Nani Wafikapo Ukuba Intungulushi Pali Lelo?

Mu 1940, kwali ukulanda sana pa ntungulushi mu ng’anda ya mafunde iya ku Britain. David Lloyd George, uwali ne myaka 77, uwalekutika kuli uku kulanshanya, aali e mushika mukalamba mu nkondo lintu abena Britain bacimfishe Inkondo ya Calo iya Kubalilapo, kabili apo aali uwabelesha mu fikansa fya calo e calengele ukuti eshibe bwino abalingile ukuba intungulushi. Ilyo alelanda kuli bashimafunde pa May 8, atile: “Abantu kuti bacita fyonse ifingakabilwa kulila fye kuli intungulushi, kulila fye Ubuteko bwalanda bwino ifyo bulepanga ukucita, abantu na bo bashininwa ukuti intungulushi shilebombesha apapela maka yabo.”

AMASHIWI ya kwa LIoyd George yalanga bwino ukuti abantu benekela intungulushi shabo ukuba ishafikapo no kubikako umutima ku kwesha ukuwamya ifintu. Uongola abantu ba kusala intungulushi atile: “Ilyo abantu bavotela kateka, bavotela umuntu uo bacetekele ukuti akabasakamana ku ntanshi, no kusakamana abana babo.” Ukufikilisha uyo mulimo takwayanguka nangu panono. Mulandu nshi?

Pano isonde paba amacushi ayamoneka kwati te kuti yapikululwe. Ku ca kumwenako, ni kateka nshi uwingalanda ukuti alikwata amano na maka ya kufumyapo bumpulamafunde ne nkondo? Nani pali bakateka ba lelo uwakwata ifisolobelo kabili uwaba no luse lwa kupeela umuntu onse ifya kulya, amenshi yasuma, no kubasakamana ilyo balwala? Nani uwaba no kwishiba no mupampamina ku kucingililla ifilengwa na Lesa no kuleka fibweshiwe ifyo fyali? Nani uwafikapo kabili uwakwata amaka ku kushininkisha ukuti abantu bonse baipakisha ubumi bwatantalila kabili ubwa nsansa?

Abantu Te Kuti Babombe Uyu Mulimo

Ca cine ukuti intungulushi shimo shalyeshako ukutunguluka. Lelo, ilingi bateka fye imyaka inono, kabili paisa umbi. Uwali kateka wafikapo nga nshi mu Israele wa ku kale, Imfumu Solomone, alitontonkenyepo pali li lipusho. Asondwelele ukuti: “Napatile ukucucutika kwandi konse uko nalecucutikamo mwi samba lya kasuba, pantu ifyafumamo ndi no kufishiilo muntu uukankonkapo. Kabili nani uwaishiba nga akabo wa mano napamo uwatumpa? Lelo akabo  mwine wa fyonse fya mu kucucutika kwandi uko nacucutikemo no kucita na mano mwi samba lya kasuba. Ici na co mupu.”—Lukala Milandu 2:18, 19.

Solomone taishibe nga impyani yakwe aali no kutwalilila ukulundulula imilimo yakwe iisuma nangu nga aali no kuyonaula. Kuli Solomone, ukupyanana pa bufumu cali “mupu.” AmaBaibolo yamo yeta ici ukuti “ca fye” nangu ukuti “tapaba icifumamo.” Baibolo umbi atila: “Tacalolamo.”

Limo kulaba ukucita ulukakaala pa kufwaya fye ukufumyapo kateka. Intungulushi shafikapo shalipaiwa ilyo shicili shileteka. Abraham Lincoln, kateka uwacindikwe nga nshi mu United States, inshita imo aebele abantu ukuti: “Ninsalwa ukubomba umulimo wacindama pa kashita akanono, kabili pali nomba nimpeelwa amaka aya kwalula ifintu pa kashita akanono.” Ukuteka kwakwe na kabushe kwali ukwipi. Te mulandu na fyonse ifyo acitile no kufwaisha kwakwe ukwa kucitila abantu ifingi, Kateka Lincoln atekele icalo cakwe imyaka fye ine. Ilyo atendeke fye iciputulwa ca bubili ica kuteka kwakwe, aipaiwe ku walefwaya ukuti kube intungulushi imbi.

