“Ine Ndi na Imwe”
“Ine Ndi na Imwe”
‘Inkombe ya kwa Yehova yakonkenyepo ukusosa ati: . . . “‘Ine ndi na imwe,’ cisemo ca kwa Yehova.”’—HAGAI 1:13, NW.
1. Kupalana nshi ukwa fyacitike kale ne filecitika muno nshiku uko Yesu alandilepo?
TULEIKALA mu nshiku ishacindama sana. Ukusesema kwa mu Baibolo kulanga ukuti ukutula mu 1914, twikala mu “bushiku bwa kwa Shikulu.” (Ukusokolola 1:10) Nalimo mwalishiba uku kusesema ukulanda pa “bushiku bwa kwa Shikulu.” Nga e fyo cili, ninshi mwalishiba ukuti Yesu apashenye “nshiku sha Mwana wa muntu” isha kuteka kwakwe ku “nshiku sha kwa Noa” na ku “nshiku sha kwa Lote.” (Luka 17:26, 28) Baibolo ilanga ukuti uku kupashanya kwali kusesema. Nomba kuli ukupalana na kumbi uko tulingile ukubikako sana amano.
2. Mulimo nshi Yehova apeele Hagai na Sekaria?
2 Natulanda pa fyo ifintu fyali mu nshiku sha bakasesema babili abaHebere, Hagai na Sekaria. Bukombe nshi ubo aba bakasesema ba busumino basobele ubufikilishiwa na ku bantu ba kwa Yehova pali lelo? Hagai na Sekaria bali ni ‘nkombe sha kwa Yehova’ ku baYuda ababwelele ukufuma muli bunkole ku Babiloni. Babatumine ku kukoselesha abena Israele ukuti Yehova ali no kubatungilila pa kukuula itempele. (Hagai 1:13; Sekaria 4:8, 9) Nangu ca kuti amabuuku Hagai na Sekaria balembele yepi, yaba lubali lwa ‘Malembo yonse ayapuutwamo kuli Lesa kabili aya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika ifintu, kabili ku kusalapula kwa mu bulungami.’—2 Timote 3:16.
Tulingile Ukubikako Amano
3, 4. Mulandu nshi tulingile ukubikila amano ku kusesema kwa kwa Hagai na Sekaria?
3 Ukwabula no kutwishika, ubukombe bwa kwa Hagai na Sekaria bwalyafwile abaYuda muli shilya nshiku, kabili ifyo basobele fyalifikilishiwe. Nomba mulandu nshi twingasosela ukuti tulingile ukubika amano kuli uku kusesema muno nshiku? Tusanga ubwasuko pa AbaHebere 12:26-29. Palya umutumwa Paulo ayambwile amashiwi yaba pali Hagai 2:6, ayalanda pali Yehova ukuti ‘akatensha imyulu ne calo.’ Uku kutensha ‘kukawishe cipuna ca mabufumu, no konaula amaka ya mabufumu ya nko.’—Hagai 2:22.
4 Ilyo umutumwa Paulo ayambwile ukusesema kwa kwa Hagai, alandile icili no kucitika ku “mabufumu ya nko” kabili akomaile pa bucindami bwa Bufumu bushakatenshiwe ubo Abena Kristu basubwa bakapokelela. (AbaHebere 12:28) Aya mashiwi yalanga ukuti pa nshita Paulo alelemba ibuuku lya AbaHebere, ninshi ukusesema kwa kwa Hagai na Sekaria kwali no kufikilishiwa mu myaka ya ku ntanshi. Na lelo line abashalapo mu Bena Kristu basubwa ababa impyani pamo na Yesu mu Bufumu bwa buMesia e po bacili pe sonde. Kanshi ukusesema kwa kwa Hagai na Sekaria kwalicindama sana na muno nshiku.
5, 6. Finshi fyalecitika mu Yuda ifyalengele ukuti Yehova atume Hagai na Sekaria ukuba bakasesema?
