Icebo ca kwa Yehova ca Mweo

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Nehemia

PAPITA imyaka 12 ukutula apo ifyalembwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Esra ifya kupelako fyacitikile. Inshita nomba naipalama iya “kufuma kwa cebo ku kulenga Yerusalemu ukwikalwamo no kukuulwa,” kabili ico e cikeshibisha ukutendeka kwa milungu 70 ukwisafika kuli Mesia. (Daniele 9:24-27) Ibuuku lya kwa Nehemia lilanda pa lyashi lya bantu ba kwa Lesa abakuulile ilinga lya Yerusalemu. Lilanda pa nshita yacindamisha ukucila imyaka 12, ukutendeka mu 456 B.C.E. ukufika muli ba 443 B.C.E.

Ili buuku lyalembelwe no Mulashi Nehemia, kabili mwaba ilyashi lya kucincimusha ilya fyo ukupepa kwa cine kwacindamikwe pa mulandu wa mupampamina e lyo no kushintilila pali Yehova Lesa umupwilapo. Lilanga bwino bwino ifyo Yehova acitapo fimo pa kuti ubufwayo bwakwe bufishiwepo. Na kabili, lilanda pa ntungulushi yakosa kabili iyashipa. Ilyashi lyaba mwi buuku lya kwa Nehemia lisambilisha bakapepa bonse aba cine amasambililo yacindama, “pantu icebo ca kwa Lesa ca mweo kabili ca maka.”—AbaHebere 4:12.

“ILINGA LYACITILWE ILITUNTULU”

(Nehemia 1:1–6:19)

Nehemia ali kwi sano mu Shushani, alebombela Imfumu Artakishashete Longimanus umulimo wacindama. Ilyo aumfwa ukuti abantu bakwe “bali mu bubi bukalamba na mu kuseebana; kabili ilinga lya Yerusalemu lyalipongolwa na makoma ya liko nayapya ku mulilo,” Nehemia abipilwa sana. Apepa kuli Lesa ukuti amutungulule. (Nehemia 1:3, 4) Umuye nshiku, imfumu yamona ukuti Nehemia ali no bulanda, kabili yamusuminisha ukuya ku Yerusalemu.

Ilyo afika ku Yerusalemu, Nehemia aceeceeta ilinga ubushiku, kabili aeba abaYuda ukuti alefwaya ukukuula ilinga. Ubukuule bwatendeka. Ukukaanya ukukuula na ko kwatendeka. Na lyo line, “ilinga lyacitilwe ilituntulu,” apo umulimo waletungululwa na Nehemia, intungulushi yashipa.—Nehemia 6:15.

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

1:1; 2:1—Bushe “umwaka walengele amakumi yabili” uwalumbulwa muli ifi fikomo fibili, batendeke uku-upenda ukufuma pa nshita imo ine? Ee, umwaka walengele 20 mwaka wa kuteka kwa mfumu Artakishashete. Na lyo line, imipendele babomfeshe muli ifi fikomo fibili yalipusana. Ilyashi lya kale lilosha ku mwaka wa 475 B.C.E. ukuti e mwaka Artakishashete atendeke ukuteka. Apo bakalemba ba mu Babele ilingi balependa imyaka ya kuteka kwa mfumu sha ku Persia ukutendekela mu mweshi wa Nisani (March na April) ukufika ku mweshi wakonkapo uwa Nisani, ninshi umwaka wa kubalilapo uwa kuteka kwa kwa Artakishashete ni Nisani wa mu 474 B.C.E. Kanshi, umwaka walenga 20 uwa kuteka uwalumbulwa pali Nehemia 2:1, watendeke mu mweshi wa Nisani mu 455 B.C.E. Umweshi wa Kislebu (November na December) uwalumbulwa pali Nehemia 1:1, wali mweshi wa Kislebu  uwa mwaka wafumineko, mu 456 B.C.E. Nehemia alandile pali uyu wine mweshi ukuti na o waliko mu mwaka walengele 20 uwa kuteka kwa kwa Artakishashete. Napamo ilyo alandile ifi, alependa imyaka ukutula pa bushiku imfumu yatendeke ukuteka. Na kabili, kuti cabe fyo Nehemia alependa ukulingana ne co abaYuda muno nshiku beta ukuti umwaka wa ku calo, uutendeka mu mweshi wa Tishri, umweshi uwalingana na September na October. Na lyo line, umwaka icebo cafumine ica kukuula Yerusalemu ni mu 455 B.C.E.