Nangu fye ni ntungulushi shawamisha tabakwata amaka ya kwishiba ifikabacitikila ku ntanshi. E ico bushe, kuti mwabacetekela ukuba na maka ya kwishiba ifikamucitikila? Baibolo itila: “Mwitetekela bakankaala, nangu mwana wa muntu uo takuli ukupususha muli wene; wafumo mupu wakwe, abwelela ku mushili wakwe, ubushiku bulya bwine yaloba amatontonkanyo yakwe.” Baibolo wa kwa Byington wena pa ciputulwa ca kulekelesha ica cikomo 4 atila: “Bulya bwine bushiku amapange yakwe ayasuma yalaloba.”—Amalumbo 146:3, 4.

Kuti limbi cayafya ukumfwa ukupanda mano kwa kukanacetekela intungulushi abantunse. Lelo, Baibolo tailanda ukuti abantunse tabakabale abakwata ubutungulushi busuma, ubwashikatala. Esaya 32:1 atila: “Moneni! Imfumu ikabe mfumu ku bulungami, na bacilolo bakaba bacilolo ku bupingushi.” Yehova Lesa, Kabumba wa muntu, alipekanya “imfumu,” Intungulushi,  iikateka isonde lyonse. Nani uyo wine? Ukusesema kwa mu Baibolo kulamulondolola.

Kateka Wafikapo

Imyaka 2,000 iyapitapo, malaika aebele umukashana umuYuda Maria ati: “Ukemita no kufyala umwana mwaume, ne shina lyakwe ukamwinike Yesu. Uyu akaba umukalamba kabili aketwa Umwana wa Wapulamo; kabili Yehova Lesa akamupeele cipuna ca bufumu ica kwa Davidi wishi, kabili akabe mfumu pe na pe pa ng’anda ya kwa Yakobo, no bufumu bwakwe tabwakabe ne mpela.” (Luka 1:31-33) Ca cine, Yesu umwina Nasarete e Mfumu iyo ukusesema kwa Baibolo kulandapo.

Mu fikope fya baya ku mapepo ilingi line balanga Yesu kwati kanya, akabula amaka, nangu kwati muntu uwikala fye eka uwingaponenwa no bwafya inshita iili yonse. Ifikope fya musango yo tafilenga abantu ukushininkisha ukuti kuti aba Kateka. Lelo, Yesu Kristu uwalondololwa muli Baibolo, aalikulile no kuba uwa maka, aali uwakosa kabili uwa mano icine cine. Kabili akwete imibele na imbi iyamulengele ukube ntungulushi yafikapo. (Luka 2:52) Moneni imibele yakwe imo imo iyapulamo.

Yesu atwalilile ukuba na bucishinka. Ubufumacumi bwakwe, imibele yakwe iyatambalala yalifikilepo nga nshi ica kuti asonsombele abalwani bakwe pa cintubwingi ukuti bamushinine umulandu uuli onse. Balifililwe. (Yohane 8:46) Ukusambilisha kwakwe ukwabula ubumbimunda kwalengele abantu abengi abafumaluka ukumukonka.—Yohane 7:46; 8:28-30; 12:19.

Yesu ali uwaipeelesha kuli Lesa. Apampamine pa kupwisha umulimo apeelwe na Lesa ica kuti takwali umulwani—umuntunse nelyo umupashi—uwakwete amaka ya kumucilikila. Ukusansa takwamutiinishe nakalya. (Luka 4:28-30) Ukunaka ne nsala tafyamufuupwile na fyo fine. (Yohane 4:5-16, 31-34) Nangu fye ni lintu abanankwe bamubutwike, talekele umulimo wakwe.—Mateo 26:55, 56; Yohane 18:3-9.