5 Ibuuku lya kwa Esra lilatweba ifyalecitika pa nshita Hagai na Sekaria bali bakasesema. Ilyo abaYuda bafumine muli bunkole ku Babiloni mu 537 B.C.E., Umulashi Serubabele na Shimapepo Mukalamba Yoshua (nelyo Yeshua) baleyangalila umulimo wa kubika umufula we tempele lipya mu 536 B.C.E. (Esra 3:8-13; 5:1) Nangu ca kuti ukubika umufula kwalengele abaYuda ukusekelela, tapakokwele batendeke ukwikatwa umwenso. Abalwani nangu “abantu ba mu calo,” nge fyo Esra abetile pali Esra 4:4, “baletompola amaboko ya bantu ba bena Yuda, kabili balebasakamika pa kukuula.” Aba balwani, sana sana abena Samaria, babepeshe abaYuda ubufi kabili balengele imfumu ya ku Persia ukubinda umulimo wa kukuule tempele.—Esra 4:10-21.
6 Ukucincila abaYuda bali na ko pa kukuula itempele kwalipwile, kabili batendeke ukubika amano ku fyo abene balefwaya. Nomba, mu 520 B.C.E., ilyo papitile imyaka 16 ukutula apo babikile umufula, Yehova atumine Hagai na Sekaria ku kucincisha abantu ukutendeka ukubomba umulimo wa kukuula itempele na kabili. (Hagai 1:1; Sekaria 1:1) Lintu inkombe sha kwa Lesa shacincishe abaYuda ukuti Yehova ali no kubatungilila, batendeke na kabili ukukuula itempele mpaka ne nshita lyapwile mu 515 B.C.E.—Esra 6:14, 15.
7. Ifyalecitika mu nshiku sha kwa Hagai na Sekaria fyapalana shani ne ficitika muno nshiku?
7 Bushe mwalishiba ubucindami bwa uku kusesema? Pali nomba twalikwata umulimo tubomba uwa kubila ‘imbila nsuma ya bufumu.’ (Mateo 24:14) Pa numa ya Nkondo ya Calo iya Kubalilapo, kwali ukukomaila sana pa kubomba uyu mulimo. Nge fyo abaYuda balubwilwe muli bunkole bwa ku Babiloni, abantu ba kwa Yehova aba muno nshiku nabo balifumine muli bunkole bwa mu Babiloni Mukalamba, ubuteko bwa mipepele ya bufi iya mu calo. Ababomfi ba kwa Lesa abasubwa babikile imitima pa kubomba umulimo wa kushimikila, ukusambilisha, no kutungulula abantu ku kupepa kwa cine. Na lelo line, uyu mulimo ulebombwa mu calo conse, kabili na imwe limbi mulabombako. Ino e nshita iyo tulingile ukubomba uyu mulimo pantu impela ya ubu bwikashi bwabipa naipalama! Tulingile ukutwalilila ukubomba uyu mulimo Lesa atupeela mpaka Yehova akanyantukilemo pa “bucushi bukalamba.” (Mateo 24:21) Lyena akafumyapo ububifi bonse no kulenga ukupepa kwa cine ukukumana isonde lyonse.
8. Mulandu nshi twingacetekela ukuti Lesa akulatutungilila ilyo tulebomba umulimo wesu?
8 Nge fyo ukusesema kwa kwa Hagai na Sekaria kulanga, Yehova akulatupaala no kututungilila nga ca kuti tulebombako uyu mulimo no mutima onse. Te mulandu no kubombesha kwa bantu bamo abafwaya ukucilikila nelyo ukubinda ababomfi ba kwa Lesa ukubomba umulimo Lesa abapeela, takwaba ubuteko ubwakwata amaka ya kulesha umulimo wa kushimikila. Tontonkanyeni pa fyo Yehova apaala umulimo wa kushimikila no kusambilisha ukutula pa nshita ya Nkondo ya Calo iya Kubalilapo ukufika pali nomba. Na lyo line, kucili umulimo uukalamba nga nshi uo tulingile ukubomba.