4:17, 18—Bushe umuntu kuti abomba shani umulimo wa kukuula no kuboko fye kumo? Ku balesende fisendo, ubu tabwali bwafya. Nga babika fye icipe pa mutwe nelyo pa mabeya, kuti baikatilila icipe no kuboko kumo e lyo ‘ukubiye ninshi nabekate canso.’ Bakakuula abalekabila ukubomfya amaboko yonse yabili ‘bali no lupanga mu musana, kabili balekuula.’ Baleiteyanya ukulwa na balwani abengabasansa.

5:7—Ni mu mano nshi Nehemia ‘aumene na bantungwa na balashi’? Aba bantu balepula mwi Funde lya kwa Mose pantu balepinda abaYuda banabo ukulundapo nsonsela nga babakongwesha indalama. (Ubwina Lebi 25:36; Amalango 23:19) Na kabili, nga bakongwesha indalama, nsonsela balepinda yaleba iikalamba sana. Nga kupinda ukuti balelundapo cila mweshi, ninshi pa kupwa kwa mwaka “ica pa mwanda umo” (NW) cali no kufika ku mapesenti 12. (Nehemia 5:11) Bwali bukalushi ukulapinda indalama ishingi ku bantu aba kuti kale kale balelipila imisonko iikalamba kabili ne fya kulya takwali. Nehemia aumene na bantu abakankaala mu mano ya kuti, abomfeshe Ifunde lya kwa Lesa ukubebaula no kubakalipila kabili mu kucite ci asansalike ifilubo fyabo.

6:5—Apo ilingi amakalata umwaleba ifya nkama yaleisalwa, cinshi Sanbalati atumine Nehemia kalata “uwacenama”? Pa kutuma kalata wacenama, Sanbalati afwile alefwaya ukuti imilandu ya bufi ishibikwe kuli bonse. Napamo alesuubila ukuti Nehemia kuti afulwa ica kuti aleka no kukuula ilinga no kwisa mu kuisosela. Nelyo napamo Sanbalati aletontonkanya ukuti ifyalembelwe muli kalata kuti fyatiinya abaYuda ica kuti baleka no kukuula. Nehemia tatiinine kabili mu kutekanya atwalilile ukubomba umulimo Lesa amutumine ukubomba.

Ifyo Twingasambililako:

1:4; 2:4; 4:4, 5. Ilyo twaba na mafya nangu ilyo tulepingula pa fintu ifyacindama, tufwile ukuba “no mute wa kupepa” no kucita ifilingene no butungulushi bwaba mu Cebo ca kwa Lesa.—Abena Roma 12:12.

1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Yehova alasuka amapepo ya babomfi bakwe aya kufuma pa nshi ya mutima.—Amalumbo 86:6, 7.

1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Nangu ca kuti Nehemia ali wa nkumbu, aba ca kumwenako cisuma pantu aali uwakosa kabili uwashipa mu kucita icalungama.

1:11–2:3. Icalengele sana ukuti Nehemia abe ne nsansa te mulimo wa pa muulu akwete uwa bukasumika. Lelo cali kutwala pa ntanshi ukupepa kwa cine. Ukupepa Yehova na fyonse ifitungilila ukupepa kwa cine e fyo tufwile ukubikako sana amano kabili e fifwile no kutuletela sana insansa!

 2:4-8. Yehova alengele Artakishashete ukusuminisha Nehemia ukuya mu kukuula ilinga lya Yerusalemu. Amapinda 21:1 yatila: “Umutima wa mfumu kamulonga ka menshi mu minwe ya kwa Yehova; konse uko atemwa awalwilako.”

3:5, 27. Tatufwile ukumona kwati twalicindama sana ica kutila te kuti tubombe imilimo iimoneka iya pa nshi iya kulundulula ukupepa kwa cine, nga filya fyali “abakata” abena Tekoa. Lelo, tufwile ukupashanya abena Tekoa yawe yawe abo mu kuitemenwa babombele umulimo bapeelwe.