Yesu alesakamana sana bantu. Apeele ifya kulya ku baali ne nsala. (Yohane 6:10, 11) Asansamwishe abaali no bulanda. (Luka 7:11-15) Aundepe mpofu, bankomamatwi, na bambi abalekabila ukundapwa. (Mateo 12:22; Luka 8:43-48; Yohane 9:1-6) Akoseleshe abatumwa bakwe abalebombesha. (Yohane, ifipandwa 13-17) Ali “umucemi musuma” uwasakamene impaanga shakwe.—Yohane 10:11-14.

Yesu aali uwaitemenwa ukubomba. Asambile amakasa ya batumwa pa kuti abasambilishe isambililo lyacindama. (Yohane 13:4-15) Ilyo aleshimikila abantu imbila nsuma mu misebo ya lukungu iya mu Israele, amakasa yakwe yalilambile na o wine. (Luka 8:1) Nangu fye ilyo alefwaya ukutuusha “ku mbali,” takeene ukusambilisha bantu lintu bamufwaile ukuti abasambilishe. (Marko 6:30-34) E ico aimikila Abena Kristu bonse ica kumwenako ca kubombesha.—1 Yohane 2:6.

Lintu Yesu apwishishe umulimo wakwe pano isonde alibwelelemo. Yehova Lesa amupeele Ubufumu na bumunshifwa mu muulu nge cilambu pali bucishinka bwakwe. Ukulanda pali Yesu uwabuushiwe, Baibolo itila: “Kristu, apo nomba alibuushiwa ku bafwa, tafwa kabili iyo; imfwa taili cibinda pali wene kabili iyo.” (Abena Roma 6:9) Tamulekabila ukutwishika ukuti Yesu eka fye e Ntungulushi yawamisha iya bantunse. Ilyo Yesu akatampa ukuteke sonde lyonse, takwakabe ukusontelapo na umbi, kabili takwakabe ukwalula ubutungulushi. Takabale afumishiwa pa bufumu, kabili imilimo yakwe tayakapumfyanishiwe nangu ukonaulwa ku mpyani yakwe iishafikapo. Lelo cinshi akacita mu kulungatika ku kunonsha abantunse?

Ico Iyi Ntungulushi Ipya Ikacita

Amalumbo 72 yalatwebako ifyebo fimo ifya kusesema ifyo iyi Mfumu yapwililika, iishakafwe ikacita. Ifikomo 7 na 8 fitila: “Ubulungami bupuuke mu nshiku sha iko, no bwingi bwa mutende ukasuke aubulapo umweshi. Lekeni ibe no bufumu ukutula kuli bemba no kufika kuli bemba, kabili ukutula ku Mumana no kufika ku mpela sha calo.” Mu nshita ya kuteka kwakwe ukusuma, abekala calo bonse bakaipakisha umutelelwe ku ciyayaya. Akonaula  ifyanso fyonse kabili akasangulula imitima ya bantu ukufumyamo icilenga balekansana. Abasansa abanabo kwati ni nkalamo shabuuka nangu abakalipa kwati ni babere ku bena mupalamano babo, ubuntu bwabo bukalulwa umupwilapo. (Esaya 11:1-9) Umutende ukafula.

Amalumbo 72 mu fikomo 12 ukufika ku 14 yakonkanyapo ayati: “Ipokololo mubusu uwakuuta, no mulanda, no ushikwete wa kumwafwa; ilililo bulanda umulanda no mubusu, ne myeo ya babusu ilapususha: ilubule myeo yabo mu kunyanyantilwa na mu kufyengwa; no mulopa wabo walifinisha mu menso ya iko.” Abalanda, ababusu, na bacushiwa bakaba ulupwa lumo ulwa nsansa, abaikatana pa mulandu no butungulushi bwa Mfumu Yesu Kristu. Imikalile yabo ikaba ni nsansa sheka sheka, te kukalipwa no kupelelwa iyo.—Esaya 35:10.

