Ico Twingasambilila ku Bena Kale Abalefwaya Ukukwata Icuma no Kuba ne Mibele Isuma

PA APRIL 7, mu 1630, abantu mupepi na 400 aba ku England baninine ingalaba shine, no kuya ku Amerika. Abengi abali pali ili bumba bali abasambilila nga nshi. Bamo balishibe sana amakwebo. Kabili bambi na bo bali ni bashicilye ba mu ng’anda ya mafunde. Imikalile mu calo ca England yalibipile pa mulandu wa nkondo ya mutatakuya iyali mu Bulaya pa myaka 30, e kutila ukutula mu 1618 ukushinta mu 1648. E ico ukwabula no kwishiba bwino bwino uko baleya, bashiile amayanda yabo, amakwebo yabo, na balupwa no kuya ku calo cimbi ku kufwaya ubwikalo busuma.

Aba bantu, tabali ni bashimakwebo fye abaiminine pa kuliila abantu amasuku pa mutwe nelyo ukucita ubukwebo mu bufufuntungu. Lelo bali ni baprotestanti abacincila mu kupepa Lesa kabili balebeta ati ba Puritani. Aba baprotestanti, bafulumwike mu calo cabo pa mulandu wa kuti balebacusha ku bantu abalepepa mwi calici limbi. * Aba bantu balefwaisha ukupanga ubwikashi bwa bantu abatiina Lesa, e kutila ubwikashi umo bena capamo na bana babo bengakwata icuma lelo ukwabula ukulatoba amafunde ya mu Baibolo. Ilyo bafikile fye pa ncende beta ati Salem, ku Massachusetts, baikele pa ncende imo ifi ku lulamba lwa bemba. Bainike ilya ncende iyo bali no kulaikalapo ati Boston.

Balifililwe Ukucita Fyonse Fibili pa Muku Umo

Intungulushi yabo, John Winthrop, alibombeshe ukufwaya ukuti cila muntu aikwatile icuma, kabili alefwaya no kutila abantu bonse muli bulya bwikashi bupya basekelemo. Alefwaya abantu ukukwata fyonse fibili, icuma ne mibele isuma. Lelo abantu balifililwe ukukwata fyonse fibili pa muku umo. Apo alishibe ukuti ku ntanshi abantu bakwe bakaba mu bwafya, alebalondolwela bwino bwino ifyo abantu abatiina Lesa balingile ukubomfya icuma cabo mu bwikashi.

Nga filya fine intungulushi shimbi isha ba Puritani shaishibe, Winthrop na o wine aletila ukukwata icuma takwabipa iyo. Akoseleshe abantu bakwe ukuti umulandu ukalamba uwa kukwatila icuma wa kwafwilishako bambi. E ico, nga ca kuti umuntu aba ne cuma sana, e lyo engacitila na bantu bambi ifisuma ifingi nga nshi. Patricia O’Toole uwasambilila ilyashi lya kale atile: “Ukulanda pa cuma, e lyashi  lyalepelenganya sana ba Puritani ukucila ilyashi ilili lyonse. Kuli bena icuma cali cishibilo ca kuti Lesa alebapaala. Kabili pa nshita imo ine, balemona ukuti icuma cali cishibilo ca kuti umuntu, alatendeka ukucita ulubembu lwa kuituumika pa cuma akwete . . . e lyo ne membu shimbi.”

Pa kufwaya ukukanacita imembu isho abantu bacita pa mulandu wa kukwata icuma ne mikalile ya bwanalale, Winthrop alekoselesha abantu bakwe ukulalinga pa kucita ifintu fyonse. Lelo tapakokwele, abekala calo banankwe batendeke ukufwaya ukunonka, kabili ici calengele ukuti bapusane nankwe pantu wena alefwaya ukubapatikisha ukulacita ubufwayo bwa kwa Lesa e lyo no kuba abatemwana. Abalekaana ifyalelanda Winthrop batendeke ukulanda ati alebatitikisha kabili alebeba ifya kucita pa fintu ifyo abene bakwete insambu sha kuicitila. Bambi na bo batendeke ukutunka abanabo ukuti basale ibumba limo ilya kubemininako ilyo intungulushi shilelanda pa mikalile ya mu calo. E lyo bambi na bo pa kukaana ifyalelanda Winthrop, bakuukile ku citungu cali mupepi ica Connecticut pa kuti baleicitila ifyo abene balefwaya.

O’Toole atila, “Ba Puritani ba ku Massachusetts balefwaisha icuma, ukuba ne mikalile isuma, e lyo na maisosele. Kabili ifi fyalengele abantu ukulacita fye ifyo balefwaya ukwabula ukukonka ifyalelanda Winthrop ukuti, uukwete icuma afwile ukwafwilishako abekala calo banankwe.” Mu 1649, Winthrop afwile fye umupiina, ilyo aali ne myaka 61. Abantu bakwe abashele tabali abaikatana, lelo batwalilile ukwikala capamo nangu ca kuti bali na mafya yalekanalekana, lelo Winthrop ena afwile fye ukwabula no kumona imikalile isuma iyo ale-enekela.

Abantu Balitwalilila Ukufwayafwaya Icuma

Ukufwaya imikalile isuma, takwapelele fye pali John Winthrop eka. Cila mwaka, abantu abengi nga nshi ukufuma mu Afrika, lwa ku kapinda ka kulyo aka Asia, ku Eastern Europe, na ku Latin Amerika, balakuukila ku fyalo fimbi uko bamona kwati e ko bakasanga imikalile isuma. Bambi na bo icilenga balefwaisha icuma, kubelenga ifitabo fipya ifingi ifilanda pa cuma, kulabako no kulongana uko balanda pa fyo umuntu engakwata icuma, kabili kwaliba ne fyebo fya pa Intaneti ifyo balemba cila mwaka ifilanda pa fyo umuntu engapanga icuma. Cine cine, abengi bacili balafwaisha ukukwata indalama, kabili kuti cawama nga ca kuti ilyo bafwayafwaya indalama, tabaleka ukuba ne mibele isuma.

Lelo ukulanda fye icishinka, ififumamo tafiwama. Abafwaisha icuma ilingi line balaleka ukukonka mafunde ya kwa Lesa, kabili limo balafilwa no kupepa Lesa. Ciba kwati bakabushanya icitetekelo cabo na Mamone. Kanshi, kuti mwaipusha amuti: “Bushe umuntu kuti aba uwa cuma no kuba umwina Kristu wine wine? Bushe kukaba inshita ilyo mu calo mukaba abantu abakankaala kabili abatiina Lesa?” Baibolo ilaasuka aya mepusho nge fyo twalalandapo mu cipande cikonkelepo.

[Amafutunoti]

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

Ingalaba: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; Winthrop: Brown Brothers