Imbila Nsuma Yabilwa ku Bena Bolivia Abekala mu Mishi Yabela Umutali Sana

TULI nalimo 20 fwe balongene ku lulamba lwa mumana. Tulefwaisha sana ukuyatandalila imishi iibelele uko umumana wa watula. Ukutandalila iyi mishi kuletusendela akasuba konse. Pano twiminine ni pe samba lya lupili lwa Andes, apo umumana wa Beni wawila mwi lungu likalamba ilya Amazon. Iyi ni ncende iisuma nga nshi.

Tatuli batandashi iyo, bamo aba ifwe tuli bakaya ba kuno kwine; lelo fwe bengi twafumine ku misumba iikalamba no kwisaikala kuno ku Rurrenabaque. Rurrenabaque litauni ilinono ilyayemba umwafula ifimuti ifibalula amaluba, amayanda ya fyani, kabili takwaba congo. Icongo mwingomfwako fye ca bampumpumpu epela, na lyo ni limo limo fye. Mulandu nshi tuleila kuli ici cifulo?

Caliseeka sana mu ncende ishingi isha Bolivia ukutendeka ubulendo ngo bu. Inte sha kwa Yehova ukufuma mu misumba iikalamba e lyo na bamunyinefwe abafuma ku fyalo fimbi balaya ku kubila imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa ku bantu ababa mu mishi.—Mateo 24:14.

Icalo ca Bolivia caba pa kati na nkati aka South America. Impanga ikulu sana ica kuti icalo ca France kuti caingilamo imiku ibili, lelo abantu bena banono nga nshi nga kubalinganya kubekala mu France. Abena Bolivia abengi bekala mu misumba iikalamba na mu misumba inono umwaba imikoti. Iyi misumba ya kuulwa pa mpanga ishasansuka kabili ishayemba, nelyo mu mipokapoka umo balima sana. Lelo, mu ncende  shakaba kabili ishabatama, imishi yaba patali patali, impanga e yakula sana.

Muli ba1950 na ba1960 bamishonari abakosa pamo nga baBetty Jackson, baElsie Meynberg, baPamela Mosely, na baCharlotte Tomaschafsky, e baletungulula umulimo wa kushimikila mu mishi iingi iyabela umutali sana. Balisambilishe abantu abafumaluka icine ca mu Baibolo, kabili balibafwile ukupanga ifilonganino. Muli ba1980 na ba1990, Inte sha kwa Yehova shalifulile, sana sana mu misumba iikalamba. Ino nshita ifilonganino fyaba fye mupepi. Kuti mwasanga ifilonganino mu fitungu umwaba icuma, umo abantu babombela mu fiyanda fya ntunti, no kwikala mu mayanda ayakalamba, e lyo bashita ne fintu mu matuka ayakalamba. Lelo kwaliba ne filonganino mu mishi iyaba ukutali na matauni uko abantu bafwala ifya kufwala fyabalabata ifya cikaya, no kwikala mu mayanda ya fyani na maloba, kabili bashita ifintu pa fisankano. Pa kwafwa abantu abekala mu ncende shabela umutali ukwishiba Yehova, cinshi cilekabilwa ukucita?

Ukusha Imikalile Isuma iya mu Tauni

Mu myaka 20 iyapitapo, abantu abengi mu Bolivia balifuma mu misumba inono umwaba imikoti na mu mishi ukuya ku misumba iikalamba. Kanshi ukufuma mu misumba iikalamba ukuya mu mishi tacaseeka sana. Mu mishi iingi mwaba fye lamya imo kabili amalaiti nayo yabako fye pa kashita akanono cila bushiku. BaNte abekala muli iyi ncende bamonana fye na basumina banabo pa mwaka ku kulongana kwa citungu. Lelo pa kusangwa kuli uku kulongana balapoosa indalama ishingi, limo kulaba amasanso, kabili balanaka sana. Amasukulu ya mu mishi basambilisha ukufuma mu gredi 1 ukufika mu gredi 9 e pela. Nomba cinshi cilenga Inte sha kwa Yehova ababa mu misumba iikalamba ukukuukila mu mishi?

