Ukucimfya Ifipindami mu Panama

“ICALO ca Panama caba kwati bulalo ubwasuntinkanya icalo conse.” Imyaka 50 iyapita, aya mashiwi baliyasabankenye pa mulabasa muli cilya calo icaba mu Central America. Pali lelo, aya mashiwi yatweba ifyo abantu abengi batontonkanya pali cilya calo.

Icalo ca Panama caba kwati bulalo ubwasuntinkanya North na South America. Lelo ubulalo bwa cine ubwasuntinkanya North na South America bwapita pa muulu wa munyangala waishibikwa sana uwa Panama Canal. Uyu munyangala na o ubomba kwati bulalo. Walipangwa bwino kabili walalanya icalo ca Panama ukusuntinkanya bemba wa Atlantic na bemba wa Pacific. Ici calenga ingalaba ukufuma ku fyalo fyalekanalekana ukwabuka mu maawala fye ayanono. Lelo nga takwali uyu munyangala nga lwaleba lwendo lwa nshiku ishingi nelyo imilungu. Kanshi icalo ca Panama calisuntinkanya ifyalo ifingi.

 Caba Kwati Bulalo Kabili Mwaba Abantu Abalekanalekana

Mu Panama mwaba abantu aba mishobo iingi abafuma mu fyalo fimbi. Aba bantu pamo na bena Panama, balisalangana muli ici calo cayemba. Lelo bushe calyanguka ukucimfya ubupusano bwaba mu bwikashi, pa ntambi, imipepele, ne ndimi ishalekanalekana no kwikatanya abantu ukubomfya icine cacindama icisangwa mu Cebo ca kwa Lesa?

Ukwabula no kutwishika kuti cacitika. Amashiwi ya mutumwa Paulo ayaba pa Abena Efese 2:17, 18 yalanga ukuti Abena Kristu ba kubalilapo, abaYuda na bena fyalo, balicimfishe ubwafya bwapalako ukubomfya amaka ye lambo lya kwa Kristu. Paulo alembele ukuti: “[Yesu] alishile no kubile mbila nsuma ya mutende kuli imwe, mwe bali ukutali, kabili abilile umutende ku bali mupepi, pantu muli wene ifwe, bonse babili, twabela no kupalamina kuli Shifwe mu mupashi umo.”

Mu nshila imo ine, Inte sha kwa Yehova balebila “imbila nsuma ya mutende” mu Panama ku bantu abafuma ku fyalo fya kutali kabili abalepepa ku macalici yalekanalekana. Paliba ukwikatana sana pa ‘bapalamina’ kuli Yehova. Icafumamo ca kuti ifilonganino umo balanda indimi 6 fyalipangwa mu Panama, ica ciSpanish, ica ciCantonese, ica ciNgeleshi, icibomfya ululimi lwa bankomamatwi ulwa ku Panama, na fibili umo balanda indimi sha ku Panama, e kuti iciKuna ne ciNgobere (Guaymí). Ukwishiba ifyo aba bantu abalanda indimi shapusanapusana baisaikatana mu kupepa Yehova kuti kwatukosha nga nshi.

Ukucimfya Ifipindami mu Comarca

Pa mitundu 8 iya mu Panama, abaNgobe e bafula sana. AbaNgobe baba 170,000, kabili abengi bekala pa ncende iikalamba iyo bainike nomba line ukuti comarca, icipilibula impanga ya kulaikalamo fye abaNgobe. Impanga iikalamba muli iyi ncende yaba ni mpili ishakwata imitengo ica kuti pa kuyako kubomfya utushila twa tondo. E lyo kwaba no lulamba ulwayemba, pa kuyako  kubomfya amato. Abantu abengi bekala mupepi ne mimana nangu mupepi no lulamba pantu babomfya sana amato pa kuya ku fifulo fimbi. Abekashi ba mu comarca abengi babomba mu mabala ya kofi ayabela mu mpili, bambi bashila, e lyo bambi ni bashibulimi. Abengi bapepa mu macalici ya mu Kristendomu. Lelo, kwaliba na bapepa kwi calici lya mu Panama ilyo beta ukuti Mama Tata. E lyo bambi nga balwala nelyo ingulu nga shilebashupa baya kuli ba sukias (ing’anga). Nangu ca kuti abengi balanda iciSpanish, ululimi baishiba bwino bwino ciNgobere.

