Icebo ca kwa Yehova ca Mweo

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Estere

UMUNTU umo alemona kwati ifyo alepanga ukucita fikacitika nangu cibe shani. Alefwaya ukukufya abaYuda bonse kabili alemona kwati ukucite fyo takwakafye nangu panono. Nasala ubushiku bumo ubwa kwipaya abaYuda bonse ababa mu fyalo fitekwa na bena Persia ukufuma ku India ukufika na ku Etiopia. E pange lya muntu uulefwaya ukwipaya abaYuda bonse. Lelo kuli icintu cimo icacindama ico alabileko. Alabile ukuti Lesa wa ku muulu kuti apususha abantu bakwe abo asala nangu babe mu bwafya bwa musango shani. Ifyo aba bantu bapuswike, fyalembwa mwi buuku lya mu Baibolo ilitwa Estere.

Uwalembele ili buuku ni Mordekai umuYuda umukalamba, kabili ili buuku lya kwa Estere lilanda pa fyacitike pa myaka 18 iya kuteka kwa Mfumu Ahasuerusi nelyo Xerxes I iya bena Persia. Ili lyashi lya kucincimusha lilanga ifyo Yehova apususha abantu bakwe ukufuma ku mitukuto yabipa iya balwani babo, nangu ca kuti abantu bakwe bali fye mpanga yonse mu fyalo fyalekanalekana ifiletekwa na bena Persia. Ukwishiba ifyacitike kale kulakosha nga nshi ababomfi ba kwa Yehova aba nomba abalemubombela umulimo washila mu fyalo 235. Na kuba ibuuku lya kwa Estere lilanda pa bantu bamo abo tulingile ukupashanya e lyo na pali bambi abaali ne mibele iyo tulingile ukutalukako. Cine cine, “icebo ca kwa Lesa ca mweo kabili ca maka.”—AbaHebere 4:12.

NAMFUMU AFWILE UKUCITAPO FIMO

(Estere 1:1–5:14)

Imfumu Ahasuerusi yapekanya umutebeto kabili yaitako na bashimucindikwa mu mwaka walenga butatu uwa kuteka kwakwe (mu 493 B.C.E.). Imfumu Ahasuerusi yakalipa nga nshi ica kuti Bashti uwali uwayemba nga nshi yamufumya pali bunamfumu. Hadasa umukashana umuYuda bamusala pa banakashi abayemba bonse kabili banacisungu aba mu calo pa kuti apyane pali bunamfumu. Mordekai uwali ndume yakwe muli bawishi bambi amweba ukuti eisokolola ukuti muYuda lelo amweba ukubomfya ishina lyakwe ilya bwina Persia ilya kuti Estere.

Umuye nshiku, Hamani umwaume wa cilumba apeelwa icifulo cikalamba ica kuba kateka wa cibili mu bufumu. Hamani afulwa pantu Mordekai akaana ‘ukukontama no kutoota pa nshi’ kuli wene, e ico apanga ukwipayaulula abaYuda bonse ababa mu fyalo fyalekanalekana ifyo ubuteko bwa Persia buteka. (Estere 3:2) Hamani anashanasha Ahasuerusi imfumu kabili yasumina ukuti icipope cipangwe ica kwipaya abaYuda bonse. Mordekai ali mu “nsamu ne mito.” (Estere 4:1) Nomba, Estere afwile ukucitapo fimo. Estere alaalika imfumu pamo na kateka wa cibili mu bufumu ku mutebeto wa bantu fye abanono. Ilyo bonse abo etile basangwako kabili basangalala, Estere abalomba ukuti bakasangweko ku mutebeto na umbi uo apekenye ubushiku bwakonkelepo. Hamani atemwa nga nshi. Lelo nangu cibe fyo, ali ne cipyu pantu Mordekai nakaana ukumucindikisha. Hamani apanga ubwile bwa kuti epaye Mordekai ilyo ulya mutebeto wa bushiku bwakonkelepo taulafika.