Luis atila: “Nalikwete ishuko lya kuyasambilila ku masukulu yakalamba mu musumba wa La Paz. Lelo, abafyashi bandi lyonse balelanda pa mulimo wa kupanga abasambi ukuti e mulimo uusuma sana. Calengele ukuti nsambilile umulimo wa fya makuule uushansendele nshita sana. Ilyo nali pa kutuusha mu Rurrenabaque, namwene ukuti abantu balefwaisha ukumfwa imbila nsuma. Apo bamunyinane kulya bali fye abanono, nayumfwile ukuti mfwile ukwisa kuno no kubombako umulimo wa kushimikila. Ino nshita ndetungulula amasambililo ya Baibolo 12. Ku ca kumwenako, ndasambilisha umwaume umo no mukashi wakwe, abakwata abana 4. Kale alenwa sana ubwalwa no kuteya injuka, nomba alileka fyonse ifi kabili alashimikilako abanankwe ifyo alesambilila pali Yehova. Lyonse fye alapekanya isambililo. Ilyo aya mu mpanga ku kutema ifimuti, alomfwa ububi sana pantu tafwaya ukupuswa ku milimo ya cilonganino. Nga nabamona bonse mu kulongana, ndatemwa sana, ngumfwa ukuti nalicitile bwino ukwisa kuno kuntu.”

 BaJuana, abafyashi bababeka, balondolola ukuti: “Nalebomba incito ya mu ng’anda mu La Paz. Ilyo umwana wandi ali fye umunono, natendeke umulimo wa nshita yonse. Lelo, ilyo natandele ku Rurrenabaque, namwene ukuti nga nalikuukile kuno, kuti nabomba bwino sana umulimo wa kushimikila. Twalikuukile kabili naingile incito ya mu ng’anda. Pa kubalilapo fye twalipeshiwe amano ku kukaba e lyo ne fishishi. Nomba papita imyaka 7 ukutula apo twaishila kuno. Ndatungulula amasambililo ya Baibolo ayengi cila mulungu, kabili abengi abo nsambilisha balatasha ukusangwa mu kulongana.” BaJuana no mwana wabo bali pali abo abalenina ubwato ukuya uko umumana wa Beni watula. Nga mulefwaya tukonkeni.

Ubulendo Ukuya Ukwatula Umumana

Awe cilulumo ca bwato cakula ilyo twafika apo umumana wapita pa kati ka mpili. Ifyuni fyatendeka ukupapa. Pa mulandu wa menshi ya matipa ayalepongoloka ku mpili, ubwato bwesu bulepinduluka, lelo apo uuletwensha alishiba sana ukwensha apita pa mukuku pene. Ilyo cilefika pa kati ka lucelo awe twafika na pa mushi umo uunono. E po twasanga eluda wa mu cilonganino ca mu Rurrenabaque, kabili atulanga ukwa kuyashimikila.

Abekalamushi batupokelela bwino sana, batweba ukwikala mwi samba lya cimuti nelyo mu ng’anda iyo bakuulila ne nsengu no kufimba umutenge na mabula yatuncindu. Mu kwangufyanya fye twasanga umwaume no mukashi na baswangana ukusansanta ifisali mu cinkolobondo. Amenshi ya fisali yalepongolokela mwi beseni ilya mukuba. Pa numa balayepika mpaka yasanguka yatikama kwati buci lyena kuti bashitisha ku tauni. Batwingisha mu ng’anda yabo no kutwipusha amepusho ayengi nga nshi pali Baibolo.

Twakonka fye ukwalola umumana tuleshimikila ku mushi no mushi. Abengi batemwa sana ukukutika ku fyo Baibolo isosa ukuti ukulwala ne mfwa fikapwa. (Esaya 25:8; 33:24) Kuno ifipatala finono sana, ica kuti indupwa ishingi balilufyapo umwana mu mfwa. Ukulima nelyo ukwipaya isabi ilya kulya fye pa ng’anda kwalyafya. E mulandu wine, abengi batemenwa sana ukumfwa ifyo Lesa alaya mu Amalumbo 72 ukuti ubufumu bukafumyapo ubupiina. Bushe kuti mwatontonkanya ukuti abantu abekala mu ncende ishabela umutali nge sho kuti basangwa ku kulongana? Ifyo e fyo baEric na baVicky abashimikila inshita yonse baleyipusha. Bekala ku Santa Rosa mu kati na nkati ake lungu lya Amazon apo mwingenda na motoka amaawala yatatu.

 Bushe Abatemenwe Icine Kuti Balasangwa ku Kulongana?

Papita imyaka 12 apo baEric na baVicky bafumine ku California ku U.S.A., Kangalila wenda e wa bakoseleshe ukuyabombela ku Santa Rosa. BaVicky basosa abati: “Mu Santa Rosa yonse, mwaba fye amalamya yabili kabili takwaba na intaneti. Kwaba inama sha mpanga ishingi. Ilingi line ilyo tuletandalila incende ishabela umutali sana ne tauni pali mpumpumpu wesu tulamona ing’wena, bamwakatala, e lyo ne nsoka ishikalamba. Lelo icacila pa nama, busuma bwa bantu abo tusanga. Tulasambilila Baibolo na baVaca na bakashi babo, abakwata abana bane. Bekala ukutali sana, amakilomita 26 ukufuma ku tauni. BaVaca bali ni bacakolwa, lelo nomba balyaluka. Cila mulungu, balesa no lupwa lwabo lonse ukusanshako no mwaice wabo umukashana ku Ng’anda ya Bufumu. Balapaapa abakashi babo no mwana pa ncinga. E lyo umwana wabo uuli ne myaka 9 alapapa umwaice wakwe. Lyena umwana wabo umbi uwa myaka 8 ena alaicofela incinga. Pa kuti bafike pa cifulo ca kulonganinapo cilabasendela amaawala yatatu.” Ulu lupwa lwalitemwa sana Yehova kabili lulaipamfya ukusangwa mu kulongana.