Ukoba Amato pa Kuya mu Kushimikila

Inte sha kwa Yehova balishiba ukuti calicindama ukwafwa abantu ukusambilila icine ukubomfya ululimi ulo bengomfwa bwino bwino kabili ulwingabafika pa mutima. Ici kuti calenga ukuti balule imikalile yabo pa kuti baleikala umwabela ifipope fya mu Baibolo. Kanshi bapainiya baibela abo batuma ukuya mu kushimikila ku fifulo fyalekanalekana 8 ifya mu ncende ikalamo abaNgobe balisambilila iciNgobere. Ababasambilishe ni baNte abaNgobe abaishiba sana iciNgobere.

Ifilonganino 14 ifyo bapanga muli ilya ncende filanga ukuti abantu abengi kuti basambilila icine. Ku ca kumwenako, baDimas na bakashi babo baGisela ni bapainiya baibela kabili babatumine ku cilonganino icakwete bakasabankanya mupepi na 40 icabela mupepi no lulamba mu Tobobe. Calyafishe pa kuti babeleshe ukulaoba lyonse ubwato pa kuya mu kushimikila abantu abafumacumi abekala mu lulamba lwa bemba wa Atlantic. BaDimas na baGisela baishileishiba ukuti bemba uwatalala mu nshita fye iinono kuti akwata amabimbi ayengaleta no busanso. Ilingi line baletenda inuma na maboko pa numa ya koba ubwato ukufuma pa mushi umo ukuya kuli umbi. Ubwafya bumbi bakwete bwa kusambilila iciNgobere. Lelo mu kuipeelesha kwabo no mukoosha mwafumine ifisuma lintu abantu 552 basangilwe ku Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu mu 2001.

Mupepi na ku Tobobe kwaba umushi wa Punta Escondida. Nga ca kuti imicele ili bwino, ibumba linono ilya bakasabankanya baloba ubwato ukufuma kuli uyu mushi ukuya ku kulongana mu Tobobe, kabili amalipoti yalelanga ukutila kuti cawama ukupanga icilonganino icipya kuli iyi ncende. Ici calengele ukuti baDimas na baGisela babatume ku Punta Escondida. Mu myaka fye ibili ibumba lya ku Punta Escondida lyasangwike icilonganino ca bakasabankanya 28, kabili avareji wa basangwa ku kulongana kwa lyashi lya ku cintubwingi cila mulungu yali 114. Mu 2004 aba muli ici cilonganino cipya balitemenwe sana ilyo abantu 458 basangilwe ku Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu.

Ukucimfya Ubwafya bwa Kukanaishiba Ukubelenga no Kulemba

Ukucimfya ubwafya bwa kukanaishiba ukubelenga no kulemba kwalilenga abafumacumi abengi ukuba bacibusa bapalamisha aba kwa Yehova. E cacitika kuli Fermina umukashana uwaleikala ku citungu ca mpili ica mu comarca. Bamishonari ababombela mu ncende ishaba ukutali uko uyu mukashana ekala bamwene ukuti alibikile amano ku kukutika ku bukombe bwa Bufumu. Ilyo bamwipwishe ukuti balesambilila nankwe Baibolo, alisumine ukutila  kuti atemwa ukwishiba ifingi. Lelo kwali ubwafya bumo. Alishibe ukulanda indimi shibili, iciSpanish ne ciNgobere, lelo taishibe ukubelenga nelyo ukulemba ishi ndimi. Mishonari umo aliipeeleshe ukumusambilisha ukubelenga no kulemba mu katabo ka Sambilileni Ukubelenga no Kulemba.

