo kwingatwafwa mu nshita sha fya kwesha nelyo amatunko.

⁵ Nga twaleka icine ca mu Baibolo ukututungulula, kuti catucingilila ku kupelulula kwalubana kabili kuti catulenga ukupingula bwino pa fintu. Mu nshita sha kutunkwa nelyo ukweshiwa, ifyebo fya mu Baibolo fikatukosha ukupampamina pa kucite calungama. Cikaba kwati tulemona Kasambilisha wesu Umukalamba, Yehova, no kuumfwa ishiwi lyakwe ukufuma ku numa aliti: “Iyi e nshila, e mo mwende.”—Esaya 30:20, 21.

6. Mulandu nshi uwa kucingilila umutima wesu uwa mampalanya, kabili ubulungami kuti bwaucingilila shani?

⁶Ubulungami nge ca kucinge cifuba. Ica kucinge cifuba ica mushilika calecingilila icilundwa cacindama nga nshi, e kutila umutima. Umutima wesu uwa mampalanya—umuntu wa mu kati—ulakabila ukucingililwa bwino bwino pantu walemenena ku kucita icalubana. (Ukutendeka 8:21) E ico tufwile ukwishiba ifipimo fyalungama ifya kwa Yehova no kufitemwa. (Amalumbo 119:97, 105) Nga twatemwa icalungama tukakaana ukutontonkanya kwa ku calo uko kusuula nelyo ukusundula ubutungulushi bwa kwa Yehova. Kabili, nga twatemwa icalungama no kupate calubana, tulasengauka ukucita icingonaula ubumi bwesu. (Amalumbo 119:99-101; Amose 5:15) Yesu alitwimikile ca kumwenako muli ci, pantu ulwa wene, Amalembo yatila: “Watemenwe ubulungami, kabili wapatile bumpulamafunde.”—AbaHebere 1:9. *

7. Mulandu nshi umushilika umwina Roma alefwaikilwa ukufwala insapato shakosa, kabili shimininako cinshi?

⁷Abafwala ku makasa insapato sha mbila nsuma ya mutende. Ifita fya ciRoma fyalekabila insapato shakosa nelyo indyato, pantu mu nshita ya bulwi ilingi line baleenda bakilomita 30 cila kasuba ninshi nabafwala ifya bulwi no kusenda ifipe ififinine bakilogramu 27. Kanshi cali icalinga kuli Paulo ukubomfya insapato ku kwimininako ukuiteyanya kwesu ku kushimikilo bukombe bwa Bufumu kuli bonse abengakutika. Ici calicindama  pantu abantu kuti baishiba shani Yehova nga ca kutila tatuli abaiteyanya kabili abaitemenwa ukushimikila?—Abena Roma 10:13-15.

8. Kuti twapashanya shani ica kumwenako ca kwa Yesu ica kushimikila imbila nsuma?

⁸ Mulimo nshi uwacindamisha uo Yesu abombele? Aebele Kateka wa ciRoma Ponti Pilato ati: “Naishile pano calo, ukuti nshimike icine ubunte.” Yesu ashimikile konse uko asangile abantu abalefwaya ukuumfwa, kabili aliipakishe ubutumikishi bwakwe apakalamba nga nshi ica kuti bwali ubwacindama ukucila fye na pa fya kulya. (Yohane 4:5-34; 18:37) Nga ca kutila ifwe, ukupala Yesu, tulefwaisha ukubile mbila nsuma, tukasanga amashuko ayengi aya kucite co. Ukulundapo, nga twaobelwa no butumikishi tukatwalilila ukuba abalola.—Imilimo 18:5.

Inkwela, Ica Kucingo Mutwe, no Lupanga

9. Inkwela iikalamba yalecingilila shani umushilika umwina Roma?

⁹Inkwela iikalamba iya citetekelo. Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa ati “inkwela iikalamba” lilosha ku nkwela iyali iikalamba ku kucingilila umubili onse. Yalecingilila umuntu ku ‘mifwi ya mulilo’ iyalandwapo pa Abena Efese 6:16. Mu nshita sha Baibolo, abashilika balebomfya imifwi iyalepangilwa na matete ayakwete icipunda mu kati e lyo ku lutwe balebikako utufyela umo baleisusha ulubingu. Uwasoma umo alondolola iyi mifwi ukuti “e yabipishe sana pa mifwi yalebomfiwa mu mbuli sha pa kale.” Umushilika nga takwete inkwela iikalamba ku kuicingilila kuli ilya mifwi, alecenwa sana nangu fye ukwipaiwa.