Mu myeshi fye 18, batatu balibatishiwa, kabili 25 e basangwa ku kulongana ku Ng’anda ya Bufumu ipya mu Santa Rosa. Nangu ca kuti abengi balafwaya ukusambilila Baibolo, kwaliba ifibacilikila ukubombela Yehova.

Ubwafya bwa Kulembesha Ifyupo

BaMarina na baOsni ni bamishonari, babombela ku ncende sha mu mishi mupepi no mupaka wa Bolivia na Brazil. Balondolola ukutila abengi kuno bamona icupo kwati kwangala fye. Abaume balakwata abanakashi abengi, na banakashi nabo cimo cine. BaOsni batila: “Ici cilalenga ukuti belunduluka ku mupashi. Kabili ilyo balefwaya ukuba Abena Kristu ba cine, cilafya sana pantu pa kulembesha icupo indalama ishingi shilafwaikwa. Bamo balapingulapo ukupwisha bucibusa na bo baleangala nabo kale, lyena pa numa balalembesha icupo. Te mulandu ne fyo bapitamo, apantu balishiba ukuti ukulembeshe cupo e cintu Lesa afwaya, bamo balibombesha sana ukufwaya indalama ishikabilwa pa kuti balembeshe icupo mwi funde.”—Abena Roma 13:1, 2; AbaHebere 13:4.

BaMarina bashimika pali baNorberto ukuti: “Baleupaupa abanakashi abengi ilyo bashilatendeka ukwikala no mwanakashi uwalefumbika umukate. BaNorberto bacilile uyu mwanakashi imyaka 35, kabili balisangilemo no mwana umwaume. Ilyo uyu mulumendo alekula, baNorberto balefwaya sana ukuti balecita ifintu ifisuma pa kuti uyu mulumendo alebapashanya. Kanshi ilyo Nte atandalile baNorberto pe tuka lya kushitishishamo umukate, no kwipusha nga kuti batemwa ukusambilila Baibolo, baNorberto balisumine nangula tabaishibe ukubelenga kabili bali ne myaka 70. Ilyo baNorberto na ulya mwanakashi basambilile pa fyo Yehova afwaya pa cupo, balilembeshe icupo cabo kabili pa numa balibatishiwe. Uyu mulumendo Mwina Kristu musuma, nga filya fine bawishi balefwaya. BaNorberto balisambilile ukubelenga, kabili balilandapo amalyashi pa kulongana kwa cilonganino. Te mulandu no kunakuka kwa bukalamba, balicincila mu mulimo wa kubila imbila nsuma.”

Yehova Alabakosha no Mupashi Wakwe

Yesu aebele abakonshi bakwe aba kubalilapo ukuti: “Lelo mukapokelela amaka ilyo umupashi wa mushilo ukesa pali imwe, kabili mukaba inte shandi . . . ukufika ku mpela ya pano isonde.” (Imilimo 1:8) Tulakoseleshiwa ukumona uko umupashi wa kwa Lesa ulecincinsha Abena Kristu abaume na banakashi ukuya ku mpela sha pano isonde! Ku ca kumwenako, mu 2004 Abena Kristu bacincila 30 e baitemenwe ukubombela ku cifulo cabela ukutali nga bapainiya baibela pa myeshi inono. Abena Bolivia balatasha umulimo uubomba bapainiya, bakangilila  bamuputule, aba pe ofesi lya Musambo, nelyo bamishonari. Aba bamunyinefwe 180 bafuma ku fyalo fimbi. Bakasabankanya 17,000 mu Bolivia baletungulula amasambililo ya Baibolo 22,000 ku balefwaya ukwishiba icine.

Aba bamunyinefwe ba nsansa pantu balishiba ukuti umupashi wa kwa Yehova e ubatungulula. Ku ca kumwenako, baRobert na baKathy balitemenwe ukuyabomba bumishionari ku Camiri. Apo iyi ncende yaba pa milundu iyayemba kabili ku lulamba lwa mumana, calilenga ukuti italukeko sana ku tauni. BaRobert batila “cilemoneka kwati twaishile pa nshita iisuma pantu mu myaka ibili fye abantu ukufika kuli 40 e baba bakabila ba mbila nsuma.”

