Ni Bani Balepeela Lesa Ubukata Pali Lelo?

“Mwaliwamina, mwe Yehova, mwe Lesa wesu, ukupokelela ubukata no mucinshi na maka.”—UKUSOKOLOLA 4:11.

1, 2. (a) Fya kumwenako nshi filanga ukuti abantunse balitemwa ukupashanya ifyabako kale pa kupange fintu? (b) Lipusho nshi twingepusha, kabili kuti twayasuka shani?

BUSHIKU bumo muli ba 1940, injiniya wa ku Switzerland George de Mestral asendele imbwa yakwe no kuya ku kwendaukako. Lintu abwelele, amwene ukuti ku fya kufwala fyakwe na ku masako ya mbwa kuli tukalambatila. Apo alefwaya ukutwishiba bwino, atubebetele mu mandala kabili alisungwike pa kusango kuti tonse natukwata utwapala utwa kukofyamo utwikata kuli conse icili no tupunda. Ukupashanya filya amwene, apangile icaba nga tulya twine iciitwa Velcro. Bambi na bo balipashanyako imipangilwe ya fyabako kale, te De Mestral eka fye. Ku United States, Wilbur na Orville Wright bapangile indeke pa numa ya kusoma fintu ifyuni fipupuka mu lwelele. Injiniya wa ku France Alexandre-Gustave Eiffel na o apangile pulani wa cikuulwa cainikwa ishina lyakwe ku Paris, pa numa ya kusoma fintu ifupa lya pa matanta lyapangwa pa kuti liletungilila umuntu te mulandu na fintu aafina.

² Fintu twalanda pano fyatulanga bwino ifyo abasoma sayansi ilingi line bapashanya ku fyabako kale pa kupange fintu. Kanshi kuti twaipusha ukuti: Bushe kwena abapange fintu, balebukisha ukucindika Uwapangile ifimenwa, ifyuni fikalamba, ifupa lya pa matanta, nangu fye fimbi ifya kupapa fintu bapashanyako? Ca bulanda ukuti mu calo pali lelo, te lingi Lesa acindikwa nelyo ukupeelwa ubukata bwamulinga.

3, 4. Bushe ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa “ubukata,” lyalola mwi, kabili nga lyabomfiwa kuli Yehova lilosha kuli cinshi?

³ Bamo kuti bapapa abati ‘Kanshi Lesa na o kuti twamupeela ubukata mwa? Bushe taba kale no bukata?’ Ca cine, Yehova e Wakwata ubukata ukucile fintu fyonse, lelo tacalola mu kuti abantu bonse bamumona ukuti wa bukata. Muli Baibolo, ishiwi lya ciHebere ilyapilibulwa “ubukata,” nga kulikonka fye lyalola mu kuti “ukufina.” Lilosha ku cingalenga umuntu amoneka uwa maka nelyo uwacindama kuli bambi. Ilyo lyabomfiwa kuli Lesa, lilosha ku cilenga Lesa amoneka uwacindama ku bantunse.

⁴ Banono fye muno nshiku abapoosa amano ku filenga ukuti Lesa abe no bukata. (Amalumbo 10:4; 14:1) Na kuba, abalumbuka mu calo, katwishi abene nga balisumina na muli Lesa, ilingi line balenga abantu ukusaalula Kabumba  wa fintu fyonse uwa bukata. Nga bacita shani ico?

“Babulwa Umwa Kubepesha”

5. Bushe ni mwi abasoma sayansi babepesha pa fintu fya kupapa ifyabako?

⁵ Abasoma sayansi abengi bakosapo fye abati Lesa takwaba. Lelo, bushe, batila ifintu fyonse ifya kupapa fyafuma kwi, kumo na bantunse bene? Batila fyasangwike fye, fyaishile fye ku mankumanya. Ku ca kumwenako, uutila ifintu fyasangwike fye, Stephen Jay Gould alembele ukuti: “Umuntu afumine kwi sabi limo ifi ilyakwete utulebelebe utwaishilesanguka amolu ya fya pe sonde . . . Nalimo kuti twatemwa ukufwayako fimbi, lelo takwaba.” Richard E. Leakey na Roger Lewin na bo batile: “Kwali cimo icikulu sana icalubene ku fya mweo, e calengele ukuti umuntu asanguke.” Nangu bantu basoma sayansi bamo abatasha ifintu fyayemba ne mipangilwe ya fiko, tabatila fyafuma kuli Lesa.