10, 11. (a) ‘Mifwi nshi iya mulilo’ iya kwa Satana iinganenuna icitetekelo cesu. (b) Ica kumwenako ca kwa Yesu cilanga shani ubucindami bwa citetekelo mu nshita sha kwesha?

¹⁰ ‘Imifwi ya mulilo’ iyo Satana abomfya ku  kunenuna icitetekelo cesu cinshi? Kuti pambi abalamuna ukupakasa nelyo ukukaanya mu lupwa, pa ncito, atemwa pa sukulu. Ulunkumbwa lwa kukwata ifipe ifingi no kubelelekwa ku kucita bucisenene na fyo fyalyonaula sana bumupashi bwa bamo. Pa kuicingilila ku fya musango yo, “pali fyonse, [tufwile ukubuula] inkwela iikalamba iya citetekelo.” Icitetekelo cisa ukupitila mu kusambilila pali Yehova, ukulalanda nankwe libili libili mwi pepo, no kwiluka ifyo atucingilila no kutupaala.—Yoshua 23:14; Luka 17:5; Abena Roma 10:17.

¹¹ Ilyo Yesu ali pano isonde, alangilile umulandu cacindamina ukuba ne citetekelo cakosa mu nshita shayafya. Alicetekele amapingushi ya kwa Wishi umupwilapo kabili abekelwe ukucito kufwaya kwa kwa Lesa. (Mateo 26:42, 53, 54; Yohane 6:38) Na lintu fye aleshikitika mwi bala lya Getsemane, Yesu apepele kuli Wishi ati: “Te fyo ine ndefwaya, kano ifyo imwe mulefwaya.” (Mateo 26:39) Yesu tatalile alaba ubucindami bwa kuba na bucishinka no kulenga umutima wa kwa Wishi ukusamwa. (Amapinda 27:11) Na ifwe nga twacetekela Yehova, tatwakaleke ukulengulula nelyo ukukaanya ukunenuna icitetekelo cesu. Lelo, icitetekelo cesu cikakoshiwa nga twashintilila pali Lesa, twamutemwa, kabili nga twabaka amafunde yakwe. (Amalumbo 19:7-11; 1 Yohane 5:3) Takuli icilambu nangu umusamwe wa pa kashita fye ifingalingana na mapaalo asungila abamutemwa.—Amapinda 10:22.

12. Fintu nshi ifyacindama ifyo ica kucingo mutwe cicingilila, kabili mulandu nshi uko kucingilila kwacindamina?

¹²Ica kucingo mutwe ce pusukilo. Ica kucingo mutwe calecingilila umutwe wa mushilika na  bongobongo wakwe—umwaikala amano. Isubilo lyesu ilya Bwina Kristu lyalinganishiwa ku ca kucingo mutwe pantu lilacingilila amatontonkanyo yesu. (1 Abena Tesalonika 5:8) Nangu ca kuti twalyalula amatontonkanyo yesu ukupitila mu kwishiba bwino bwino Icebo ca kwa Lesa, tucili abantunse abanakuka kabili abashapwililika. Amatontonkanyo yesu kuti yaonaika bwangu bwangu fye. Amabuyo ya muli buno bwikashi kuti yatupumbula nangu fye ukufumyapo isubilo lyesu ilyafuma kuli Lesa. (Abena Roma 7:18; 12:2) Kaseebanya alyeseshe ukwabulo kutunguluka ukupumbula Yesu ukupitila mu kumutambika “amabufumu yonse aya pano calo no bukata bwa yako.” (Mateo 4:8) Lelo Yesu alikaaninine ndai uku kutambika, kabili Paulo asosele ulwa wene ati: “Pa mulandu wa kusekelela ukwabikilwe pa ntanshi yakwe [Yesu] ashipikishe ku cimuti ca kucushiwilwapo, asuulile insoni, no kwikala ku kwa kulyo kwa cipuna ca bufumu ica kwa Lesa.”—AbaHebere 12:2.