9. Finshi ifyacitike kale ifyo tulingile ukubikako amano, kabili mulandu nshi?
9 Bushe ifyo tusambilila kuli Hagai na Sekaria kuti fyatucincisha shani ukuba ne cumfwila kwi funde lya kwa Lesa ilya kushimikila no kusambilisha? Natulande pa masambililo ayo twingasambilila muli aya mabuuku yabili. Ku ca kumwenako, natubebete amalyashi yamo yamo ayakuma umulimo wa kukuula itempele uo abaYuda bafumine muli bunkole bali no kubomba. Nge fyo tulandilepo kale abaYuda abafumine mu Babiloni no kubwelelela ku Yerusalemu tabatwalilile ukubomba umulimo wa pe tempele. Ilyo babikile fye umufula balilekele ukubomba umulimo. Finshi baletontonkanya ifyalengele ukuti baleke ukubomba umulimo? Kabili cinshi twingasambililako?
Ifyo Tulingile Ukumona Ifikwatwa
10. Kutontonkanya nshi ukwalubana uko abaYuda baishilekwata, kabili cinshi cafuminemo?
10 AbaYuda babwelele, balesoso kuti: “Inshita tailaisa.” (Hagai 1:2) Ilyo batendeke umulimo wa kukuula itempele no kubika umufula mu 536 B.C.E., tabalesosa abati “inshita tailaisa.” Nomba tapakokwele, balekele ukukaanya kwa nko shapalamene nabo no kwa buteko ukubanenuna. AbaYuda batendeke ukubika amano ku kukuula amayanda yabo na ku kuitutile fyuma. Ilyo Yehova amwene ubupusano bwali pa mayanda yabo ayo bapamineko ifipampa ne tempele ilyo bapeseshe pa kati, abepwishe ukuti: “Bushe ni nshita ya kuti imwe bene mwikale mu mayanda yenu ayafimbwako ifipampa, ne ng’anda iyi yaba amapopa?”—Hagai 1:4.
11. Mulandu nshi Yehova akalipilile abaYuda ba mu nshiku sha kwa Hagai?
11 AbaYuda babikile amano ku fintu fimbi. Mu nshita ya kuti babike amano ku kucita ukufwaya kwa kwa Yehova ukwa kukuula itempele, abantu ba kwa Lesa baishilebika amano ku bene na ku kuwamya amayanda yabo. Balekeleshe umulimo wa kukuula ing’anda ya kwa Lesa. Amashiwi ya kwa Yehova ayasangwa pali Hagai 1:5 yakoseleshe abaYuda ‘ukubika imitima yabo pa mibele yabo.’ Yehova alebeba ukuti bali no kushikatala no kutontonkanya pa fyo balecita na pa fyo ukulekelesha umulimo wa kukuula itempele kwabakumine.
12, 13. Bushe Hagai 1:6 ilondolola shani ifyalecitika mu Yuda, kabili ni mwi ici cikomo calola?
12 Ukukanabika amano ku kubomba umulimo wa kukuula itempele kwalikumine sana abaYuda. Umfweni ifyo Lesa asosele pali Hagai 1:6 [NW]: “Mwatanda imbuto ishingi, lelo mulelobolola ifinono. Mulelya, lelo tamuleikuta. Mulenwa, lelo ukwabula ukukolwa. Mwafwala, lelo takuli uulekangabuka; kabili uulebombela amalipilo ayabombela ku kuyabika mu mufuko uwatulika.”