6. Cinshi cifuupula abengi ukupeela Lesa umucinshi wamulinga uwa kuti e Kabumba?

⁶ Lintu abasoma batila ifintu fyasangwike fye, balakosapo fye abati abatuutu e bengakaane co. Bushe abengi batilapo shani pali co? Imyaka imo iyapita, uwasoma sana pa kusanguka, aile aleipusha abasumina muli ili sambilisho. Atile: “Abengi basumina mu kusanguka pantu fye balyumfwa ukuti umuntu onse uwa mano alisuminamo.” Kanshi, ilyo abasambilila bakosha amano yabo aya bumukanalesa, abantu balafuupulwa ukupeela Lesa umucinshi wamulinga uwa kuti e Kabumba.—Amapinda 14:15, 18.

7. Ukulingana na Abena Roma 1:20, cinshi umuntu engeluka bwino bwino pa kulolesha ifyabumbwa, kabili mulandu nshi?

⁷ Bushe abasoma sayansi basose fyo ku mulandu wa kuti kwaliba ifishinka fya maka ifilanga ati ifintu fyasangwike fye? Awe nakalya! Konse uko twingalolesha kwaba ifishininkisha ukuti kwaliba Kabumba. Ukulanda pali wene, umutumwa Paulo alembele ukuti: “Imibele yakwe iishimoneka ilamonwa bwino bwino ukutula fye pa kubumbwa kwa pano calo [ukwa muntu], pamo na maka yakwe yene aya pe na buLesa bwakwe, pa kuti fiilukilwa ku fyalengwa, ica kuti [abakaana] babulwa umwa kubepesha.” (Abena Roma 1:20) Mu fyo abumba fintu tumona, bonse tulashininkisha ukuti Kabumba e ko aba. Paulo kanshi aleti ukutula fye apo umuntunse abelako, onse fye kuti ‘ailukila’ ku fintu tumona ifyo Lesa abumba ukuti e ko aba. Nge fyo fine fyaba kwi?

8. (a) Bushe imyulu itulanga shani amaka na mano ya kwa Yehova? (b) Cinshi twingasoselo kuti ifintu fyonse fyalikwete Uwafilengele?

⁸ Kuti twashininwa ukuti Lesa e ko aba nga twalolesha umuulu wabamo intanda. Amalumbo 19:1 yatila: “Imyulu ilelondololo bukata bwa kwa Lesa.” “Imyulu,” e kuti akasuba, umweshi, ne ntanda, fitulanga amaka na mano ya kwa Lesa. Cipesha amano ukutontonkanya fye pa fyo intanda shafula. Kabili ifya mu muulu fyonse tafilulumba fye mu lwelele, lelo filakonka bwino bwino amafunde ya kwendelamo. * (Esaya 40:26) Bushe kwena kuti calolamo ukulanda ati fyonse fi fyasangwike fye? Cimo icacindama ca kuti, abasoma sayansi abengi batila kwali inshita imo lintu ifintu fyonse fyaishilebako apo pene fye. Ilyo alelanda pa fyo twingomfwikisha  umo ico calola, uwasoma umo alembele ukuti: “Uutila Lesa takwaba nangu uushasumina muli Lesa nga kuti atila ca mano ukusumina ukuti ifintu fyonse fyabako fye ukufume myaka ishishibantu; ninshi kufwile kwali ilyo fyatendeke, kabili kufwile kwali ne calengele ukuti fitendeke; pantu nani engatila fyonse fyaishile fye ukwabula ukufuma nangu kumo?”

