Icintu Caibela Icipusanyako Abantunse

BaJodie ni bashimakwebo abashitishisha abantu ifipe fya bayashi babo. Baleafwilisha umwanakashi umo ukusalulula no kushitisha ifipe fya kwa nkashi nankwe umuyashi. Ilyo balefwayafwaya umwali kale ishiko lya mulilo ilya mu ng’anda, basanga ifibokoshi fya kusungilamo ifipe. Ilyo balolesha mu cibokoshi cimo, bapapa pa fyo bamona. Indalama ishapombwa mu fipepala ishali mupepi na K390,000,000! BaJodie bali fye beka mu muputule. Cinshi bafwile ukucita? Bushe basende ishi ndalama mu mutalalila nelyo bebe umwanakashi ukuti nabasanga indalama shimo?

UBWAFYA bukwete baJodie bulelosha ku mibele itulekanya ku nama shishitontonkanya. Icitabo ca The World Book Encyclopedia citila: “Imibele imo iya buntunse iyaibela yaba kwipusha ifyo tufwile ukucita ne fyo tushifwile ukucita.” Nga ca kuti imbwa iili ne nsala yasanga umupusa wa nama pa tebulo, te kuti itontonkanye aiti, ‘Bushe ndye umupusa nelyo iyo?’ Lelo baJodie bena balikwata amaka ya kuceceta bwino bwino ukupingulapo kwabo. Nga ca kuti basenda isho ndalama, ninshi baiba, lelo nangu ca kuti baiba, tapali no wingeshiba. Isho ndalama te shabo, lelo umwanakashi na o teshibe no kuti kuli ne ndalama sha musango yo. Te ico ceka, nangu fye bantu baba mu bwikashi umwikala baJodie kuti babamona ukuti ciwelewele icine cine nga ca kuti bapeela ulya mwanakashi indalama.

Nga cali ni mwe, kuti mwacita shani? Ifyo mwingasuka ilyo lipusho fikashintilila pa fishinte fya mibele ifyo mwasala ukukonka.

Ifishinte fya Mibele E Kutila Shani?

Ifishinte fya mibele nelyo ishiwi lya kuti ethics “kusambilila pa mepusho yepushiwa pa fintu fisuma ne fyabipa.” (Collins Cobuild  English Dictionary) Kalemba Eric J. Easton atile: “‘Ifishinte’ ne ‘mibele’ fyafuma ku bupilibulo bumo bwine fye. Ishiwi lya kubalilapo ilya ‘fishinte’ lyafuma ku ciGriki (ethikos) ne lya bubili ilya ‘imibele’ lyafuma ku ciLatin (moralis), kabili yonse yalosha ku fyo abantu baliko kale.”

Pa nshita yalepa, amapepo e yaletungulula ifishinte fya mibele ya bantu ifyo bafwile ukukonka. Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, calitungulula abengi mu bwikashi. Lelo abengi mwi sonde lyonse balekaana ifishinte fya mipepele kabili batontonkanya ukuti Baibolo yalileka ukubomba. Cinshi ico nomba basuminamo? Icitabo ca Ethics in Business Life cilanda ukuti “amano ya ku calo . . . yalinasha amaka ya mapepo.” Ukucila ukuya ku mafunde ya mapepo, abengi balasalapo ukutungululwa na basoma amafunde aba ku calo. Profesa wa mafunde Paul McNeill atile: “Ndemona kwati abaishibisha ifipimo pa mibele e babomba umulimo walebomba bashimapepo. . . . Abantu nomba batungululwa ne fishinte fyabo ukucila ukutungululwa na mapepo nga fintu cali kale.”

Ilyo mwashingwana no kupingulapo kwayafya, bushe mulekanya shani icalungama ku calubana? Bushe mukonka ifipimo fya mibele ifya kwa Lesa atemwa mukonka ifipimo fyenu mwe bene?