Ubumi Bwabo

Amasambililo Ya Mutatakuya

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA HAROLD GLUYAS

Nangu nali umwaice, ncili ndebukisha ifi fintu nangu ca kuti papitile imyaka 70. Naikele mu kicini ya ba mayo ninshi ndelolesha pa cipampa apo balemba ati “Ceylon Tea” (Amasamba ya ku Ceylon). Pali ici cipampa pali ne cikope ca banakashi baleswa amasamba mu mabala yayemba aya mu Ceylon (iitwa nomba Sri Lanka). Aya mabala yaba ukutali nga nshi no mushi wesu uwabela mu mpanga iyaumisha iya ku South Australia, yanengele ukuti ntendeke ukwelenganya. Naleti, Ceylon afwile ukube calo cayemba nga nshi! Pali ilya nshita nshaishibe ukuti nali no kubomba bumishonari imyaka 45 pali cilya cishi cayemba.

NAFYELWE mu April 1922, pali ilya nshita icalo tacali nge fyo cili pali nomba. Ulupwa lwesu lwaleikala pa farmu iyabelele ukutali sana, mupepi ne tauni lya Kimba ilyatalwike sana ku matauni yambi. Itauni lya Kimba lyabela pa kati na nkati ka calo ca Australia kabili ku kapinda ka ku kulyo aka ciswebebe cikalamba ica mu Australia. Imikalile yalyafishe, pantu lyonse kwaleba icilala, kwalewa utushishi, kabili kwalekaba sana. Bamayo balebombesha pa kuti fye basakamane Batata na fwe bana 6 kabili twaleikala mu ng’anda iinono iyakuulilwe fye na malata.

Lelo, ine nalitemenwe sana icifulo twaleikalako kabili kwali ubuntungwa sana. Ndeibukisha ilyo nali umwaice naletiina nga namona ing’ombe ishilume ishingi shilenukule fimpusa nelyo  nga kwaisa icipuupu cikalamba icaleimya ulukungu lwalefimba umushi onse. E ico, natendeke ukwishiba ifintu kale sana ilyo nshilatendeka no kuya ku sukulu uko twale-enda bakilomita 5, kabili pe sukulu pali fye kafundisha umo.

Nangu ca kuti tabaleya ku calici, abafyashi bandi balitemenwe sana amapepo. Icalelenga ukuti belaya ku calici ni co kwali ukutali no kwabelele ifarmu lyesu. Na lyo line, mu kutampa kwa ba1930, Bamayo batendeke ukukutika ku malyashi ya Baibolo ayalelandwa na Judge Rutherford. Aya malyashi baleyasabankanya cila mulungu pa mulabasa wa mu Adelaide. Naletontonkanya ukuti Judge Rutherford ali fye ni shimapepo wa mu Adelaide, e co nshalepoosako sana amano ku malyashi yakwe. Lelo, cila mulungu Bamayo baleikala balelolela ukukutika ku malyashi ya kwa Rutherford kabili balekutikisha pantu icilimba cesu tacalelila bwino ico calikolwele sana e lyo calebombela na mabwe.

Bushiku bumo, ilyo kwakabile sana kabili ninshi kuli ulukungu, icimbayambaya caiminine ku ntanshi ya ng’anda yesu kabili abaume babili abafwele bwino balikile. Aba baume bali ni Nte sha kwa Yehova. Bamayo balikutike ku bukombe balelanda kabili balisangwilileko na ku fitabo ifyo babashilile e lyo apo pene fye batendeke ukubelenga ifitabo. Balitemenwe sana ifyo babelengele mu fitabo ica kuti tapakokwele baebele Batata ukubatwala na motoka ku bena mupalamano pa kuti babashimikileko ifyo balesambilila.

Amapaalo Nasangile mu Kubishanya Kusuma

Tapakokwele ukutula apo ifi fyacitikile, ifintu fyalibipile nga nshi ku ncende twaleikalako ica kuti twakukiile ku musumba wa Adelaide apali bakilomita 500. Ulupwa lwesu lwatendeke ukulongana pamo ne Cilonganino ca Nte sha kwa Yehova ica mu Adelaide kabili lwalilundulwike lwa ku mupashi. Ilyo line twakuukile, e lyo nalekele ne sukulu. Nalekele isukulu lintu nali fye ne myaka 13, ninshi nafikile mu gredi 7. Mu cifyalilwa fye nshali uwayafya, kabili nga ca kuti bamunyina abengi abali bwino tabangafwile, nga nalilekeleshe ifya ku mupashi. Aba bamunyina bali ni bapainiya wa nshita yonse nelyo abatumikishi ba nshita yonse kabili balintemenwe nga nshi.