9. Bushe amano ya kwa Yehova yamonekela shani mu fya mweo fintu abumba?

⁹ Pano isonde na po pene tulamona ifilenga twashininkisha ukuti Lesa e ko aba. Kemba wa malumbo atile: “Ifyo yafule milimo iyo mwacita, mwe Yehova! fyonse ifyo mu mano e mo mwaficitila; pano isonde paisulapo ifibumbwa fyenu.” (Amalumbo 104:24) “Ifibumbwa,” fya kwa Yehova, kumo ne finama, filanga amano yakwe. Nga filya tulandile pa kubala, ifya mweo fyapangwa mu musango wa kuti abasoma sayansi balafwaya sana ukupashanya fyene. Natubebete ifya kumwenako na fimbi. Abafwailisha ifya sayansi nomba balefwailisha bwino ifyapangwa fimo ifyapale nsengo sha nama pa kuti bakasambilileko ifya kupanga ifimpompo ifyakosa sana; balefwailisha ne fyapangwa akashishi kamo ifi akakwata sana amaka ya kumfwikisha pa kuti bakasambilileko ifya kupanga ifya kumfwilako fya mu matwi; kabili balefwailisha ne fyapangwa amasako ya ku mapindo ya cipululu pa kuti bakasambilileko ifya kupanga indeke iyayafya ukwishiba kuntu ilepita nangu fye umuntu abomfye mashini beshibilako ukulepite ndeke. Lelo kwena, nangu eshe shani ukupashanyako, umuntunse te kuti apange icingalingana ne capangwa na Lesa. Icitabo ca Biomimicry—Innovation Inspired by Nature citila: “Ifya mweo fyalipanga kale conse ico twingafwaya ukupanga, ukwabulo kupwisha na mafuta ya muno calo, ukwabula no kukoweshe sonde, kabili ukwabula no kucita nangu cimo icingalenga fyene ukuloba.” Kwena ayo mano yene yene!

10. Cinshi cishabela ca mano ukulanda ukuti takwaba Kalenga Mukalamba? Langilileni.

¹⁰ Nga mwalolesha ifibumbwa, mu muulu na pano isonde, te kuti mutwishike no kutwishika ukuti kwaliba Kabumba. (Yeremia 10:12) Tufwile ukusumina no mutima onse nge ficita ifibumbwa fya ku muulu ifibilikisha afiti: “Mwaliwamina, mwe Yehova, mwe Lesa wesu, ukupokelela ubukata no mucinshi na maka; pantu mwabumbile ifintu fyonse.” (Ukusokolola 4:11) Na lyo line, abasoma sayansi tabamona ifishinka ku ‘menso yabo aya mu mitima,’ te mulandu na fintu bapapa imipangilwe ya fintu ifyo bamona na menso yabo yene. (Abena Efese 1:18) Natulangilile: Ukukumbwa ukuyemba ne mipangilwe ya fintu lelo ukulanda ati takwaba Kalenga Mukalamba tacalolamo, e cimo no muntu uwa kuti akumbwa cimo icalengwa busaka busaka lelo atila tapali nangu umo uwalengele ico cintu cayemba. Kanshi abatila takwaba Lesa tabakwata no ‘mwa kubepesha’!

‘Intungulushi Mpofu’ Shilufya Abengi

11, 12. Bushe ukusambilisha ukuti Lesa aleshibila kabela fyonse fye ificitika kwatula pi, kabili cinshi citulanga ukuti ico tacipeela Lesa ubukata?

¹¹ Abengi abaya ku mapepo baishiba ukuti ukupepa kwabo kulapeela Lesa ubukata. (Abena Roma 10:2, 3) Lelo, aba mapepo bene nga kulandila mu cinkumbawile e balenga na bengi nga nshi ukufilwa ukupeela Lesa ubukata. Nga kuti caba shani fyo? Natulande pa fintu fibili.

¹² Ica ntanshi, aba mapepo balenga abantu ukufilwa ukupeela Lesa ubukata pa kusambilisha ubufi. Natulande pali filya basambilisha ukuti Lesa aleshibila kabela fyonse ificitika. Batila apo Lesa alikwata amaka ya kwishiba ifya ku ntanshi, afwile aleshibila kabela fyonse fye. Basambilisha ukuti ukufuma ku kale, Lesa alishibila kabela ifya ku ntanshi nelyo alipekanishisha kabela, fyonse ifisuma ne fibi, ifikacitika ku muntu onse fye. Kanshi nga ni fyo, ninshi Lesa e wingapeelwa umulandu pa macushi yonse no bubi bonse ifyaba pano calo pali lelo. Kwena ico tacipeela Lesa ubukata lintu apeelwa umulandu uufwile ukuya ku Mulwani wakwe umukalamba, Satana, untu Baibolo ita “kateeka wa pano calo”!—Yohane 14:30; 1 Yohane 5:19.

