Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Amalango

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Amalango

Icebo ca kwa Yehova ca Mweo

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Amalango

NI MU mwaka wa 1473 B.C.E. Papita imyaka 40 ukutula apo Yehova alubwilile abana ba kwa Israele mu busha mu Egupti. Pa numa ya kululumba mu matololo imyaka yonse iyi, abena Israele bacili uluko ulwabula icalo. Basuka bafika pa nembenembe ya Calo Calaiwe. Finshi fili no kubacitikila pa kukwate ci calo? Mafya nshi bali no kukumanya, kabili bushe bali no kucita shani pali ayo mafya?

Ilyo abena Israele bashila-abuka Umumana wa Yordani ukwingila mu calo ca Kanaani, Mose apekanishisha ulukuta ku mulimo ukalamba uuli ku ntanshi. Bushe acita shani ico? Alanda amalyashi yalekanalekana aya kubakoselesha na ya kubapaapaata, ukubakonkomesha no kubasoka. Acinkulako abena Israele ukuti Yehova Lesa eka e wawaminwa fye ukupepwa no kuti tabafwile ukukonkelela imikalile ya nko ishibashingulwike. Aya malyashi e yaba ulubali lukalamba ulwe buuku lya mu Baibolo ilya Amalango. Kabili ukufunda kwaba muli aya malyashi e ko tukabila ndakai, pantu na ifwe twikala mu calo umo ukupepa Yehova eka fye kwayafya icine cine.—AbaHebere 4:12.

Mose e walembele ibuuku lya Amalango ukufumyako fye icipandwa ca kulekelesha. Ili buuku lyalembelwe mu myeshi ukucilako pali ibili. * (Amalango 1:3; Yoshua 4:19) Natumone ifyo ukufunda kwaba muli ili buuku kwingatwaafwa ukutemwa Yehova Lesa no mutima wesu onse na fintu twingamubombela mu busumino.

‘MWILABA IFINTU AMENSO YENU YAMWENE’

(Amalango 1:1–4:49)

Mu lyashi lya kubalilapo, Mose alondolola fimo ifyacitike mu matololo—sana sana ifili no kwaafwa abena Israele ilyo baleipekanya ukukwata Icalo Calaiwe. Ilyashi pa lwa kusala abapingushi lifwile lya bacinkwileko ukuti Yehova alateyanya inshila yashininkishiwa iya kusakamaninamo abantu bakwe mu kutemwa. Mose na kabili alanda pa lyashi lyabipa ilya nengu 10, ilyalengele aba nkulo yafumineko bafilwe ukwingila mu calo balailwe. Taleni tontonkanyeni ifyo uku kusoka kufwile kwakumine abalekutika kuli Mose apo ne calo balailwe balecimona.

Ukutontonkanya pa kucimfya uko Yehova acitiile abana ba kwa Israele ilyo bashila-abuka Yordani kwali no kubakosha ilyo baletendeka ukucimfya bushilya bwa mumana. Icalo bali mupepi no kuyaikalamo caiswilemo ukupepo tulubi. Kanshi nacilinga ukuti Mose abasoke sana ukutaluka ku kupepo tulubi!

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Cinshi abena Israele bashalofeshe abantu bonse abaleikala ku kabanga ka Yordani? Yehova akeenye Israele ukulwa na bamwana Esau. Mulandu nshi abakaanishe? Pantu bwali bufyashi bwa kwa munyina Yakobo. Abena Israele tabali na kucusha nelyo ukulwa na bena Moabu na bena Amone, pantu bali bufyashi bwa kwa Lote, umwana wa kwa munyina Abrahamu. Lelo, Imfumu sha bena Amore Sihone na Oge tabali mu lupwa lwa bena Israele, kanshi tabali bene ba calo. E ico, ilyo Sihone akeenye abena Israele ukupita mu calo cakwe kabili Oge aishile ku kulwa na bo, Yehova aebele abena Israele ukonaula imishi yabo no kubepaya bonse.