3:10, 23, 28-30. Nangu ca kuti bamo kuti bakuukila ukwaba ukukabila kukalamba ukwa bakashimikila ba Bufumu, fwe bengi tutungilila ukupepa kwa cine ku fifulo fya ku mwesu. Kuti twacite co pa kubombako umulimo wa kukuula Amayanda ya Bufumu no kukumbusuka abali mu kukabila, nomba maka maka kuti twatungilila ukupepa kwa cine pa kubombako umulimo wa kushimikila Ubufumu.

4:14. Ilyo baletukaanya, na ifwe kuti twapwisha umwenso nga tuleibukisha “Shikulu mukulu kabili uwa Kutiinya.”

5:14-19. Umulashi Nehemia aba ca kumwenako cawamisha kuli bakangalila aba Bwina Kristu ica kuiceefya, ukushilimuka no kukanaba na bukaitemwe. Nangu ca kuti alekonkomesha abantu ukukonka Ifunde lya kwa Lesa, taletitikisha bambi pa kuti amwenemo. Lelo, alelangulukilako abatitikishiwa na bapiina. Nehemia aba ca kumwenako cisuma ica bukapekape ku babomfi bonse aba kwa Lesa.

“MWE LESA WANDI, MUNJIBUKISHISHEPO KU BUSUMA”

(Nehemia 7:1–13:31)

Ilyo fye ilinga lya Yerusalemu lyapwa, Nehemia abikako impongolo kabili apekanya aba kucingilila umusumba. Alemba na mashina ya ndupwa sha bantu. Ilyo abantu bonse balongana mu “lubansa lwa ku cinso ca mpongolo ya menshi,” shimapepo Esra abelenga mwi buuku lya Malango ya kwa Mose, kabili Nehemia na bena Lebi balondolola Ifunde ku bantu. (Nehemia 8:1) Ukwishiba ulwa mutebeto we lambo uwa Nsakwe, kwalenga ukuti basefye uyu mutebeto ne nsansa.

Pakonka ukulongana na kumbi, kabili e po “ubufyashi bwa kwa Israele” bwayebelela imembu sha luko lonse, abena Lebi bapituluka mu fyo Lesa acitiile abena Israele, kabili abantu balapa “ukwenda mu malango ya kwa Lesa.” (Nehemia 9:1, 2; 10:29) Abantu baleikala mu Yerusalemu bacili banono, e co babomfya icipendwilo pa kuti basale umuntu umo pa bantu 10 abaleikala ku nse ya musumba ukuti bakuukile mu musumba. Lyena, ilinga lyapeelwa kuli Lesa kabili kwaba ukusekelela ica kuti “ukusekelela kwa Yerusalemu kwaumfwika ukufika apatali.” (Nehemia 12:43) Papita imyaka 12 ukutula apo Nehemia aishile ku Yerusalemu, kabili nomba abwelelamo ku kubomba imilimo yakwe ku mfumu Artakishashete. Imibele yabipa yaingilila abaYuda. Ilyo Nehemia abwelela ku Yerusalemu, abombelapo ukulungika ifintu. Ailombela umwine mu kuiceefya ati: “Mwe Lesa wandi, munjibukishishepo ku busuma!”—Nehemia 13:31.

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

7:6-67—Mulandu nshi impendwa ya bantu bali mu lupwa lumo na lumo iyo Nehemia alembele pa bashalapo ababwelele ku Yerusalemu pamo na Serubabele  yapusanina ne yalembele Esra? (Esra 2:1-65) Napamo icalenga uku kupusana ni co Esra na Nehemia bafumishe ifyebo ukwapusana. Ku ca kumwenako, napamo impendwa ya balembeshe ukubwelela yalipusene ne mpendwa ya bantu ababwelele. Ifi fyalembwa fibili na kabili kuti fyapusana pantu abaYuda bamo abashaishibe indupwa shabo ifyo shakonkeene ilyo baleya baishileishiba pa numa. Na lyo line, aya malyashi yabili yalomfwana pa cishinka cimo: Impendwa ya babwelelemo yali 42,360, ukufumyako abasha na ba kwimba.

10:34—Mulandu nshi abantu baebeelwe ukulete nkuni? Mwi Funde lya kwa Mose, abantu tabaebelwe ukulapeela inkuni. Ukulete nkuni kwaishileko pa mulandu wa kuti inkuni shalecepa. Inkuni ishingi shalekabilwa pa kuti amalambo yalepeelwa pa ciipailo. Cimoneka kwati abaNetinimu, abasha abashali bena Israele abalebombela pe tempele, balicepele. E co, balipendwile pa kuti basale aba kulaleta inkuni lyonse.