13. Mulandu nshi twingatilila tacalolamo ukumona kwati Lesa takwata amaka ya kuikaanya ukwishibila kabela ifintu fimo? Langilileni.

¹³ Ukusambilisha ukuti Lesa aleshibila kabela  ifintu fyonse fye te kwa mu malembo kabili kulaseebanya Lesa. Takulanda icishinka pa fintu Lesa engacita na pa fyo acita. Ca cine ukuti Lesa aleshiba ifya ku ntanshi kabili ico calilandwa bwino bwino muli Baibolo. (Esaya 46:9, 10) Lelo, te kuti cilolemo ukumona kwati takwata amaka ya kuikaanya ukwishibila kabela nelyo ukumona kwati e ulenga ukuti ifintu fyonse ficitike. Natulangilile: Tutile mwalikwete sana amaka, bushe ico kuti calenga muleimya fye conse icafina ico mwasanga? Awe nakalya! E fyaba na Lesa, ifi akwata amaka ya kwishibila kabela ifya ku ntanshi te kutila ninshi alapatikishiwa ukwishiba fyonse fye nelyo ukupekanishisha fyonse kabela. Ayo maka tayabomfya fye icibomfyebomfye. * Kanshi twamona, ukusambilisha ubufi, pamo no kusambilisha ati Lesa aleshibila kabela ifintu fyonse, takupeela Lesa ubukata.

14. Ni shani aba mapepo basaalula Lesa?

¹⁴ Ica bubili icilenga aba mapepo ukusaalula Lesa caba micitile yabo. Abena Kristu benekelwa ukukonka filya Yesu asambilishe. Fimo pa fintu Yesu asambilishe abakonshi bakwe fyaba ‘kutemwana’ no kukaanaba ‘aba pano calo.’ (Yohane 15:12; 17:14-16) Caba shani kuli bashimapepo ba mu Kristendomu? Bushe cine cine balakonke fyo?

15. (a) Lishina nshi bashimapepo bapanga mu nkondo sha mu fyalo? (b) Imicitile ya bashimapepo yalenga abengi ukuba shani?

¹⁵ Mukwai tontonkanyeni pe shina lyapanga bashimapepo nga twalanda pa nkondo. Balatungilila, balasuminisha no kuba fye na pa ntanshi mu nkondo ishingi isha mu fyalo. Balapepelela abashilika no kulanda fye ukuti limo ukwipaya caliba fye bwino. No muntu mwandini kuti asuka aipusha, ‘Bushe bashimapepo bacite co tabeshiba ukuti bashimapepo banabo ku lubali lumbi na bo bene balepepa cimo cine?’ (Moneni umukululo uleti “Bushe Lesa Ali Kuli Bani?”) Bashimapepo tabapeela Lesa ubukata lintu batila Lesa alaba na bo mu nkondo shipaya abantu abengi nga nshi; kabili tabamupeela ubukata na lintu batila ifipimo fya mafunde ya Baibolo fyalileka ukubomba no kusuminisha fye ubulalelale bwa misango yonse. Na cine, batwibukisha ulwa bashimapepo balya Yesu atile “bampulamafunde” kabili “intungulushi mpofu”! (Mateo 7:15-23; 15:14) Imicitile ya bashimapepo yalilenga ukutemwa kwa bengi ukwa kuli Lesa ukufubalila.—Mateo 24:12.

Ni Bani Kanshi Balepeela Lesa Ubukata?

16. Pa kwasuka ilipusho lya balepeela Lesa ubukata bwine bwine, cinshi tufwile ukuyila kuli Baibolo?

¹⁶ Nga ca kuti abalumbuka kabili abasambilila balifilwa ukupeela Lesa ubukata, ninshi ni bani balecite co? Pa kwasuka ili lipusho, tufwile ukuya kuli Baibolo. Pantu na kuba, Lesa e wakwate nsambu sha kutweba ifya kumupeela ubukata, kabili alilanda ifya kucita mu Cebo cakwe Baibolo. (Esaya 42:8) Natulande pa nshila shitatu isha kukonka pa kupeela Lesa ubukata, inshila imo na imo yalatwafwa ukwishiba abalepeela Lesa ubukata bwine bwine pali lelo.