13. Kuti twatwalilila shani ukuba ne subilo lyesu ilya ku ntanshi?

¹³ Icumfwila ca kwa Yesu tacali ca kuishila fye. Icitetekelo cesu mu malayo ya kwa Lesa cikanaka nga ca kutila tuletontonkanya sana pa mabuyo ya muli buno bwikashi ukucila ukulatontonkanya pe subilo lyesu ilya ku ntanshi. Mu kuya kwa nshita, kuti twasuka twalufya ne subilo lyesu. Lelo, nga lyonse tule-etetula pa malayo ya kwa Lesa, tukatwalilila ukusekelela mwi subilo ilyabikilwa ifwe.—Abena Roma 12:12.

14, 15. (a) Ulupanga lwesu ulwa mampalanya e cinshi, kabili kuti lwabomfiwa shani? (b) Peeleni ica kumwenako icilelangilila ifyo ulupanga lwa mupashi lwingatwafwa ukukaana amatunko.

¹⁴Ulupanga lwa mupashi. Icebo ca kwa Lesa, nelyo ubukombe, ubwalembwa mu Baibolo bwapala ulupanga ulwatwila kubili kubili ulwingonaula ubufi bwa mipepele no kwafwa aba mitima yalungama ukusanga ubuntungwa bwa ku mupashi. (Yohane 8:32; AbaHebere 4:12) Ulu lupanga lwa ku mupashi kuti lwatwafwa na lintu twabelelekwa ku matunko nangu ku basangu abafwaya ukonaula icitetekelo cesu. (2 Abena Korinti 10:4, 5) Mwandini tulatasha pa mulandu wa kuti ‘Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa kabili yalatupangasha umupwilapo ku kubomba umulimo onse uusuma’!—2 Timote 3:16, 17.

¹⁵ Ilyo Yesu atunkilwe kuli Satana mu matololo, abomfeshe bwino sana ulupanga lwa mupashi ku kutandula ukupelulula kwalubana na matunko ya bucenjeshi. Lyonse ilyo Satana amutunkile, Yesu aleasuka ati: “Calembwa aciti.” (Mateo 4:1-11) BaDavid, Inte ya kwa Yehova ku Spain, na bo bene basangile ukuti Amalembo yalibafwile ukucimfya amatunko. Ilyo bali ne myaka 19, umukashana wayemba uwalebomba na bo pa kampani kamo kene akalewamya ifya kuwamyawamya aebele baDavid ukuti “bale-enda nankwe.” BaDavid balikeene no kulomba umukalamba wa ncito ukuti abapeele ncito ku ncende imbi epali ubu bwesho bwabwela na kabili. BaDavid batile: “Naibukishe ica kumwenako ca kwa Yosefe. Alikeene bucisenene no kufulumuka. Na ine e fyo nacitile.”—Ukutendeka 39:10-12.

16. Londololeni umulandu tufwile ukukanshiwilwa pa kuti ‘tulungike bwino icebo ca cine.’

¹⁶ Yesu kabili abomfeshe ulupanga lwa  mupashi ku kwafwa bambi ukulubukako kuli Satana. Yesu atile: “Ifyo nsambilisha te fyandi iyo, lelo fya wantumine.” (Yohane 7:16) Pa kupashanya ukusambilisha kwafikapo ukwa kwa Yesu, tufwile ukukanshiwa. Kalemba wa lyashi lya kale ilya ciYuda Josephus alembele ulwa fita fya ciRoma ati: “Ifita fyonse fyaletukusho mubili cila bushiku kabili uko kutukusho mubili kwali ukwapambana, kwati fye bali ku nkondo kabili uyu e mulandu wine baleshipikishisha mu nshita ya nkondo.” Mu bulwi bwesu ubwa ku mupashi, tufwile ukubomfya Baibolo. Kabili, tufwile ‘Ukuibikilishako ukuipeela kuli Lesa nga basuminishiwa, ababomfi abashingaba na ca kukwatilapo insoni, abalungika bwino icebo ca cine.’ (2 Timote 2:15) Kabili mwandini tulaba ne nsansa nga nshi ilyo twabomfya Amalembo ukwasuka amepusho ya ulefwaya ukusambilila icine mu kufumaluka!