13:6—Bushe ni nshiku shinga Nehemia ashali mu Yerusalemu? Baibolo ilanda fye ukuti, “ku mpela ya nshiku isho,” Nehemia alombele ulusa ku mfumu ukubwelela ku Yerusalemu. Kanshi, te kuti twishibe inshiku aikele uko aile. Ilyo abwelelemo ku Yerusalemu, Nehemia asangile abantu balileka ukutungilila bashimapepo, kabili balilekele no kusunge Sabata. Abengi baupile abanakashi abasenshi, kabili abana bakwete tabalelanda no lulimi lwa baYuda. Pa kuti imibele ibipe muli uyu musango, Nehemia afwile alikokwele uko aile.

13:25, 28—Ukulunda pa ‘kumanya’ abaYuda abalecita ifyabipa, cinshi cimbi Nehemia acitile ku kubalungika? Nehemia ‘alibalapishe,’ mu kuti abilile kuli bena ubukombe bwa bupingushi ubwa mwi Funde lya kwa Lesa. Bamo ‘alibomine,’ napamo abebele ukuti baali no kukandwa. Ukulanga ukuti alifulilwe sana, ‘alinukwile bamo umushishi’. Atamfishe fye no mwishikulu wa kwa Shimapepo Mukalamba Eliashibu, uwaupile umwana wa kwa Sanbalati umwina Horone.

Ifyo Twingasambililako:

8:8. Apo ni fwe bakasambilisha ba Cebo ca kwa Lesa, ‘tulashilimuna,’ nelyo ukulondolola, pa kulumbula bwino amashiwi no kushimpa bwino, ukulungika ukulondolola Amalembo, no kulondolola bwino ico tulesambililako.

8:10. Icilenga “ukusekelela muli Yehova” kwishiba ukukabila kwesu ukwa ku mupashi no kubombela pali uko kukabila, e lyo no kukonka ubutungulushi bwa kwa Lesa. Kanshi calicindama ukusambilila Baibolo no mukoosha, ukusangwa lyonse ku kulongana kwa Bwina Kristu no kubomba mu kucincila umulimo wa kubila Ubufumu no kupanga abasambi!

11:2. Pa kuti abaleikala kumbi bakuukile ku Yerusalemu, bali no kusha impanga yabo, kabili mu kukuuka mwaliko no bubi na bumbi. Abaitemenwe ukukuuka baliipeleshe icine cine. Na ifwe bene kuti twaipeelesha ilyo kwaba ishuko lya kuipeela ukubombela bambi, pa kulongana kukalamba na pa nshita fye iili yonse.

12:31, 38, 40-42. Ukwimba ni nshila isuma iya kulumbanishishamo Yehova no kumutasha. Tufwile ukwimba no mweo onse ilyo tuli pa kulongana kwa Bwina Kristu.

13:4-31. Tufwile ukucenjela pa kuti ukutemwe fyuma, ukucite fintu fyabipa no busangu tafitwingilile.

13:22. Nehemia alishibe bwino ukuti aali no kulubulula kuli Lesa. Na ifwe bene tufwile ukwishiba ukuti tukalubulula kuli Yehova.

Ukupaalwa na Lesa Kwalicindama!

Kemba wa malumbo aimbile ukuti: “Nga Yehova takuulile ng’anda, ninshi abakuulako bacucutika apa fye.” (Amalumbo 127:1) Ibuuku lya kwa Nehemia lilalanga bwino sana ifyo aya mashiwi yaba aya cine!

Kanshi twamona ico twasambililako. Nga tulefwaya ukutunguluka muli fyonse ifyo tulecita, tufwile ukupaalwa na Yehova. Bushe kwena kuti twaenekela Yehova ukutupaala nga tatucindamike ukupepa kwa cine? E co, ukupala Nehemia, natubike sana amano ku kupepa Yehova no kukutwala pa ntanshi.

[Icikope pe bula 8]

“Umutima wa mfumu kamulonga ka menshi mu minwe ya kwa Yehova”

[Icikope pe bula 9]

Nehemia—umwaume washipa kabili uwa nkumbu—aisa ku Yerusalemu

[Ifikope pe bula 10, 11]

Bushe mwalishiba ifya kulondolola Icebo ca kwa Lesa?