17. Yehova umwine alangile shani ukuti ukupeela ubukata kwi shina lyakwe kwalicindama mu bufwayo bwakwe, kabili ni bani muno nshiku abalelumbanya ishina lya kwa Lesa mwi sonde lyonse?

 ¹⁷ Intanshi, kuti twapeela Lesa ubukata pa kulumbanya ishina lyakwe. Kuti twaishibila ico ku mashiwi Yehova alandile kuli Yesu. Ilyo kwashele nshiku sha kupenda ukuti afwe, Yesu apepele ukuti: “Tata, cindikeni ishina lyenu.” Lyene ishiwi lyatile: “Nindicindika, kabili nkalicindika.” (Yohane 12:28) Uwalandile ili shiwi afwile ni Yehova fye umwine. Apo e walandile ayo mashiwi, cintu cayeba ukuti ukupeela ubukata kwi shina lyakwe kwalicindama kuli ena. Ni bani, kanshi, pali lelo, abapeela Yehova ubukata pa kulenga ishina lyakwe ukwishibwa no kulumbanishiwa mwi sonde lyonse? Ni Nte sha kwa Yehova fye e balecite co mu fyalo 235!—Amalumbo 86:11, 12.

18. Kuti twaishiba shani abapepela Lesa mu “cine,” kabili ni bani basambilisha icine ca mu Baibolo pa myaka ukucila 100?

¹⁸ Ica bubili, kuti twapeela Lesa ubukata pa kusambilisha icine pali ena. Yesu atile bakapepa bene bene ‘bakapepela [Lesa] mu . . . cine.’ (Yohane 4:24) Kuti twaishiba shani abapepela Lesa mu “cine”? Bafwile ukukaana ukusambilisha ifishafuma muli Baibolo no kukaana ukusambilisha fimbi pali Lesa na pa bufwayo bwakwe. Lelo, bafwile ukusambilisha icine icasanguluka icaba mu Cebo ca kwa Lesa, pamo nge ci: Yehova e Lesa Wapulamo, kabili ubukata bwa kuba uwapulamo bwalinga fye ena eka (Amalumbo 83:18); Yesu e Mwana wa kwa Lesa kabili e Kateka wasontwa uwa Bufumu bwa kwa Lesa ubwa buMesia (1 Abena Korinti 15:27, 28); Ubufumu bwa kwa Lesa bukashisha ishina lya kwa Yehova no kufikilisha ubufwayo bwakwe kwi sonde na bantunse abekalamo (Mateo 6:9, 10); imbila nsuma pali ubu Bufumu ifwile ukubilwa mwi sonde lyonse. (Mateo 24:14) Ukucila pa myaka 100, ibumba fye limo e lyatwalilila ukusambilisha icine ca musango yu icacindama nga nshi, ne li bumba, ni Nte sha kwa Yehova!

19, 20. (a) Mulandu nshi imyendele isuma iya Mwina Kristu ingaletela Lesa ubukata? (b) Mepusho nshi yengatwafwa ukwishiba abalepeela Lesa ubukata ku myendele yabo iisuma pali lelo?

¹⁹ Ica butatu, kuti twapeela Lesa ubukata pa kwikala umwabela ifipimo fya mafunde yakwe. Umutumwa Petro alembele ukuti: “Mube ne myendele isuma mu bena fyalo, ukuti, umo bamupontela kwati muli ncitatubi, bacindike Lesa mu bushiku bwa cipempu cakwe pa kumone milimo yenu isuma.” (1 Petro 2:12) Imicitile ya Mwina Kristu ilanga fintu icitetekelo cakwe caba. Ilyo camoneka ku bantu, e kuti lintu bamona ukuti icitetekelo cakwe e cilenga wene abe ne myendele isuma, ico cipeela Lesa ubukata.

