Landeni Icebo ca kwa Lesa no Kushipa

“Kabiye, kaseseme ku bantu bandi.”—AMOSE 7:15.

1, 2. Amose aali nani, kabili cinshi Baibolo itweba pali wene?

ILYO umubomfi wa kwa Yehova umo aleshimikila, shimapepo aile kuli wene no kumweba ati: ‘Leko kushimikila! Fuma kuno!’ Bushe umubomfi wa kwa Lesa acitile shani? Bushe alitiine, nelyo atwalilile fye ukulanda icebo ca kwa Lesa no kushipa? Kuti mwaishiba ifyo cali pantu uyo mubomfi alilembele ifyamucitikile mwi buuku lyainikwe shina lyakwe. Fyalembwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Amose. Lelo, ilyo tushilalanda na fimbi ifyacitikile Amose ilyo akumene na ulya shimapepo, natutale twishibe uko atuntwike.

² Bushe Amose ali nani? Ni lilali aliko kabili ni kwi aleikala? Tusanga amasuko pali Amose 1:1 apatila: “Ifyebo fya kwa Amose, uwali mu bacemi ba ku Tekoa . . . mu nshiku sha kwa Usia imfumu ya kwa Yuda, na mu nshiku sha kwa Yeroboamu mwana Yoashi imfumu ya kwa Israele.” Amose aleikala mu calo ca Yuda. Umushi wa ku mwabo wali ni Tekoa, bakilomita 16 ukulola ku kapinda ka ku kulyo aka Yerusalemu. Aaliko ku kupwa kwa myaka ya ba800 B.C.E. ilyo Imfumu Usia yaleteka Yuda ne Mfumu Yeroboamu II yaleteka ubufumu bwa mikowa 10 ubwa kwa Israele. Amose aali mucemi. Na kuba, Amose 7:14 atila ukulunda pa kuba ‘umucemi,’ Amose ‘alesunga ne mikunyu.’ E ico inshita imo iya mu mwaka alebomba umulimo wa kulobolola. Aaletula amakunyu. Balecite fi pa kuti amakunyu yalepya bwangu. Uyu mulimo walenasha nga nshi.

“Kabiye, Kaseseme”

3. Bushe ukusambilila pali Amose kuti kwatwafwa shani nga tuimona kwati tatwafikapo ukushimikila?

³ Amose alandile ukwabulo kupita mu mbali ati: “Ine nshili kasesema, kabili nshili mwana wa kwa kasesema.” (Amose 7:14) Tali mwana wa kwa kasesema kabili tasambilishiwe ukuba kasesema. Lelo, pa bantu bonse aba mu Yuda, Yehova asalile fye Amose ku kubomba umulimo Wakwe. Pali ilya nshita, Lesa tasalile imfumu ya maka, shimapepo uwasambilila, nelyo kasomo umukankaala. Kuli ico, tulasambililako icintu cimo icisuma nga nshi. Nakalimo tatuli ba pa muulu kabili tatwasambilila sana amasomo ya ku sukulu. Lelo bushe ico cifwile ukulenga twaimona kwati tatwafikapo ukushimikila icebo ca kwa Lesa? Nakalya! Yehova kuti atupangasha ukubila ubukombe bwakwe, nangu fye ni mu fifulo fyayafya. Apo Yehova alipangeshe Amose, bonse abalefwaya ukulanda icebo ca kwa Lesa no kushipa balanonkelamo ukubebeta sana ica kumwenako ca kwa ulya kasesema washipa.

4. Mulandu nshi cayafishe kuli Amose ukusesema mu Israele?

⁴ Yehova aebele Amose ati: “Kabiye, kaseseme  ku bantu bandi Israele.” (Amose 7:15) Uyo wali mulimo wakosa. Pali ilya nshita, mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa kwa Israele mwali umutende, umutelelwe ne cuma. Abengi bakwete ‘amayanda ya pa mwela’ pamo na ‘mayanda ya pa lusuba,’ ayashakuulilwe na matafwali yaseekele, lelo aya ‘mabwe yabaswa’ ayaumo mutengo. Bamo bakwete ifipe fisuma sana ifyapangilwe na meno ya nsofu, kabili balenwa umwangashi walefuma mu “mabala ya myangashi ayasuma.” (Amose 3:15; 5:11) E calengele abengi ukukanapoosa amano ku bukombe bwa kwa Amose. Na kuba, icifulo Amose aebelwe ukubombelamo cileumfwika kwati kuti capalanako ne fifulo bamo tushimikilamo pali lelo.