13 Nangu ca kuti abaYuda baleikala mu calo ico Lesa abapeele, tacaletwala ifilyo nge fyo bale-enekela. Nge fyo abasokele kabela, Yehova alifumishepo ipaalo lyakwe. (Amalango 28:38-48) AbaYuda balebyala imbuto nomba apo Yehova talebatungilila, balelobolola ifilyo ifinono, ifishalebekusha. Apo Yehova alilekele ukubapaala, balefilwa ukukwata ifya kufwala ifyakaba. Kabili cali kwati indalama balebombela baleshibika mu mufuko uwatulika kabili shalepona no kuluba, e kutila tashakwete maka. Nomba ni mwi mwalola amashiwi yatila: “Mulenwa, lelo ukwabula ukukolwa”? Tayalola mu kuti ukukolwa kwali no kulanga ukuti Lesa alebapaala; alipata bucakolwa. (1 Samwele 25:36; Amapinda 23:29-35) Lelo aya mashiwi yakomaila pa kuti Lesa alilekele ukupaala abaYuda. Umwangashi onse uo bali no kupanga tawali na kukumanina, e kuti tawali na kufula ica kuti bakolwa no kukolwa. Baibolo wa Cibemba uwa mu 1956 pali ici cikomo ena atila: “Mwanwa no kuputule cilaka iyo.”
14, 15. Cinshi tusambililako kuli Hagai 1:6?
14 Kuli ifi fyebo tatulesambililako ifyo amayanda yesu yalingile ukumoneka. Ilyo abena Israele bashilaya muli bunkole ku Babiloni, kasesema Amose alikalipile aba fyuma pa mulandu wa kukuula “amayanda ya meno ya nsofu” no ‘kusendama pa fya kukuwamapo fya meno ya nsofu.’ (Amose 3:15; 6:4) Amayanda yabo ayalulumbi ne fya kukuwamapo ifyo bayemfeshe tafyakokwele. Abalwani ababacimfishe balifyonawile no kufisenda. Lelo, na pa numa ya kubwela muli bunkole bwa ku Babiloni umo baikele imyaka 70, abantu ba kwa Lesa abengi tabasambilileko ku fyacitikile ifikolwe fyabo. Bushe ifwe tulesambililako ku fyacitikile aba bantu? Ifwe umo umo tufwile ukuipusha mu bufumacumi ukuti: ‘Bushe mbika amano sana ku kuyemfya ing’anda yandi? Bushe ndabika sana amano ku kulundako amasambililo, ayengansendela imyaka iingi ica kuti nalaba na ku fintu ifyacindama ifikumine ukupepa Lesa?’—Luka 12:20, 21; 1 Timote 6:17-19.
15 Ifyo tubelenga pali Hagai 1:6 filingile ukutulenga ukutontonkanya pa fyo tulingile ukucita pa kuti Lesa atupaale. Lesa alifumishe ipaalo lyakwe pa baYuda ba ku kale kabili ukubulisha amapaalo yakwe kwalengele ukuti bacule. Na ifwe, nampo nga tuli ba fyuma nelyo iyo, nga ca kuti Lesa afumya ipaalo lyakwe pali ifwe, bucibusa bwesu na wena bukapwa. (Mateo 25:34-40; 2 Abena Korinti 9:8-12) Nomba kuti twacita shani pa kuti Yehova aletupaala?
Yehova Abomfya Umupashi Wakwe pa Kwaafwa Abantu
16-18. Ku kale, bushe Sekaria 4:6 yalolele mwi?
16 Kasesema Sekaria, uwaikeleko pa nshita imo ine na Hagai, apuutilwemo ukukomaila pa nshila Yehova abomfeshe pa kucincisha no kupaala abali ne cishinka kuli wena. Kabili ici cilanga ifyo na imwe akamupaala. Tubelenga ukuti: “Te ku bulamba, kabili te ku maka, kano ku Mupashi wandi, e fyo asosa Yehova wa milalo.” (Sekaria 4:6) Nalimo mulomfwa uko aya mashiwi yabelengwa libili libili, nomba bushe ni mwi yalolele ku baYuda abaikeleko mu nshiku sha kwa Hagai na Sekaria, kabili yacindama shani kuli imwe?