²⁰ Ni bani pali lelo abapeela Lesa ubukata ku myendele isuma? Mukwai kuti twaipusha no kuti, bantu bapepa kwi abo amabuteko ayengi yatasha ukuti ba mutende, balasunga amafunde ya calo bekalamo kabili balalipila ne misonko? (Abena Roma 13:1, 3, 6, 7) Ni bani baishibikwa mwi sonde lyonse ukuti balikatana na bantu bapepa na bo, te mulandu no mutundu, icalo, nelyo kuntu umo aafuma? (Amalumbo 133:1; Imilimo 10:34, 35) Ni bani baishibikwa mwi sonde lyonse ukuti basambilisha amafunde ya mu Baibolo ayakoselesha abantu ukumfwila amafunde ya buteko, ayakosha imibele isuma mu mayanda, no kucincisha abantu ukukonka ifya mu Baibolo? Kwaba fye ibumba limo abo imibele yabo muli ifi, na muli fimbi, yalenga baishibikwa fye apabuuta. Na bo bantu, ni Nte sha kwa Yehova!

 Bushe Mulepeela Lesa Ubukata?

21. Mulandu nshi cingawamina ukumona nga pa lwesu tulepeela Yehova ubukata?

²¹ Umo umo afwile ukuipusha ukuti, ‘Bushe pa lwandi ndepeela Yehova ubukata?’ Ukulingana na Amalumbo 148, ifibumbwa ifingi filapeela Lesa ubukata. Bamalaika, imyulu, isonde ne finama fyabamo, fyonse filalumbanya Lesa. (Ifikomo 1 ukufika ku 10) Ca bulanda ukuti abantunse abengi lelo tabacite co! Nga mwaikala imikalile ipeela Lesa ubukata, ninshi na imwe mulecita nge ficita ifibumbwa fimbi ifilumbanya Yehova. (Ifikomo 11 ukufika ku 13) Takwaba icacindama ico mwingacita ukucila pa kupeela Lesa ubukata.

22. Mupaalwa shani pa kupeela Yehova ubukata, kabili cinshi mufwile ukutwalilila fye ukucita?

²² Ilyo mulepeela Yehova ubukata, mulapaalwa mu fingi. Ukutetekela mwi lambo lya cilubula ilya kwa Kristu, kulenga mwawikishiwa kuli Lesa no kuba na bucibusa bwa mutende ubutwale fisabo na Shinwe wa ku muulu. (Abena Roma 5:10) Ilyo mwaishibilako na fimbi ifilenga mulepeela Lesa ubukata, mwakulatontonkanya pa fisuma, kabili mwakulatasha pali fyene. (Yeremia 31:12) Lyene kuti mwayafwa na bambi ukwikala imikalile ya nsansa, iyalondoloka, ne nsansa shenu sha kulafulilako. (Imilimo 20:35) Shi beni pa bakatwalilila fye ukupeela Lesa ubukata, pali nomba no muyayaya!

[Amafutunoti]

Bushe Muleibukisha?

• Cinshi twingalandilo kuti abasoma sayansi mu cinkumbawile tabayafwa abantu ukupeela Lesa ubukata?

• Ni mu fintu nshi fibili umo aba mapepo baalenga abantu ukufilwa ukupeela Lesa ubukata?

• Ni mu nshila nshi shimo twingapeelela Lesa ubukata?

• Mulandu nshi cingawamina ukumona nga ca kuti pa lwenu mulepeela Yehova ubukata?

[Amepusho]

[Akabokoshi pe bula 12]

“Bushe Lesa Ali Kuli Bani?”

Umwaume umo uwali kale umushilika wa mu ndeke ku Germany mu nkondo ya Calo iya Cibili, uwaishileba umo uwa Nte sha kwa Yehova ebukisha ukuti:

“Icalencusha sana ilyo kwali ilya nkondo . . . cali ca kumona bashimapepo aba mu filonganino fyapusanapusana, aba ku Katolika, aba ku Lutheran, aba ku Episcopal, na ba kumbi fye, balepepelela indeke sha nkondo na bashilika abaleya na sho ku kuponya amabomba ya kwipaya abantu. Ilingi naletontonkanya nati, ‘Bushe Lesa ali kuli bani?’

“Ku mushipi wa bashilika abena Germany kwali akacela akalembwapo amashiwi ya kuti Gott mit uns (Lesa ali na ifwe). Lelo naletontonkanya ukuti, ‘Cinshi Lesa tabelele na bashilika tulelwa na bo abapepa kumo kwine na ifwe kabili abapepa kuli Lesa umo wine?’”

[Icikope pe bula 10]

Inte sha kwa Yehova, balepeela Lesa ubukata bwine bwine mwi sonde lyonse