 Amasuko ku mepusho ya mu Baibolo:

1:3-5—Bushe umutebeto wasendele inshiku 180? Kwena icalembwa tacilanda ukuti umutebeto waliko pa nshiku 180, lelo cilanda fye ukuti pa nshiku 180, imfumu yalelanga bashimucindikwa ifyuma yakwata, ne fyo icalo ca bufumu cayemba. Napamo imfumu yabomfeshe iyi nshita yalepa ku kuitakisha pa bufumu bwa iko na pa kuti isekeshe bashimucindikwa no kulenga bashininkishe ukuti yalikwata amaka ya kucita ifyo ilefwaya. Kanshi, ifyo nga e fyo cali, ninshi ifikomo 3 na 5 napamo filanda pa mutebeto wa nshiku 7 uwaliko pa mpela ya nshiku 180.

1:8—Bushe amashiwi ya kuti ‘tapali wa kupatikisha pantu iminwene yali umwabelele icipope,’ yalolele mwi? Pali uyu mutebeto, Imfumu Ahasuerusi yalileseshe abantu ukukonka ulutambi lwa bena Persia ulwa kutila bonse abasangilwe ku mutebeto balecincishanya ukunwa ubwalwa ukufika pa cipimo cimo ico babikile. Ulupapulo lumo lutila, pali uyu mutebeto, “Abantu balenwa ukulingana ne fyo balefwaya, nampo nga kunwesha nelyo ukunwa fye panono.”

1:10-12—Cinshi Namfumu Bashti akaanine ukuya ku mfumu ilyo yamwitile? Abasambilila bamo batila ico namfumu akaanine ukuyako pantu talefwaya “ukuseebana pa ntanshi ya bashimucindikwa abakolelwe abo imfumu yaitile.” Napamo uyu namfumu uwali fye uwayembe cata, talenakila imfumu. Nangu ca kuti Baibolo tayalanda icalengele, abasambilila aba muli shilya nshiku bena bamwene ukutila ukufilwa ukunakila umulume wali mulandu uwalingile ukubombelwapo mu kwangufyanya. Kabili batila filya Bashti acitile fyali no kulenga banamayo na bambi aba mu fyalo fyaletekwa na bena Persia ukuleka ukunakila abalume babo.

2:14-17—Bushe Estere alicitile ubulalelale ne mfumu? Awe iyo. Icalembwa cilanda ukuti mu nshita ya lucelo abanakashi bambi abaleletwa ku mfumu balebatwala ku ng’anda ya bubili uko balesungwa na mutungwi wa mfumu, “kabaka wa bakanakashi.” Abanakashi abalelala ne mfumu baleba bakanakashi ba mfumu nelyo impokeleshi. Lelo, Estere wena tabamutwele ku ng’anda ya bakanakashi pa numa ya kumonana ne mfumu. Ilyo Estere bamuletele pa ntanshi ya kwa Ahasuerusi, “imfumu yatemenwe Estere ukucila abanakashi bonse, na o asangile ububile no luse ku cinso ca iko ukucila abashatala abopwa bonse.” (Estere 2:17) Cinshi calengele ukuti Estere ‘asange ububile no luse’ kuli Ahasuerusi? Icalengele ni bulya bwine ubusuma ubo na bonse bamwene. Baibolo itila, ‘Umukashana aweme mu menso ya kwa [Hegee] kabili asangile uluse ku cinso cakwe.’ (Estere 2:8, 9) Hegee atashishe Estere ukulingana ne fyo alemumona, e kutila imimonekele yakwe iyayemba e lyo ne mibele yakwe iisuma. Na kuba, “Estere aletashiwa mu menso ya bonse abalemumona.” (Estere 2:15) E ico nangu ni mfumu ine, yalitemenwe imibele ya kwa Estere ica kuti yalimutemenwe nga nshi.

3:2; 5:9—Mulandu nshi Mordekai akaanine ukukontamina Hamani? Ku bena Israele, tacalubene ukukontama ku kulanga ukuti nabacindika umuntu uwakwata icifulo cikalamba. Lelo ukukontamina Hamani kwena nakuibela pa mulandu wa fintu fimo. Hamani ali mwina Agagi, napamo umwina Amaleke, kabili Yehova atile uluko lwa bena Amaleke lonse lwalingile ukwipaiwa. (Amalango 25:19) Kanshi, Mordekai akontamina Hamani, nga capilibwile ukuti tali na cishinka kuli Yehova. E mulandu wine akanine ndai ukukontama, atile te kuti akontame pantu ali muYuda.—Estere 3:3, 4.