5. Lufyengo nshi lwalecitwa na bena Israele bamo?

⁵ Tacalubene ku bena Israele ukukwate cuma. Lelo, abena Israele bamo balenonke cuma mu bufumfuntungu. Abakankaala ‘baletininkisha ababusu’ no ‘kucita abalanda ulumanimani.’ (Amose 4:1) Bashimakwebo ba maka, abapingushi, na bashimapepo baleumana akapi ukufinsha ababusu. Nomba natubwelele ku nshiku sha ku kale tumone ifyo aba bantu balecita.

Ukupula mwi Funde lya kwa Lesa

6. Bushe aba makwebo mu Israele baleliila shani abapiina pa mutwe?

⁶ Pa kubala, natuye ku mushiika. Kulya, aba makwebo ba bucenjeshi ‘baleceefya efa’ no “kukushe shekele,” no kushitisha ‘ifinangwa fya ngano’ nge ca kulya. (Amose 8:5, 6) Aba makwebo balefinsha abo baleshitisha, balebashitisha utunono, balelumika umutengo, kabili baleshitisha ifinangwa fye. Pa numa ya kuliila abapiina ica kuti bashala fye ababula na pa kuma ukuboko, icashala, abapiina baleishitisha fye abene mu busha. Lyene, aba makwebo na bo baleshita abapiina, “[pa mutengo] wa kuulu kwa nsapato.” (Amose 8:6) Taleni tontonkanyeni, balya bashimakwebo ba bufunushi balemona abena Israele banabo nga balingana umutengo ne nsapato batini! Mwandini uku kwali kuseebanya abapiina icine cine, kabili kwali kupula mu Mafunde ya kwa Lesa ukwabipisha! Lelo, aba makwebo bene aba balebaka “isabata.” (Amose 8:5) Kanshi baalemoneka fye kwati ni bakapepa, lelo tabalekonka amafunde.

7. Cinshi calengele ukuti aba makwebo mu Israele balepula fye mwi Funde lya kwa Lesa?

⁷ Ifunde litila: “Uletemwo mubiyo nga we mwine.” (Ubwina Lebi 19:18) Lelo cinshi aba makwebo balepulila mwi Funde lya kwa Lesa ukwabula ukukandwa? Ico bashalekandilwa ni co abalingile ukumona ukuti Ifunde lyakonkwa, abapingushi bene, na bo bene balecitako ubu bumpulamafunde. Pa mpongolo ya musumba, apo balubulwila imilandu, abapingushi ‘bapoke fisakanwa, no kupondamikila ababusu ubupingushi.’ Abapingushi balepoka amafisakanwa no kufyenga ababusu, mu cifulo ca kubacingilila. (Amose 5:10, 12) Kanshi abapingushi na bo balesuula Ifunde lya kwa Lesa.

8. Lubembu nshi bashimapepo babipa batekeleshe?

⁸ Nga bashimapepo ba mu Israele bena mulimo nshi bakwete? Pa kwishibe co, natumone ifilecitika pa cifulo cimbi. Moneni ifyo bashimapepo batekeleshe imembu “mu ng’anda ya mulungu wabo”! Lesa alandiile muli Amose ukuti: “Umwaume na wishi baya ku mukashana umo, ku kupelule shina lyandi lya mushilo.” (Amose 2:7, 8) We shiku nobe ulabipa! Wishi wa mu Israele no mwana wakwe umwaume bacitile ubulalelale na cilende umo wine uwa pe tempele. Kabili balya bashimapepo babipa batekeleshe fye ubulalelale bwa musango yo batini!—Ubwina Lebi 19:29; Amalango 5:18; 23:17.

9, 10. Mafunde nshi aya mu Malango abena Israele balepulamo, kabili bapalana na bani muno nshiku?

⁹ Pa kulanda pa lubembu na lumbi, Yehova atile: “Pa fya kufwala fya ciikatilo e po basendama, mupepi na ku ciipailo conse ce lambo, banwa no mwangashi wa mu fya mafuto mu ng’anda ya mulungu wabo.” (Amose 2:8) Bashimapepo pamo na bantu bambi mu cinkumbawile basuulile ifunde lyalembwa pa Ukufuma 22:26, 27, ilitila ilyo ica kufwala casendwa nge ciikatilo, cifwile ukubweshiwa ku mwine lintu ubushiku tabulaila. Lelo bena e co basangula ubulangeti bwa kuyololapo  ilyo balelya no kunwa mwi tempele lya tulubi. Kabili mu ndalama bapokolola ku bapiina bashitamo umwangashi wa kunwa pa mitebeto ya kupepa kwa bufi. Kwena balifikile ukutali nga nshi ukufuma ku kupepa kwasanguluka!