4:15-20, 23, 24—Bushe ukubinda ukupange fipasho kwalola mu kuti calilubana ukupanga ifipasho fya kuyemfya? Iyo. Icabindilwe kupanga ifipasho fya kupepa—‘ukufishinshimuna no kufibombela.’ Amalembo tayabinda ukubasa nelyo ukulenga ifintu ifya kuyemfya fye.—1 Ishamfumu 7:18, 25.

Ifyo Twingasambililako:

1:2, 19. Abana ba kwa Israele balulumbile mu matololo mupepi ne myaka 38, nangu ca kuti Kadeshe-barnea yali fye “lwendo ulwa nshiku ikumi na bumo [11] ukutula pa Horebu [icalo ca mpili mupepi no Lupili lwa Sinai apo bapeelelwe Amafunde Ikumi] inshila ya ku lupili lwa Seiri ukufika ku Kadeshe-barnea.” Ukukanaumfwila Yehova Lesa kwalengele ukuti bacule icine cine!—Impendwa 14:26-34.

1:16, 17. Ifipimo fya bupingushi ifya kwa Lesa ne leelo line tafyayaluka. Abapeelwa umulimo wa kubomba mu komiti ya bupingushi tabafwile kuleka akapaatulula nelyo umwenso ukunyonganya ubupingushi.

4:9. ‘Ukukanalaba ifintu ifyo amenso yabo yamwene’ kwalekabilwa pa kuti abena Israele batunguluke. Ilyo isonde lyalaiwa lilepalama, nacicindama ukuti na ifwe tupoose amano ku milimo ya kusungusha iya kwa Yehova ukupitila mu kusambilila Icebo cakwe mu mukoosha.

MULETEMWA YEHOVA, NO KUBAKA AMAFUNDE YAKWE

(Amalango 5:1–26:19)

Mu lyashi lya bubili, Mose alanda pa kupeelwe Funde pa Lupili lwa Sinai e lyo abwekeshapo Amafunde Ikumi na kabili. Inko 7 ishili no konaulwa umupwilapo shalumbulwa mu kulungatika. Abana ba kwa Israele bacinkulwako pa lwe sambililo lyacindama basambilile mu matololo, ilya kuti: “Te ku cilyo ceka umuntu ekalila no mweo, lelo kuli conse icifuma mu kanwa ka kwa Yehova e ko umuntu ekalila no mweo.” Muli iyi mikalile balimo, bafwile ‘ukubaka amafunde yonse.’—Amalango 8:3; 11:8.

Ilyo abena Israele bali mu calo calaiwa, balekabila amafunde, te mafunde fye pa lwa kupepa, lelo na pa lwa kupingula, ukuteeka, ukulwa inkondo, e lyo na pa mikalile ya cila bushiku iya mu bwikashi ne ya pa lwabo. Mose apituluka muli aya mafunde kabili akomaila pa bucindami bwa kutemwa Yehova no kubaka amafunde yakwe.

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

8:3, 4—Ni mu nshila nshi ifya kufwala fya bena Israele fishafumukile na makasa yabo yashafimbile ilyo bali pa lwendo mu matololo? Ici cali cisungusho ico Lesa abacitiile nga filya alebapeela mana lyonse mu matololo. Abena Israele babomfeshe ifya kufwala fimo fine ne ndyato shimo shine ifyo bali nafyo ilyo bashilaya mu matololo. Kabili bafwile balepeela bambi ilyo abana babo bakula na lintu abakalamba bafwa. Apo ukupenda kubili ukwacitilwe pa ntanshi na pa numa ya lwendo lwabo ulwa mu matololo kwalangile ukuti impendwa ya bena Israele tayalundilweko, ifya kufwala ne nsapato ifyo bali na fyo pa kutendeka ulwendo fifwile fyalibakumene bonse.—Impendwa 2:32; 26:51.