Ifyo Twingasambililako:

2:10, 20; 4:12-16. Estere alyumfwilile ifyalandile Mordekai kapepa wa kwa Yehova uwakosoka. Na ifwe bene tulawamya nga ca kuti ‘tuleumfwila abaletutungulula no kubanakila.’—AbaHebere 13:17.

2:11; 4:5. ‘Twiba abangwa fye ifyesu fwe bene, lelo abangwa ne fya bambi.’—Abena Filipi 2:4.

2:15. Estere alangile ukuti ali muntu wafuuka kabili uwailama pa kukanalomba ukuti bamulundilepo ifibeekobeeko na fimbi nelyo ifya kufwala fyawama nga nshi pali filya Hegee amupeele. Kanshi icalengele ukuti imfumu itemwe Estere, “muntu wabelama uwa mu mutima ne  ca kufwala cishingabola ica mutima uwatalala kabili uwafuuka.”—1 Petro 3:4.

2:21-23. Estere na Mordekai baba fya kumwenako fisuma mu ‘kunakila bakateeka abacilamo.’—Abena Roma 13:1

3:4. Inshita shimo calicindama ukuti twikale fye tondolo no kukanaisokolola, nga filya fyacitile Estere. Lelo nga ca kuti pali umulandu uwacindama uusanshishemo ne shina lya kwa Yehova kabili ni nshita ya kulanga ukuti twaba ku lubali lwa kwa Yehova, tatufwile ukufisa ukuti tuli Nte sha kwa Yehova.

4:3. Ilyo twaba na mesho, tulingile ukupepa kuli Yehova ukuti atukoshe no kutupela amano.

4:6-8. Mordekai atwele umulandu ku mfumu ilyo Hamani alefwaya ukumwipaya pa kuti acingililwe ukulingana ne funde.—Abena Filipi 1:7.

4:14. Mordekai aba ca kumwenako cisuma mu kucetekela Yehova.

4:16. Estere acetekele Yehova umupwilapo ica kuti ali uwa cishinka kabili uwashipa lintu acitile icintu icali no kumwipaisha. Kanshi calicindama ukuti tushintilile pali Yehova, tatufwile ukuicetekela fwe bene.

5:6-8. Pa kuti Ahasuerusi akutike ku fyo Estere alefwaya ukulanda nankwe, alimulaalike ku mutebeto na umbi uo apekenye ubushiku bwakonkelepo. Estere ali uwacenjela, na ifwe bene e fyo tufwile ukuba.—Amapinda 14:15.

IFINTU FYAYALUKA

(Estere 6:1–10:3)

Ilyo ifishinka fyasokoloka, ne fintu fyayaluka. Hamani bamukulika pa cimuti ico apangile ukuti bakakulikepo Mordekai, kabili Mordekai nomba e waba uwa cibili ku mfumu! Cali shani kwi pange lya kufwaya ukukufya abaYuda bonse? Ili pange nalyo line lyayaluka.

Estere umuntu wa cishinka na kabili alandilako abantu bakwe. Abika ubumi bwakwe mu kapoosa mweo no kuyamonekela ku mfumu no kupaapaata pa kuti ipange lya kwa Hamani ilya kwipaya abaYuda bonse lyonaike. Ahasuerusi aishiba icilekabilwa ukucitwa. E ico ilyo ubushiku bwa kwipayaulula abaYuda bwafika, abaipaiwa te baYuda iyo, lelo ni balya bene abalefwaya  ukwipaya abaYuda. Mordekai abika icipope ca kuti cila mwaka abaYuda balingile ukusefya Umutebeto wa Purimu pa kwibukisha ukupusuka kwabo ukukalamba. Apo nomba ni kateka wa cibili ku Mfumu Ahasuerusi, Mordekai ‘alafwaila abantu bakwe ubusuma no kusoso mutende ku bufyashi bonse bwa luko lwakwe.’—Estere 10:3.

Amasuko ku mepusho ya mu Baibolo:

7:4—Bushe ukwipaya abaYuda bonse kwali no kuba shani icintu ico “imfumu ikalufya”? Mano mano Estere alondolwele ku mfumu ukutila kuti cawamapo ukushitisha abaYuda mu busha. Estere atile nga ca kuti abaYuda bonse baipaiwa ninshi imfumu tapali ico yali no kunonkelamo. Indalama sha silfere 10,000 isho Hamani alaile ukubika mu cipao ca mfumu nga ca kuti aipaya abaYuda bonse, te kuti shilingane ne ndalama engabika mu cipao ca mfumu nga ca kutila alishitishe balya baYuda mu busha. Na kabili, ipange lya kwipaya abaYuda bonse alibomba, ninshi na namfumu wine nga balimwipeye.