¹⁰ Abena Israele, ukwabula ukumfwako ne nsoni, balepula mu mafunde ayakalamba yabili aya mu Malango, ilya kutemwa Yehova ne lya kutemwa umuntu munabo. E co Lesa atumine Amose ku kubebaula pa fyo bashali na bucishinka. Pali lelo, mu fyalo fyabamo aba mu Kristendomu ne fyalo fye fimbi, monse fye mwaba imibele yabipa iyali na bena Israele ba ku kale. Ilyo abantu bamo balenonke fyuma, bambi batwalilila fye no bupiina bwabo kabili bekala bulanda bulanda ku mulandu wa kumona imicitile yabipa iya bashimakwebo ba bucenjeshi, aba mu mapolitiki, na bashimapepo ba mu kupepa kwa bufi. Lelo, Yehova alasakamana abacula kabili ababa ne mitima ya kufwaya wene. E ico, alituma ababomfi bakwe aba muno nshiku ukubomba umulimo wapala uwa kwa Amose, uwa kushimikila icebo Cakwe mu kushipa.

11. Fintu nshi tusambilila ku ca kumwenako ca kwa Amose?

¹¹ Apo umulimo wesu walipalana no wa kwa Amose, twalasambililako ifingi pa kubebeta ica kumwenako cakwe. Na kuba, Amose atulanga ifintu fitatu, (1) ubukombe tufwile ukubila, (2) ifyo tufwile ukubila ubo bukombe, na (3) umulandu abatukaanya bashingalesesha umulimo wesu uwa kushimikila. Natulande pali ifi fishinka cimo na cimo.

Ifyo Twingapashanya Amose

12, 13. Yehova alangile shani ukuti tatemenwe ifyalecita abena Israele, lelo cinshi bena bacitile?

¹² Fwe Nte sha kwa Yehova, ubutumikishi bwesu ubwa Bwina Kristu sana sana bwa kubila Ubufumu no kupanga abasambi. (Mateo 28:19, 20; Marko 13:10) Lelo kwena, tulalanda na pa kusoka kwa kwa Lesa, nga filya fine na Amose abilile ukuti Yehova akakanda ababifi. Ku ca kumwenako, Amose 4:6-11 atulanga ukuti Yehova imiku iingi tapitile mu mbali ukweba abena Israele ukuti tatemenwe ifyo balecita. Alengele balya bantu “ukubulwe cilyo,” ‘abatanine imfula,’ abomine “ku kukunkutana kwa mabuula na ku kufufuma,” kabili atumine “icikuko” pali bene. Bushe ifi fintu fyalengele Israele ukulapila? Lesa atile: “Tamwabwelele kuli ine.” Awe kwena abena Israele balikeene Yehova imiku ne miku.

¹³ Yehova akandile abena Israele abashalelapila. Lelo intanshi, bali no kusokwa kuli kasesema. Pali ico, Lesa umwine atile: “Shikulu Yehova tacita kantu, kano abala asokolwele ca nkama cakwe ku babomfi bakwe bakasesema.” (Amose 3:7) Lesa alisokolwele kuli Noa ukuti Ilyeshi lyali no kwisa kabili amwebele no kusoka abantu. E fyo Yehova aebele na Amose ukubila ukusoka kwa kupelako. Ku ca bulanda, abena Israele balisuulile bulya bukombe bwa bulesa no kufilwa ukucita ico bafwile ukucita.

14. Kupalana nshi kwaba pa nshiku sha kwa Amose ne nshiku shesu?

¹⁴ Ukwabula no kutwishika, mulesumina ukuti inshiku sha kwa Amose ne nshiku shesu shalipalana sana mu fingi. Yesu Kristu asobele ukuti kuli no kuba utuyofi utwingi mu nshiku sha ku mpela. Asobele no kuti kukaba umulimo wa kushimikila mwi sonde lyonse. (Mateo 24:3-14) Lelo, nga fintu cali mu nshiku sha kwa Amose, abengi lelo balasuula ifishibilo fya nshita tulimo, kabili basuulila kumo no bukombe bwa Bufumu. Ku bantu ba musango yo, cikaba fye filya fine cali na ku bena Israele bashalapile. Yehova abasokele ukuti: “Iteyanye ku kukumanya Lesa obe.” (Amose 4:12) Abena Israele bakumenye Lesa ilyo bapingwilwe icibi lintu imilalo ya bena Ashuri yabacimfishe. Aba pano calo abashipepa pali lelo, ‘bakakumanya Lesa’ pa Armagedone. (Ukusokolola 16:14, 16) Lelo, lyonse ilyo ukutekanya kwa kwa Yehova kuletwalilila, tulekonkomesha abantu abengi ukufika apo twingapesha ukuti: “[Fwayeni, NW] Yehova, no kuba no mweo.”—Amose 5:6.