17 Ibukisheni ukuti muli ifi fyebo fyapuutwamo ifya kwa Hagai na Sekaria mwafumine ifisuma pali ilya nshita. Ifyasosele balya bakasesema babili fyalengele abaYuda ba busumino ukutendeka ukubomba na kabili. Hagai atendeke ukusesema mu mweshi walenga 6, mu 520 B.C.E. E lyo Sekaria ena atendeke ukusesema mu mweshi walenga 8, mu mwaka umo wine. (Sekaria 1:1) Nge fyo tubelenga pali Hagai 2:18, abaYuda batendeke ukubomba umulimo no mutima onse mu mweshi walenga 9. Kanshi abaYuda balikoshiwe ukubombo mulimo, kabili baumfwilile Yehova kabili balishininkishe ukuti akulabatungilila. E ico, kanshi, amashiwi yaba pali Sekaria 4:6 yalosha ku kutungililwa na Lesa.
18 Ilyo abaYuda babwelele ku calo cabo mu 537 B.C.E., tabakwete umulalo wa fita. Lelo, Yehova alibacingilile no kubatungulula ilyo balefuma ku Babiloni. Kabili tapakokwele, batendeke ukubombo mulimo wa kukuula itempele kabili umupashi wa kwa Yehova walebatungulula. Nga ca kuti fye na kabili batendeka ukubomba umulimo no mutima onse, Lesa abalaile ukuti akulabatungilila ukupitila mu mupashi wakwe.
19. Kukaanya nshi ukwakosa uko umupashi wa kwa Lesa wacimfishe?
19 Ukupitila mu fimonwa 8 ifyakonkana, Sekaria bamwebele ukuti Yehova ali no kuba pamo na bantu bakwe kabili bali no kubomba umulimo wa kukuula itempele ukwabulo kuleka mpaka lyapwa. Icimonwa calenga bune icaba mu cipandwa 3, cilanga ukuti Satana alekaanya abaYuda ukupwisha ukukuula itempele. (Sekaria 3:1) Ukwabula no kutwishika, Satana tali na kutemwa ukumona Shimapepo Mukalamba Yoshua alepyungila abantu pe tempele lipya. Nomba, nangu ca kuti Satana ali no kwesha na maka ukulesha abaYuda ukukuula itempele, umupashi wa kwa Yehova wali no kubomba umulimo wacindamisha uwa kufumyapo ifipindami no kukosha abaYuda ukutwalilila ukukuula mpaka itempele lyapwa.
20. Bushe umupashi wa mushilo wayafwile shani abaYuda ukumfwila ifunde lya kwa Lesa ilya kupwisha ukukuula itempele?
20 Ukukaanya ukwafumine ku balashi ba Buteko bwa Persia ababindile umulimo wa kukuula itempele kwali kwati “lupili lukalamba.” Lelo, Yehova alaile ukuti ici icalemoneka ngo “lupili lukalamba” cali no kufumishiwapo kabili pali no kuba “apabatama.” (Sekaria 4:7) Kabili ifi fine, e fyo cali! Imfumu Dariusi I yalifwailishe pali uyu mulandu kabili yasangile ifunde ilyo Koreshe asuminishe abaYuda ukukuula itempele cipya cipya, kabili yalifumishepo icibindo. Na kabili, Dariusi I asuminishe fye no kuti bafumye indalama mu cipao ca mfumu no kupeela abaYuda pa kuti bakashibomfye ku bukuule. Ala ifintu fyalyalwike nga nshi! Bushe umupashi wa kwa Lesa e walengele ukuti ifintu fibe muli uyu musango? Tatuletwishika no kutwishika ukuti e walengele. Itempele lyapwile mu 515 B.C.E., mu mwaka walenga 6 uwa kuteka kwa kwa Dariusi I.—Esra 6:1, 15.