Pepeni Inshita Yonse

17, 18. (a) Mulimo nshi amapepo yabomba pa kukaanya Satana? (b) Peeleni ica kumwenako icilelangilila ubucindami bwe pepo.

¹⁷ Pa numa ya kulanda pa fya bulwi fyakumanina ifya ku mupashi, Paulo alundapo kupanda mano kwacindama na kumbi. Pa kukaanya Satana, Abena Kristu bafwile ukuipeelesha ku “mipepele yonse ne mipaapaatile.” Bafwile ukucite ci imiku inga? Paulo alembele ati: “Muletwalilila ukupepa inshita shonse mu mupashi.” (Abena Efese 6:18) Ilyo twatunkwa, ukweshiwa nelyo ukufuupulwa, ipepo kuti lyatukosha apakalamba. (Mateo 26:41) Yesu “apaapeete no kulomba pamo no kukuuta kukalamba ne filamba kuli Wene uwali na maka ya kumupususha ku mfwa, kabili alyumfwilwe no kusenaminwa pa mulandu wa katiina kakwe aka bukapepa.”—AbaHebere 5:7.

¹⁸ BaMilagros, abatensha ubulwele bwa balume pa myaka 15, batila: “Ilyo nafuupulwa, ndapalama kuli Yehova mwi pepo. Takuli uwingangafwa ukucila wene. Ca cine, kulaba inshita ilyo cimoneka kwati nalafilwa ukushipikisha. Lelo libili libili pa numa ya kupepa kuli Yehova, ndomfwa amaka yabwela no kukosa nakosa.”

19, 20. Cinshi tukabila pa kuti tucimfye mu bulwi bwesu ubwa kulwisha Satana?

¹⁹ Kaseebanya alishibo kuti inshita yakwe naicepa, kabili aleluminisha ukubombesha kwakwe ukwa kutucimfya. (Ukusokolola 12:12, 17) Tufwile ukukaanya uyu mulwani wa maka no ‘kupilikita ukupilikita kusuma ukwa citetekelo.’ (1 Timote 6:12) Ici cifwaya amaka ayacila pa ya lyonse. (2 Abena Korinti 4:7) Kabili apo tulakabila ukwafwa kwa mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, tufwile uku-upepela. Yesu atile: “E ico, nga imwe nangu muli babifi, mwaishiba ukupeela abana benu ifya bupe ifisuma, kanshi Shinwe wa mu muulu wena akacishamo ukupeela umupashi wa mushilo ku balemulomba!”—Luka 11:13.

²⁰ Cine cine, calicindama ukufwala ifya bulwi fyakumanina ifyo Yehova atupeela. Ukufwala ifya bulwi fya ku mupashi kufwaya ukuti tulundulule imibele iitemuna Lesa pamo nge citetekelo no bulungami. Tufwile ukutemwa icine kwati fye e mo twapombwa, pa kuti tube abaiteyanya ukubile mbila nsuma lyonse, no kulatontonkanya sana pe subilo lyesu ilya ku ntanshi. Tufwile ukusambilila ukubomfya bwino ulupanga lwa mupashi. Nga twafwala fiya bulwi fya kwa Lesa ifyakumanina, kuti twacimfya mu bulwi bwesu ubwa kushomboka ne fimipashi fya bubifi kabili kuti twaleta ilumbo kwi shina lya kwa Yehova.—Abena Roma 8:37-39.

[Futunoti]

Kuti Mwayasuka Shani?

• Nani uwaba ica kumwenako cawamisha ica muntu uwafwala ifya bulwi fya ku mupashi, kabili mulandu nshi tufwile ukubebetela ica kumwenako cakwe?

• Kuti twacingilila shani amatontonkanyo yesu no mutima wa mampalanya?

• Kuti twafikapo shani ukubomfya ulupanga lwa mupashi?

• Mulandu nshi tufwile ukulapepela lyonse?

[Amepusho]

[Ifikope pe bula 17]

Ukusambilila Baibolo mu mukoosha kuti kwatucincisha ukubile mbila nsuma lyonse

[Ifikope pe bula 18]

Isubilo lyesu ilyashininkishiwa lilatwafwa ukushipikisha ifya kwesha

[Ifikope pe bula 19]

Bushe mulabomfya “ulupanga lwa mupashi” mu butumikishi?