Balatukaanya nge fyo Bakeenye Amose

15-17. (a) Amasia ali nani, kabili acitilepo cinshi pa bukombe bwaluma ubwabililwe na Amose? (b) Milandu nshi Amasia apeele Amose?

¹⁵ Kuti twapashanya Amose mu fyebo tulanda  pa kushimikila na mu fyo tufwile ukuba lintu tuleshimikila. Ico cishinka e calandwapo sana mu cipandwa 7, umo twaebwa pali shimapepo ulya twacilandapo pa kutendeka kwa lino lyashi. Aali ni “Amasia shimapepo wa ku Betele.” (Amose 7:10) Ku Betele e kwali ukupepa kwa busangu ukwa bena Israele, pamo no kupepa umwana wa ng’ombe. Kanshi Amasia aali ni shimapepo wa kupepa kwasuminishiwa no Buteko. Bushe acitile shani pa fyo Amose alebila ubukombe bwaluma mu kushipa?

¹⁶ Amasia aebele Amose ati: “We kamona! kabiye, ufyuke uitwale ku calo ca kwa Yuda, e ko ukalye icilyo, e ko ukaseseme; lelo ku Betele wibwekeshapo kabili ukusesemako, pantu wene e mwa mushilo mwa mfumu, kabili wene e tempele lya bufumu.” (Amose 7:12, 13) Kanshi, kuti twatila Amasia aleti: ‘Bwelela ku mwenu! Kuno twalikwata fwe bene imipepele yesu.’ Amasia aeseshe no kusongelekanya ubuteko ukuti buleshe umulimo wa kwa Amose pa kweba Imfumu Yeroboamu II ukuti: “Amose amuumanina akapi mu kati ka ba ng’anda ya kwa Israele.” (Amose 7:10) Amasia kanshi apeele Amose umulandu wa kuti alefwaya ukupoka ubufumu ku maka! Aebele imfumu ukuti: “E fyo Amose atila, ku lupanga e ko Yeroboamu akafwa, na Israele ukuululwa akolulwa mu mpanga yakwe.”—Amose 7:11.

¹⁷ Muli aya yene mashiwi, Amasia abepele ubufi butatu. Atile: “E fyo Amose atila.” Lelo, Amose tatalile atila e wali umwine wa kulya kusesema. Ena lyonse aletila: “E fyo Yehova asosa.” (Amos 1:3) Amose apeelwe no mulandu wa kulanda ukuti: “Ku lupanga e ko Yeroboamu akafwa.” Lelo, nge fyo calembwa muli Amose 7:9, Amose aseseme ukuti: “[Ine Yehova] nkemina aba ng’anda ya kwa Yeroboamu ku lupanga.” Lesa asobele ukuti kalya kayofi kali no kwisa pa ‘ba ng’anda’ ya kwa Yeroboamu, e kuti abali no kufyalwa muli Yeroboamu. Na kabili, Amasia atile Amose asosele ukuti: ‘Israele akolwilwa muli bunkole.’ Lelo, Amose aseseme no kuti umwina Israele onse uwabwelela kuli Lesa aali no kupaalwa. Cintu cayeba kanshi ukuti Amasia  alepotonganya ifishinka pa kwesha ukusongelekanya ubuteko ukuti buleshe umulimo wa kubila ku bantu uwa kwa Amose.