21. (a) Bushe Lesa ‘atenseshe shani inko’ kale, kabili “ifisuma fya nko shonse” fyaishile shani mu ng’anda yakwe? (b) Bushe uku kusesema kufikilishiwa shani muno nshiku?
21 Pali Hagai 2:5, kasesema acinkwileko abaYuda ulwa cipangano bapangene na Yehova pa Lupili lwa Sinai. Pali ilya ine nshita, ‘ulupili lonse lwaletutume cibi.’ (Ukufuma 19:18) Mu nshiku sha kwa Hagai na Sekaria, Yehova ali no kutenkanye nko na kabili, nge fyo amashiwi ya mampalanya ayaba mu fikomo 6 na 7 yalanga. Mu Buteko bwa Persia mwali no kuba icimfulumfulu, lelo umulimo wa kukuula itempele wena wali no kutwalilila mpaka lyapwa. Abashili baYuda, e kuti “ifisuma fya nko shonse,” bali no kwisa no kucindika Lesa pamo na baYuda pali cilya cifulo ca kupepelapo. Mu kufikilishiwa kukalamba ukwa muno nshiku, Lesa ‘alitensha inko’ ukupitila mu mulimo wesu uwa kushimikila, kabili “ifisuma fya nko fyonse” fyalisa mu kupepa Yehova pamo na bashalapo aba mu Bena Kristu basubwa. Abena Kristu basubwa ne mpaanga shimbi baleisusha ing’anda ya kwa Yehova no bukata. Aba bakapepa ba cine aba citetekelo balolela inshita ilyo Yehova ‘akatensha imyulu ne sonde’ mu nshila imbi. Akacite ci pa kufumyapo no kupwisha ubukose bwa mabufumu ya mu calo.—Hagai 2:22.
22. Bushe Lesa ‘atensha’ shani inko, e lyo finshi filefumamo, kabili cinshi cili no kucitika ku ntanshi?
22 Natucinkulwako pa cimfulunganya cacitike mu nshila ishingi icimininwako no “muulu ne calo, na bemba no mulundu.” Ku ca kumwenako, Satana Kaseebanya na bamalaika bakwe balipooselwe pe sonde. (Ukusokolola 12:7-12) Na kabili umulimo wa kushimikila uutungululwa na basubwa ba kwa Lesa ukwabula no kutwishika walitensha ifintu fya muli buno bwikashi. (Ukusokolola 11:18) Nomba te mulandu no ku kukaanya, “ibumba likalamba” ilya fisuma fya mu nko lyali-isansha kuli Israele wa ku mupashi mu kubombela Yehova. (Ukusokolola 7:9, 10) Aba mwi bumba likalamba babombela pamo na Bena Kristu basubwa umulimo wa kubila imbila nsuma ya kuti nomba line Lesa ali no kutensha inko pa Armagedone. Pa numa ya ico ukupepa kwa cine kukabweshiwa mu kukumanina mu calo conse.
Bushe Muleibukisha?
• Ni lilali kabili ifintu fyali shani mu Yuda ilyo Hagai na Sekaria balesesema?
• Bushe kuti mwaumfwila shani ubukombe bwa kwa Hagai na Sekaria?
• Cinshi muletontonkanisha ukuti ifyebo fyaba pali Sekaria 4:6 filatukoselesha?
[Amepusho]
[Ifikope pe bula 20]
Amabuuku ya kwa Hagai na Sekaria yatulenga ukushininkisha ukuti Lesa akulatutungilila
[Icikope pe bula 23]
“Bushe ni nshita ya kuti imwe bene mwikale mu mayanda yenu ayafimbwako ifipampa, ne ng’anda iyi yaba amapopa?”
[Icikope pe bula 24]
Abantu ba kwa Yehova balabombako umulimo wa kushimikila ku ‘fisuma fya mu nko shonse’