7:8—Mulandu nshi bamutungwi ba mwi sano bafimbile Hamani pa cinso? Napamo ici cali cilangililo ca kuseebana nelyo ica kuti kwali icabipa icalamucitikila. Ulupapulo lumo lutila, “aba kale inshita shimo balefimba umuntu pa menso nga ali mupepi no kwipaiwa.”

8:17—Bushe amashiwi ya kuti ‘abengi bayalwike abaYuda’ yapilibula nshi? Ukwabula no kutwishika abena Persia abengi bayalwike abaYuda pantu baletontonkanya ukuti ifintu fyonse ifyayalwike fyali cilangililo ca kuti Lesa alepaala abaYuda. Ici cishinte cilabomba na ku kufikilisha ukusesema ukwalembwa mwi buuku lya kwa Sekaria. Kulya kusesema kutila: “Abantu ikumi aba mu nko sha ndimi shonse bakekata ku cisempe ca muYuda umo, no kutila, Tuleya na imwe, pantu natuumfwo kuti muli na Lesa.”—Sekaria 8:23.

9:10, 15, 16—Nangu ca kuti icipope calisuminishe ukutapa icuma, mulandu nshi abaYuda bakanine ukucite co? Ukukaana kwabo kwalangile apabuuta ukuti ico balefwaisha, kupususha abantu babo, te kunonka icuma iyo.

Ifyo Twingasambililako:

6:6-10. “Amatutumuko yatangililo kufunaulwa, no kutuuma kwa mutima kutangililo kuipununa.”—Amapinda 16:18.

7:3, 4. Bushe tulailondolola mu kushipa ukuti tuli Nte sha kwa Yehova nangu ca kutila ukucita ica musango yo limbi kuti kwalenga twaba mu bwafya?

8:3-6. Kuti twalomba abalashi ba buteko na ba mu filye ukuti batucingilile ku balwani besu pantu twalikwata insambu sha kucite co.

8:5. Estere tapeele imfumu umulandu pa cipope icapangilwe ica kuti abaYuda bonse bepaiwe. Mu nshila imo ine, na ifwe tufwile ukuba abacenjela pa kulanda ilyo tulepeela ubunte ku baba mu fifulo fikalamba ifya mu buteko.

9:22. Tatufwile ukulaba abapiina abo twaba nabo.—Abena Galatia 2:10.

“Ukutauluka no Kupokololwa” Kukafuma Kuli Yehova

Mordekai atile nakalimo umulandu Estere akwatile icifulo ca bunamfumu ni co e fyali ukufwaya kwa kwa Lesa. Ilyo abaYuda babatiinya, baleka ukulya kabili bapepa ukuti Lesa abafwe. Namfumu ayamonekela ku mfumu ukwabula no kumwita kabili lyonse ilyo ayako, imfumu yamupokelela bwino nga nshi. Imfumu yafilwa ukusendama umutende ubushiku fye bonse pa mulandu wa kuti Hamani alefwaya ukukufya abaYuda. Cine cine, ibuuku lya kwa Estere lilanda sana pa fyo Yehova ayalwile ifintu pa kuti fiwamine abantu bakwe.

Icalembwa ca kucincimusha ica kwa Estere cilakoselesha nga nshi fwe baleikala mu “nshita ya ku mpela.” (Daniele 12:4) “Mu nshiku sha ku mpela,” nelyo ku mpela ya nshiku sha kulekelesha, Goge wa ku Magoge, e kutila Satana Kaseebanya, akasansa abantu ba kwa Yehova ukusansa ukwa maka kabili ukwa kupelako. Akacita ici pa kuti akepaye no kupwisha bakapepa ba cine bonse fye. Lelo nga filya fine apuswishe bakapepa bakwe mu nshiku sha kwa Estere, Yehova na kabili akapeela bakapepa bakwe “ukutauluka no kupokololwa.”—Esekiele 38:16-23; Estere 4:14.

[Icikope pe bula 10]

Estere na Mordekai baletuula umulandu ku mfumu Ahasuerusi