14:21—Mulandu nshi napamo abena Israele balepeelela umulebeshi nelyo ukushitisha kuli umbi umbi inama iyaifwila iyo bene bashali na kulya? Mu Baibolo, ishiwi lya kuti “umulebeshi” lyalelosha ku ushali mwina Israele uwabele nsangu nelyo ku wafumine ku calo cimbi uwaleumfwila amafunde ya calo lelo uushali kapepa wa kwa Yehova. Umbi umbi e lyo no mulebeshi abashabele insangu tabali pe samba lye Funde e co kuti babomfya inama iyaifwila mu nshila iili yonse. Abena Israele balisuminishiwe ukubapeela atemwa ukubashitisha inama sha musango yo. Nangu cibe fyo, insangu yalikakililweko ku cipingo ce Funde. Nge fyo calembwa pa Ubwina Lebi 17:10, umuntu wa musango yo alibindilwe ukulya umulopa wa nama.

24:6—Mulandu nshi ‘ukubuula nge ciikatilo impelo nangu umwana wa mpelo’ kwapashanishiwe ku kubuula “umweo” wa munankwe? Impelo e lyo no mwana wa mpelo fyaleimininako “umweo” wa muntu nelyo umwa kusangila imikalile. Ukubuula cimo pali ifi fibili kwali no kulenga ulupwa lonse ukukanakwata ifya kulya fya cila bushiku.

25:9—Bushe ukufuula umwaume indyato no kumufwishila amate pa menso nga akaana ukubuula umukashi wa kwa munyina kwalola mwi? Ukulingana no “mwata wa kale muli Israele pa kulubulwila . . . , umuntu afuule ndyato yakwe, no kupeelo munankwe.” (Ruti 4:7) Kanshi, ukufuula umwaume indyato nga akaana ukubuula umukashi wa kwa munyina kwaleshininkisha ukuti nakaana icifulo cakwe ne nsambu sha kufyala impyani ya kwa munyina uwafwa. Ici cali ca nsoni. (Amalango 25:10) Ukumufwishila amate pa cinso wali museebanya.—Impendwa 12:14.

Ifyo Twingasambililako:

6:6-9. Nga fintu fye abena Israele baebelwe ukwishiba Ifunde, na ifwe bene tulingile ukwishiba amafunde ya kwa Lesa, ukulayebukisha lyonse, no kuyafundisha ku bana besu. Tulingile ‘ukuyakaka ku kube cishibilo pa minwe yesu’ e kuti ifyo tucita—ifimininwako na maboko yesu—filelanga ukuti tulomfwila Yehova. Kabili ‘filebe mpeneno pa kati ka menso,’ e kutila ukuba kwesu aba cumfwila kulingile ukumoneka kuli bonse.

6:16. Shi twikatala atwesha Yehova nge fyo abena Israele babulwo busumino bamweseshe ku Masa, uko bailishenye pa kubulwa amenshi.—Ukufuma 17:1-7.

8:11-18. Ukutemwe fyuma kuti kwalenga twalaba Yehova.

9:4-6. Tulingile ukuibaka ku kuilungamika.

13:6. Tatulingile ukuleka uuli onse ukutupumbula ukufuma ku kupepa Yehova.

14:1. Ukuiteeta takulanga mucinshi ku mubili wa muntu, kwafuma ku kupepa kwa bufi, kabili tulingile ukukusengauka. (1 Ishamfumu 18:25-28) Isubilo lya kubuuka twakwata lilenga ukuloosha kwacishamo ukwa musango yo ukuba ukushalinga.

20:5-7; 24:5. Tulingile ukulangulukilako abali mu mibele yaibela, nangu ca kuti ico tulebomba nacicindama.

22:23-27. Inshila imo iibomba bwino sana iya kuicingilila iyo umwanakashi engabomfya nga bafwaya ukuulungana nankwe mu kupatikisha, yaba kupunda.

“SALENI UMWEO”

(Amalango 27:1–34:12)

Mu lyashi lya butatu, Mose aeba abena Israele ukuti pa numa ya kwabuka Yordani, bafwile ukulemba Ifunde pa mabwe ayakalamba e lyo bali no kutiipa ababula icumfwila no kupaala aba cumfwila. Ilyashi lyalenga bune lyatendeka no kubukulula icipingo pa kati ka kwa Yehova na bena Israele. Mose na kabili asoka pa lwa kukanaumfwa lyene akoselesha abantu ‘ukusala umweo.’—Amalango 30:19.