Umuya inshiku, ukubishanya na ba bamunyina bapimpa kwanengele ukutemwa ifya ku mupashi. Nalitemenwe ukuba pamo na bo kabili nalekumbwa ifyo balebombesha. E co mu 1940, ilyo babilishe ukuti bapainiya balefwaikwa pa kulongana kwa citungu ukwabelele mu Adelaide, nalipapile ifyo na ine nailelembesha ishina. Pali yo nshita ninshi nshilabatishiwa no kubatishiwa kabili nshabombele sana mu mulimo wa kubila. Na lyo line, papitile fye inshiku ishinono, balinjitile ukuya mu kubombela pamo ne bumba linono ilya bapainiya mwi tauni lya Warrnambool ilyaba mu citungu ca Victoria, apaba amakilomita ayengi nga nshi ukufuma ku Adelaide.

Te mulandu ne fyo naleshingashinga pa kutendeka, tapakokwele natendeke ukutemwa sana ubutumikishi, kabili naliba ne nsansa pantu nangu papita imyaka iingi nga nshi ukutemwa  takwatala akushima. Ilya ine e nshita nayalwike kabili e lyo nayambile no kulunduluka lwa ku mupashi. Kabili nasambilile ubucindami bwa kupalama ku bantu batemwa ifya ku mupashi. Naishileishiba ukuti ukuba pamo na ba musango yu kuti kwalenga twaba abantu abasuma te mulandu no kukanasambilila sana no kuti amasambililo twasambilile kuti yatunonsha ku ciyayaya.

Ukukoshiwa na Mesho

Ilyo nabombeleko fye bupainiya pa nshita iinono, baleseshe umulimo wa Nte sha kwa Yehova mu Australia. Apo nshaishibe ifya kucita, naipwishe bamunyinane ukuti bampandeko amano kabili banjebele ati tabaleseshe ukulanda na bantu pa lwa Baibolo. E co natendeke ukuya ku ng’anda ne ng’anda pamo na bapainiya bambi ninshi nimpekanya ne fyebo fyayanguka ifya mu Baibolo. Ici calinkoseshe ukushipikisha amesho nali no kulolenkana nayo mukwangufyanya.

Ilyo papitile imyeshi ine, naishileba ne myaka 18 kabili banjebele ukuyatendeka ubushilika. Ici campeele ishuko lya kusoselako ifyo nasuminemo pa ntanshi ya kwa shimafumu na bashilika abengi. Pali ilya nshita, bamunyinane nalimo 20 bali mu cifungo ca mu Adelaide pa mulandu wa kukanaipoosa mu fikansa fya calo, kabili tapakokwele na ine balinjingishe mu cifungo. Batutwele mu kubomba umulimo wakosa, uwa kwimba amabwe no kuwamya imisebo. Ici canengele ukulundulula ukushipikisha no mupampamina. Imibele isuma no kukanaleka ifyo twasuminemo kwalengele abalelinda ififungo abengi ukutucindika.

Ilyo nafumine mu cifungo pa numa ya myeshi iingi, naile ilemena ifya kulya ku ng’anda no kutendeka bupainiya na kabili. Lelo, bapainiya balicepele ica kuti bantumine neka fye ku kubombela mu ncende ya bulimi iyabelele ukutali, ku South Australia. Nalisumine kabili naninine ingalaba no kuya ku Yorke Peninsula ninshi ndi fye ne fya kubomfya mu mulimo ne ncinga. Ilyo nafikile, ulupwa ulwalesambilila icine lwantungulwile ku ng’anda ya beni uko abanakashi bamo aba cikuuku balensunga kwati mwana wabo. Mu kasuba nalecofa incinga ukufika apatali mu misebo ya lukungu, kabili naleshimikila mu mishi yasalangana iya mu York Peninsula. Pa kuti nshimikile mu cifulo conse, limo limo nalelaala pa hotela nelyo pa ng’anda ya beni. E ico, nalecofa incinga pa makilomita ayengi nga nshi kabili naleba ne fya kushimika ifingi ifyalecitika nga ndi mu mulimo wa kushimikila. Nshalesakamana pa fyo nalebomba neka mu mulimo, kabili Yehova alensakamana, ne ci calengele napalama kuli wena.

Ukupwisha Ubwafya bwa Kukanaicetekela

Mu 1946, napokelele kalata umo banjebele ukutendeka ukubomba umulimo wa bukangalila bwa muputule. Ici calolele mu kuti nali no kulatandalila ifilonganino ifingi mu muputule. Ukulanda fye ica cine, mwandini uyu mulimo walinkosele. Bushiku bumo, naumfwile munyina alelanda ati, “Harold te kalanda umusuma sana, lelo mu mulimo wa kushimikila mwena, mwaume.” Ilyo naumfwile ifi nalikoseleshiwe apakalamba. Nalishibe ukuti nshalecita bwino sana mu kulanda na mu kuteyanya ifintu, lelo nasumine ukuti umulimo wa kushimikila e wa ntanshi ku Mwina Kristu onse.