Fermina alibikile sana amano ku kusambilila ica kuti lyonse alepekanishisha kabela ifyo balesambilila, alecita ifyo balemushila ukucita, kabili alepituluka mu fyo alesambilila. Mu mwaka fye umo, alishibe ukubelenga ica kuti atendeke no kusambilila muli broshuwa wa Kuti Mwaba Cibusa wa kwa Lesa! Ilyo batendeke ukulalongana, Fermina na o atendeke ukulasangwako. Nomba apo ulupwa lwa kwa Fermina lwali ulupiina, alefilwa ukusanga indalama sha kuilipilila no kulipilila abana pa kuya ku kulongana. Painiya umo uwaishibe ukuti ulupwa kwa kwa Fermina lwali ulupiina amwipwishe nga kuti atemwa ukulabila no kushitisha amalaya abaNgobere abanakashi bafwala. Fermina alisumine kabili indalama alesangamo aleshibofya pa kuya fye ku kulongana, taleshibomfya ku fintu fimbi ifyo alekabila. Pali ino nshita Fermina no lupwa lwakwe balikuukila ku citungu cimbi, kabili alitwalilila ukulunduluka lwa ku mupashi. Balitemwa te mu kuti fye balishiba ukulemba no kubelenga, lelo pa mulandu wa kuti balishiba Yehova.

Ukucimfya Ubwafya bwa Kushimikila Kuli Bankomamatwi

Mu Panama, abakwata abana bankomamatwi balomfwa insoni. Limo limo bankomamatwi tababengisha isukulu. Apo ukulanshanya nabo kwalyafya bankomamatwi abengi bamona kwati tababafwaya.

Kanshi bakabila ba mbila nsuma bali no kucitapo cimo pa kuti bengalashimikila kuli bankomamatwi. Ilyo kangalila wenda abakoseleshe, bapainiya abengi na bakasabankanya bambi bapingwilepo ukusambilila ululimi lwa bankomamatwi ulwa bena Panama. Mwalifuma ifisuma mu kubombesha kwabo.

Ku mpela ya 2001, ibumba lya bankomamatwi lyalitendeke ukulongana mu Panama City. Abalesangwa ku kulongana lyonse bali 20. Ilyo bamunyina na bankashi baishibe sana ulu lulimi, batendeke ukushimikila kuli bankomamatwi abengi abashabalile abomfwapo icine ca mu Baibolo mu lulimi lwabo. Na baNte abengi abakwata abana bankomamatwi balitendeke ukulalongana kabili basangile ukuti abana babo baleyangufyanya ukwishiba ifyo Baibolo isambilisha kabili balitemenwe nga nshi icine. E lyo abafyashi na bo balisambilile ulu lulimi kabili balalanshanya bwino na bana babo ica kuti balaafwa abana ukulunduluka lwa ku mupashi kabili icafumamo ca kuti ulupwa lwalikatana nga nshi. Ica kumwenako cisuma twingapeela ca baElsa no mwana wabo umukashana Iraida.

 Nte uulongana mu cilonganino ca bankomamatwi aumfwile ulwa kwa Iraida, alimutandalile, no kumushila broshuwa ya Ipakishe Ubumi pe Sonde kuli Pe na Pe! Iraida alitemenwe ifyo alesambilila ku fikope ifilanga ifyo icalo cipya cikaba. Balitendeke ukusambilila Baibolo muli ilya ine broshuwa. Ilyo bapwile ukusambilila muli ilya broshuwa, batendeke ukulasambilila muli broshuwa ya Cinshi Cintu Lesa Afwaya Kuli Ifwe?* Iraida atendeke ukulaeba banyina ukumwafwako ukupekanya no kumulondolwelako ifyaba muli broshuwa.