18. Kupalana nshi kwaba pa nshila Amasia abomfeshe ne nshila shibomfya bashimapepo ba muno nshiku?

¹⁸ Bushe mwamona ukupalana kuli pa nshila Amasia abomfeshe ne nshila shibomfya abalwisha abantu ba kwa Yehova muno nshiku? Nga fintu fye Amasia afwaile ukutalalika Amose, e fyo na bashimapepo bamo muno nshiku besha ukucilima umulimo wa kushimikila uwa babomfi ba kwa Yehova. Amasia abepeshe Amose ukuti alefwaya ukupoka ubufumu ku maka. Muno nshiku, bashimapepo bamo na bo balabepesha Inte sha kwa Yehova ukuti bantu abengaleta icimfulumfulu mu calo. Kabili nga filya Amasia aile ku mfumu pa kuti acincintile Amose, e fyo na bashimapepo baya ku banabo aba mu buteko pa kuti babafweko ukupakasa Inte sha kwa Yehova.

Abalwani te Kuti Baleshe Umulimo Wesu uwa Kushimikila

19, 20. Bushe Amose acitile shani ilyo Amasia amukeenye ukushimikila?

¹⁹ Cinshi Amose acitile ilyo bamukeenye kuli Amasia? Ica kubalilapo, Amose aipwishe ulya shimapepo ukuti: “Iwe uleti, Wisesema pali Israele?” Ukwabula no kushingashinga, kasesema washipa uwa kwa Lesa ilyo line alandile amashiwi yene ayo Amasia ashalefwayo kumfwa nangu panono. (Amose 7:16, 17) Amose tatiinine. Mwandini aba ca kumwenako icisuma nga nshi kuli ifwe! Pa kulanda icebo ca kwa Lesa pena tatwakaleke ukumfwila Lesa wesu, nangu fye ni mu fyalo umo abantu bapala Amasia babalamuna ukupakasa kushaibipila. Nge fyacitile Amose, na ifwe tutwalilila fye ukubila atuti: “E fyo Yehova atila.” Kabili abatulwisha te kuti baleshe umulimo wesu uwa kushimikila pantu “ukuboko kwa kwa Yehova” kwaba na ifwe.—Imilimo 11:19-21.

²⁰ Amasia aalingile ukwishiba ukuti ifintiinya fyakwe fyali no kuba fya fye. Amose alilondolwele kale ico pe sonde pashabelele muntu nangu umo uwa kumulesha ukulanda, ne co e cishinka ca butatu ico twalalandapo. Muli Amose 3:3-8, Amose akonkenye amepusho ne filangililo ifya kulanga ukuti takwaba icicitika apabula icilengele. Lyene alandile umo alelosha ilyo atile: “Inkalamo nailila, nani uushiletiina? Shikulu Yehova nasosa, nani uushingasesema?” Mu mashiwi yambi, Amose ale-eba abantu ukuti: ‘Filya fine fye mwingatiina nangu cibe shani, ilyo mwaumfwa inkalamo yalila, e fyo na ine mfililwe ukuleka ukushimikila icebo ca kwa Lesa ilyo naumfwa Yehova antuma ukushimikila.’ Akatiina ka bukapepa ako Amose aali na ko kuli Yehova, e kamulengele ukusosa mu kushipa.

21. Bushe tucitapo shani pa fyo Lesa atweba ukuti tubile imbila nsuma?

²¹ Na ifwe bene tulomfwa Yehova aletutuma ukuti tuye mu mulimo wa kushimikila. Bushe tucitapo shani? Ukupala Amose na basambi ba kwa Yesu aba pa kubala, na ifwe bene tulanda icebo ca kwa Yehova no kushipa. (Imilimo 4:23-31) Ukupakasa uko abatulwisha basongelekanya nelyo imisuula ya bantu tushimikilako, fyonse fye te kuti fitutalalike. Inte sha kwa Yehova mwi sonde lyonse, pa kuba no kupimpa ngo kwa kwa Amose balacincishiwa ukutwalilila ukubila imbila nsuma mu kushipa. Twaba no mulimo wa kusoka abantu pa bupingushi bwa kwa Yehova ubuleisa. Bushe finshi fyaba muli ubo bupingushi? Ilyo lipusho lili no kwasukwa mu cipande cikonkelepo.

Kuti Mwayasuka Shani?

• Ni mu bantu ba musango nshi Amose abombele umulimo wakwe uwapeelwe na Lesa?

• Ukupala Amose, ni mbila nshi tufwile ukubila?

• Mutima wa musango nshi tufwile ukuba na o pa kubomba umulimo wesu uwa kubila?

• Mulandu nshi abatukaanya bashingalesesha umulimo wesu uwa kupeelo bunte?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 10]

Lesa asalile Amose, uwaletula amakunyu, ukubomba umulimo Wakwe

[Ifikope pe bula 13]

Bushe mulebila ubukombe bwa kwa Yehova mu kushipa nga Amose?