Mu 1947, twalitemenwe sana ilyo twaumfwile ukuti Munyina Nathan Knorr na Munyina Milton Henschel aba ku maofesi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova ku Brooklyn bali no kututandalila. Uyu wali e muku wa kubalilapo ukutandalilwa na ba ku maofesi yakalamba ukutula apo Munyina Rutherford aishile mu 1938. Ilyo aba Bamunyina batutandalile, kwaishileba ukulongana  ukukalamba mu Sydney. Ine pamo na bapainiya bacaice abengi, twalefwaisha ukuyasangwa kwi Isukulu lya Baibolo Ilya Gileadi Ilya Watchtower ilya kukansha bamishonari. Tapakokwele apo ili sukulu lyatendekele kabili lyalebela ku South Lansing, mu New York, ku U.S.A. Fwe bengi pa basangilwe kuli kulya kukumana twalemona kwati nalimo pa kulembesha muli ili sukulu umuntu alekabila ukusambilila sana. Lelo, Munyina Knorr alondwelele ukuti nga kuti twabelenga icipande ca mu Ulupungu lwa kwa Kalinda no kwibukisha ifishinka filimo, ninshi kuti twacita bwino na mwi sukulu line ilya Gileadi.

Nalemona kwati nalimo ukukanasambilila sana kwali no kundesha ukuyasangwa kwi sukulu. Lelo, pa numa fye ya myeshi iinono, nalipapile ilyo bantumine amapepala ya kwisushisha pa kuti nkayesangwa ku sukulu lya Gileadi. Lyena, balinjitile ukuyasangwa ku sukulu mwi kalasi lyalenga 16 ilyaliko mu 1950. Ukusangwa ku sukulu kwalikoseshe sana icitetekelo candi. Canengele ukushininkisha ukuti amasomo te yengalenga fye umo ukutunguluka. Lelo, umukoosha ne cumfwila e fyalefwaikwa sana. Bakafundisha besu baletukoselesha ukubombesha. Ilyo nacitile ifyo baletukoselesha ukucita, natendeke ukucita bwino sana kabili nalipwishishe isukulu ukwabulo bwafya.

Ukufuma ku Australia no Kukukila ku Ceylon

Ilyo twapwishishe isukulu, ine na bamunyinane babili, na bo abafumine ku Australia batutumine ku Ceylon (iitwa nomba Sri Lanka). Mu September 1951, e lyo twafikile mu Colombo, umusumba ukalamba uwa mu Sri Lanka. Kwalikabile kabili kwali icipuki. Kabili twatemenwe sana ukulekanalekana kwa fintu ifyo tushamwenepo, ifiunda, ne cena cisuma. Ilyo twafumine mu ngalaba, mishonari umo uwalebombela muli cilya calo alinsengele no kumpeela akapepala ka kusabankanya ilyashi lya ku cintubwingi ilyali no kulandwa umulungu wakonkelepo mu cibansa ca mu musumba. Icampapwishe ca kuti, pali aka kapepala balembelepo ukuti nine nali no kulanda ilyashi. Nalimo kuti mwaelenganya ne fyo umwenso wanjikete. Lelo, imyaka nabombele bupainiya mu Australia yanengele ukulapokelela umulimo uuli onse napeelwa. E co apo Yehova alengafwa, nalilandile ilyashi bwino bwino. Pamo na bamunyina abashimbe bane abo twasangile mu ng’anda ya bamishonari mu Colombo, ifwe batatu twatendeke ukusambilila iciSinhala, ululimi lwayafya, no kulabomba mu mulimo wa kushimikila. Pa nshiku ishingi twalebomba fye fweka, kabili calewama pantu abantu bali aba mucinshi kabili aba cileela. Tapakokwele sana, abalesangwa ku kulongana batendeke ukufula.

Mu kupita kwa nshita, natendeke ukutontonkanya sana pali nkashi Sybil, painiya uwalemoneka bwino sana, untu naishibene nankwe ilyo naninine ingalaba pa kuya kwi sukulu lya Gileadi. Ena aleya ku kulongana ukusangwa abafuma mu fyalo ifingi ukwabelele ku New York. Pa numa, asangilwe kwi sukulu lya Gileadi mwi kalasi lyalenga 21 kabili bamutumine ku Hong Kong mu 1953. Lyena namulembele kalata, kabili twatwalilile ukulembeshanya bakalata mpaka mu 1955 ilyo Sybil aishile ku Ceylon uko twaupanine.