Nomba kwaliko ubwafya bubili ubo baElsa bakwete: Apo tabali baNte, tabaishibe icine ca mu Baibolo, kabili tabaishibe no lulimi lwa bankomamatwi. Babebele ukuti tabalingile ukulabomfya ululimi lwa bankomamatwi pa kulanshanya no mwana wabo lelo umwana wabo e uulingile ukusambilila ukulanda. Ici calengele ukuti belalanshanya sana no mwana wabo. Ilyo baElsa bamwene ifyo Iraida alefwaisha ukuti balemwafwa, baebele Nte ukulabasambilisha pamo na Iraida. BaElsa batile: “Icalengele ukuti ntendeke ukusambilila ni co umwana wandi Iraida alitemenwe sana ukusambilila, e lyo nshatalamonapo atemwe cintu umusango yo.” BaElsa batendeke kulasangwapo ilyo Iraida na Nte balesambilila kabili balisambilile ululimi lwa bankomamatwi. Ilyo baElsa balepoosa inshita iikalamba no mwana wabo, batendeke ukulalanshanya bwino sana. Iraida atendeke ukusala ifibusa fisuma ifya kwangala na fyo, kabili alesangwa ku kulongana. Nomba bonse babili banyina no mwana balasangwa ku kulongana lyonse. BaElsa balibatishiwa nomba line, e lyo Iraida na o alelunduluka bwangu bwangu. BaElsa balandile ukuti e lyo beshibe bwino umwana wabo kabili nomba balalanda pa fintu ifingi ifyo bacindamika.

Mu April 2003, ibumba lya balanda ululimi lwa bankomamatwi lyasangwike icilonganino, kabili lyalikula ica kuti nomba mwaba bakabila ba Bufumu 50, kabili abantu ukucila pali 50 balasangwa ku kulongana lyonse. Abanono pali aba ni bankomamatwi. E lyo balepanga amabumba na yambi yatatu aya bankomamatwi mu ncende shimbi isha mu Panama City. Nangu ca kuti bankomamatwi abengi balekabila ukumfwa imbila nsuma, tatuletwishika ukuti bakabila bacincila aba mbila nsuma balibomba umulimo uukalamba uwa kupwisha ukukanalanshanya kwali pali bankomamatwi abafumacumi na Kabumba wabo uwa kutemwa Yehova Lesa.

Amalipoti ya musango uyo e yalelanga ifilecitika mu Panama. Nangu ca kuti abena Panama balipusana mu nkulilo, indimi, ne ntambi abengi balikatana mu kupepa Lesa wa cine umo fye. Icine caba mu Cebo ca kwa Yehova calicimfya ifipindami fyaba muli ici calo ico abengi beta ukuti “ubulalo ubwasuntinkanya icalo conse.”—Abena Efese 4:4.

[Amafutunoti]

Kasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.

Yasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.

[Amamapu pe bula 8]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

BEMBA WA CARIBBEAN

PANAMA

Tobobe

BEMBA WA PACIFIC

Umunyangala wa Panama

[Icikope pe bula 8]

Abanakashi abena Kuna nabekata insalu shabalabata

[Icikope pe bula 9]

Mishonari aleshimikila ku mwanakashi umuNgobe

[Icikope pe bula 10]

BaNte abekala ku Ngobe balenina ubwato pa kuyasangwa ku kulongana kwaibela

[Ifikope pe bula 11]

Icine ca mu Baibolo calibilwa ku bena Panama te mulandu no kupusana mu ntambi ne ndimi

[Icikope pe bula 12]

Ukulongana kwa “Ulupungu lwa kwa Kalinda” mu lulimi lwa bankomamatwi

[Icikope pe bula 12]

BaElsa no mwana wabo balelanshanya

[Abatumtuminishe Ukubofya Ifikope Fili pe bula 8]

Ship and Kuna women: © William Floyd Holdman/Index Stock Imagery; village: © Timothy O’Keefe/Index Stock Imagery