Cakolwa Uwatemwa Ukuteya Injuka Aumfwe Cine

Abekalamushi abengi balitemwa sana ukumona ifyo abalesambilila Baibolo baleyaluka. Ku ca kumwenako, bushiku bumo nalimo papita imyaka ine, cakolwa uwe shina lya Ariel alileele mu busanshi pantu ubushiku ubwafumineko alinwene sana. Nangu cingatila alipangile ishina mu kuteya injuka, alelanguluka pa nkongole ishingi isho akwete, pa mafya yali mu cupo cakwe, na pa fyo alekeleshe abana bakwe. Lintu aletontonkanya ifyo, umo uwa Nte sha kwa Yehova uwaleshimikila ku ng’anda ne ng’anda alimutandalile. Ilyo munyinefwe alelondolola Amalembo Ariel alekutikisha. Lintu Nte aile, Ariel alibwekele mu busanshi ino nshita ku kubelenga pa fyo ulupwa lwingaba ulwa nsansa, pali Paradise, na pa fya kubombela Lesa. Pa numa alisumine ukusambilila Baibolo.

Lintu bamishonari bafikile mu Camiri, umukashi wa kwa Ariel, Arminda, ninshi alitendeka kale ukusambilila Baibolo lelo tabikileko sana amano. Arminda atile: “Ndi no kwesha ukucita icili conse icingalenga ukuti baAriel baleke ukunwa. Lelo ndetwishika nga kuti baleka. Calipwa tabakaleke.” Lelo, Arminda amwene ukusambilila Baibolo ukuti kwaliweme ukucila ne fyo aletotonkanya. Mu mwaka fye umo alibatishiwe, kabili aleshimikila kuli balupwa lwakwe. Tapakokwele balupwa lwakwe abengi nabo baliipeele kuli Yehova.

Ariel wena, aletulukusha ukuleka ukunwa, ukupepa fwaka, e lyo no kuteya injuka. Ariel ayalwike ilyo aitile ifibusa fyakwe fyonse ku Cibukisho ca mfwa ya kwa Yesu. Apingwilepo ukuti: “Bonse abashakese ninshi capwa naleka ukwangala nabo. Nkalasambilila Baibolo na bonse abakesa ku Cibukisho.” Muli iyo yine nshila alitendeke amasambililo ya Baibolo yatatu. Na pa nshita Ariel ashilaba kasabankanya mu cilonganino, alesambilila Baibolo na lupwa lwakwe uwalundulwike sana kabili abatishiwe ubushiku bumo bwine na Ariel. Arminda alanda pali Ariel ukutila: “Cali kwati tababalile ababapo bacakolwa.”

BaRobert batila: “Pali ino nshita balupwa lwa baAriel abasangwa ku kulongana lyonse bali 24. Ababatishiwa bali 10, kabili 8 ni bakasabankaya abashabatishiwa. Bambi abamona ifyo aba bantu bayaluka nabo balitendeka ukusambilila Baibolo no kusangwa ku kulongana. Abasangwa ku kulongana balefulilako ukufuma pali 100 ukufika kuli 190. Kathy na ine tuletungulula amasambililo ya Baibolo 30, kabili bonse fye balasangwa ku kulongana. Tulayumfwa aba nsansa ukuba kuno.”

Umulimo ulebombwa mu matauni yanono ayabela umutali, waba lubali lwa mulimo uwakulobolola uulecitwa mwi sonde lyonse, uwasesemwe mu cipandwa 7 ica Ukusokolola. Ici cipandwa cilanda pa kulonganika kwa bakapusuka ubucushi bukalamba, ukulecitwa mu “bushiku bwa kwa Shikulu”. (Ukusokolola 1:10; 7:9-14) Ino nshita abantu abengi ukufuma mu nko shonse balikatana sana mu kupepa Lesa wa cine e ka. We bushininkisho ulawama ubwa kuti amalayo ya kwa Lesa yali mupepi no kufikilishiwa!

[Icikope pe bula 9]

BaBetty Jackson

[Icikope pe bula 9]

BaPamela Moseley

[Icikope pe bula 9]

BaElsie Meynberg

[Icikope pe bula 9]

BaCharlotte Tomaschfsky, abali ku kulyo

[Icikope pe bula 10]

Cila mulungu ulupwa lwa baVaca balacofa ncinga amaawala yatatu ukuya ku Ng’anda ya Bufumu

[Icikope pe bula 10]

BaEric na baVicky abaile ku kubomba ukwali ukukabila kwa bakabilisha ba Bufumu

[Icikope pe bula 11]

Abekalamushi mupepi no mumana wa Beni balekutika ku imbila nsuma

[Icikope pe bula 12]

BaRobert na baKathy babomba nga mishionari mu Camiri