Ukulunda pa malyashi yane ayo Mose apeela, alanda pa kwaluka kwa butungulushi kabili asambilisha abena Israele ulwimbo ulusuma ulwa kulumbanya Yehova no kubasoka pa malanda yali no kufuma mu kubulwa icishinka. Pa numa ya kupaala imikowa, Mose afwa pa mushinku wa myaka 120 kabili bamushiika. Bamuloosha pa nshiku 30, mupepi na hafu wa nshita ibuuku lya Amalango lyalembelwemo.

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

32:13, 14—Apo abena Israele balibindilwe ukulya amafuta, ni mwi mwalola amashiwi ya kuti balelya “inama yanona [amafuta, NW ] iya bana ba mpaanga”? Pano amashiwi ya kuti amafuta yabomfiwa mu mampalanya, kabili yalosha ku fyawamisha ifya mukuni. Uku kulandila mu mampalanya kuti kwamonwa mu mashiwi yaba mu cikomo cimo cine ayalanda pa “mulopa wa mwangashi.”

33:1-29—Cinshi Simeone ashalumbwililwe mu kulungatika ukuti apokelele amapaalo ayo Mose apaalile abana ba kwa Israele? Ni pa mulandu wa kuti ubukali bwa kwa Simeone na Lebi bwali “ubwakosa,” kabili bwali ‘ubwayafya.’ (Ukutendeka 34:13-31; 49:5-7) Ubupyani bwabo tabwalingene no bwa mikowa imbi. Lebi apeelwe imishi 48, e lyo iciputulwa ca kwa Simeone cafumine mu cakaniko ca kwa Yuda. (Yoshua 19:9; 21:41, 42) Kanshi, Mose tapaalile Simeone mu kulungatika. Na lyo line, ipaalo lya kwa Simeone lyasanshiwe mu mapaalo ayo abena Israele bapaalilwe mu cinkumbawile.

Ifyo Twingasambililako:

31:12. Abaice bafwile ukwikala na bakalamba pa kulongana kwa cilonganino kabili bafwile ukwesha sana ukukutika no kusambilila.

32:4. Imicitile yonse iya kwa Yehova ya mpomfu pantu alangisha imibele yakwe iya bupingushi, amano, ukutemwa na maka mu kulinga.

Ibuuku lya Amalango Lyalicindama Sana Kuli Ifwe

Ibuuku lya Amalango lilando kuti Yehova ni “Yehova umo.” (Amalango 6:4) Libuuku lilanda pa bantu abali na bucibusa bwaibela na Lesa. Ili buuku na kabili litusoka pa kupepo tulubi kabili likomaila pa kupepa fye Lesa wa cine eka.

Ukwabula ukutwishika, ibuuku lya Amalango lyalicindama icine cine kuli ifwe! Nangu ca kuti tatukonka Ifunde lya kwa Mose, fingi twingasambililamo ifingatwaafwa ‘ukutemwa Yehova Lesa wesu imitima yesu yonse, ne myeo yesu yonse na ku maka yesu yonse.’—Amalango 6:5.

[Futunoti]

^ para. 3 Icipandwa ca kulekelesha, umwaba ilyashi lya mfwa ya kwa Mose, cifwile calundilweko na Yoshua ne lyo Shimapepo Mukalamba Eleasari.

[Mapu pe bula 24]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

SEIRI

Kadeshe-barnea

Ulupili lwa Sinai (Mu Horebu)

Bemba Wakashika

[Abatusuminishe]

Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Icikope pe bula 24]

Amalyashi ya kwa Mose e yapanga ulubali lukalamba ulwe buuku lya Amalango

[Icikope pe bula 26]

Cinshi ukupayanya kwa kwa Yehova ukwa mana kutusambilisha?

[Icikope pe bula 26]

Ukupoka impelo nangu umwana wa mpelo nge ciikatilo kwapashanishiwe ku kupoka “umweo” wa munankwe