Icikomo 16 calaya ukuti: “Mube ukupaka kwa ngano mu calo, na pa muulu wa mpili, fifukile.” Insala yalitwalilila ukucusha abantu abengi pano isonde pali lelo. Amapolitiki no bufunushi filalenga bantu ukukanaakanya bwino ifya kulya kuli bonse, ica kuti iminshipendwa ya bantu, ukucilisha abana banono, balafwa ku cipowe. Lelo lintu Yesu Kristu akalateka ubu bwafya bukapwa. Isonde likakwata ifya kulya fya mulyo ifingi. Abantu bonse bakalalya bwino.

Bushe kuti mwatemwa ukuipakisha ayo mapaalo ya butungulushi busuma? Nga ni fyo, tulemukoselesha ukusambilila pa Ntungulushi iikaba na maka ya kuteka isonde lyonse mu mutende nomba line. Inte sha kwa Yehova bakaba aba nsansa ukumwafwa ukusambilila. Tamwakalengwe nsoni, pantu Yehova Lesa umwine alanda pa Mwana wakwe ukuti: “Ine ninsansabike mfumu yandi pa Sione, ulupili lwandi lwa mushilo.”—Amalumbo 2:6, 12.

[Akabokoshi pe bula 5]

UKUFUMA PA BUFUMU MU KUPUMIKISHA

Kateka ilingi line ashintilila pa fyo abatekwa bakwe bamutungilila no kumupeela umucinshi nga ca kuti abombesha ukubatekako mu mutende no mutelelwe. Nomba nga ca kuti abantu bamusuula pa mulandu uuli onse, mu kwangufyanya umbi kuti amupoka ubufumu. Ifya kumwenako fyakonkapo filelanga icalengele bakateka ba maka bamo bamo ukupokwa ubufumu mu kupumikisha fye.

Ukwafya kwa mikalile. Ku kupwa kwa ba1700, abantu abengi abaleikala mu France balepatikishiwa ukulipila imisonko iyakulisha te mulandu no kucepelwa kwa fya kulya. Iyi mibele yalengele abena France babuukile ubuteko, ica kuti mu 1793 King Louis XVI alipaiwe pali cimashini ca kuputwilako.

Inkondo. Inkondo ya Calo iya Kubalilapo yalengele bakateka ba maka bamo abaliko kale ukuleka ukuteka. Ku ca kumwenako, mu 1917 inkondo yalengele insala ukupona mu musumba wa St. Petersburg, mu calo ca Russia e calengele kube ukubuukila ubuteko mu February. Uku kupondoka kwalengele Czar Nicholas II ukupokwa icipuna ca bufumu kabili e calengele kube no buteko bwa Komyunisimu. Mu November 1918, icalo ca Germany calefwaya ukuti baleke ukulwa, lelo ifyalo fyayampene pamo ifyalelwa na Germany fyalikeene ukuleka ukulwa ukufikila ilyo kateka aali no kufumapo. Icafuminemo cali ca kuti, Kateka umwina Germany uwe shina lya Wilhelm II alipatikishiwe ukubutukila ku Netherlands.

Ukufwaya kube umusango umbi uwa buteko. Mu 1989 imitekele ya Komyunisimu yalipwile. Ubuteko ubwamoneke ubwakosa nge libwe bwalibongolweke ilyo abantu bakeene imitekele ya Komyunisimu no kuletapo imitekele imbi.

[Ifikope pe bula 7]

Yesu aliishishe aba nsala, aposeshe abalwele, kabili ashile ica kumwenako cisuma ku Bena Kristu bonse

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 4]

Lloyd George: Icikope kuli Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images