Ilyo twaupene, uko batutumine mu kubombela umuku wa kubalilapo ni ku Jaffna, umusumba wabela ku kapinda ka ku kuso aka Sri Lanka. Pa kati ka ba1950, ukukansana mu fya mapolitiki kwapusenye abaSinhala na baTamil, kabili ici e calengele ukuti kube inkondo mu myaka yakonkelepo. Ala mwandini caliweme ukumona uko baNte abaSinhala na baTamil balecingililana pa  myeshi iingi ilyo kwali aya mafya. Yalya mesho yalilopolwele no kukosha icitetekelo ca bamunyinefwe.

Ukusambilisha no Kushimikila mu Sri Lanka

Pa kubelesha ukushimikila no kusambilisha mu bwikashi bwa baHindu na baShilamu kukabila ukutekanya no mukoosha. Na lyo line, twatendeke ukucindika intambi shabo ne mibele yabo iisuma. Apo tacaseekele ukumona abafuma ku fyalo fimbi balenina amabasi, abena Sri Lanka baletulolesha sana. Sybil atendeke ukumwentula nga bamulolesha. Ala calewama ukumona abena Sri Lanka na bo bamwentula!

Bushiku bumo balitwiminike apo bakapokola bacilike umusebo. Ilyo kapokola atwipwishe uko twafumine na kuntu twaleya, ayambile ukwipusha amepusho yambi yambi.

“Ngo yu mwanakashi ni nani?”

Natile: “Mukashi wandi.”

“Ni lilali mwaupene?”

“Papita imyaka 8.”

“Mwalikwata abana?”

“Iyo.”

“Yangu! Bushe mwaliya ku cipatala?”

Pa kubalilapo fye iyi mipushishe yalitupapwishe, lelo umuya inshiku twaishile ishiba ukuti e nshila abena Sri Lanka balangilamo ukuti na bapoosa amano ku muntu. Na kuba iyi e mibele imo bakwata iyawamisha. Nga mwaimininako fye panono pa cintubwingi, kuti mwamona fye umo aisa no kumwipusha nga mulefwaya ubwafwilisho ubuli bonse.

Ukwaluka kwa Fintu no Kulaibukisha Ifyo Twalebomba

Imyaka yonse iyi yapita, twali-ipakisha ukubomba imilimo yalekanalekana ukulunda pa mulimo wa bumishonari mu Sri Lanka. Nalibombelepo bukangalila bwa muputule no bwa citungu kabili nalipo na muli Komiti wa pa Musambo. Mu 1996, nali ne myaka mupepi na 75. Nalibombele bumishonari mu Sri Lanka pa myaka 45. Pa kulongana kwa kubalilapo uko nasangilweko mu Colombo, twali fye mupepi na 20. Nomba impendwa yalikula ukucila na pali 3,500! Ine na Sybil twalemona abengi pali aba batemwikwa nga bana besu na beshikulu ba ku mupashi. Lelo, kwali imilimo iingi iyalekabilwa ukubombwa muli ici calo, kabili yalekabila abacaice abali na maka sana ukutucila. Apo twalishibe ifi, lintu Ibumba Litungulula lyatwebele ukubwelela ku Australia, twalisumine. Ici calilenga bamishonari baupana abacaice ukusuminishiwa ukulabombela mu Sri Lanka.

Nomba ndi ne myaka 82, kabili ine na Sybil twaliba ne nsansa pantu tucili na maka ya kutwalilila ukuba bapainiya baibela mu musumba wa Adelaide untu naleikalamo akale. Umulimo wesu uwa kubila ulatwafwa ukuba abalola kabili abaiteyanya ukwaluka. Kabili walitwafwa no kubelesha imikalile ya mu Australia iyapusaninina fye ku mikalile ya mu Sri Lanka.

Yehova alitwalilila ukutusakamana lwa ku mubili, kabili bamunyina na bankashi mu cilonganino cesu balitutemwa kabili balatutungilila. Nomba line napokelele umulimo uupya. Ni ne kalemba mu cilonganino cesu. Kanshi nasanga ukuti ilyo nde-esha na maka ukubombela Yehova mu cishinka, ntwalilila fye ukusambilila na fimbi. Nga naibukisha ifyacitika muli iyi myaka yonse, ndapapa sana ukuti umuntu nga ine, uwakuliile fye ku mushi kuti asambilishiwa mu nshila ishaiwamina umusango uyu—ukusambilila amasambililo ya mutatakuya.

[Icikope pe bula 26]

Pa bwinga bwesu mu 1955

[Icikope pe bula 27]

Mu 1957, ninshi tuli mu mulimo wa kushimikila na munyina Rajan Kadirgamar uwa ku Sri Lanka

[Icikope pe bula 28]

Ine na Sybil pali nomba