Umwaume Uwakoseleshe Sana Abantu Ukulabelenga Baibolo

Seraphim afwilile mu ciswebebe cabela ku kabanga ka Siberia, abantu balimubepeshe no kumusaalula. Banono abebukisha ukuti na o alyafwile sana abaGriki banankwe ukulunduluka mu fya mapepo. Icalengele ukuti bamwipaye ni co alekoselesha sana abantu ukubelenga Baibolo.

SERAPHIM aliko ilyo Greece yaletekwa no Buteko bwa Ottoman. Ukulingana no wasambilila ifya baOrthodox George Melallinos, pali ilya nshita “takwali amasukulu ayasuma” kabili na “bengi tabasambilile” ukusanshako fye na bashimapepo.

Pali ubupusano ubukalamba pa ciKoine (iciGriki caishibikwe ku bengi) na pa ciGriki balelanda pali ilya nshita, ne ndimi ishinono ishapalene ne ciGriki. Ubupusano bwalishilekula ica kuti abengi abashasambilile balefilwa ukumfwa iciKoine, ululimi babomfeshe pa kulemba Amalembo ya ciGriki aya Bwina Kristu. Ilyo kwaishileba ukukansana, icalici lyapingwilepo ukulabomfya iciKoine ululimi ulo abengi abashasambilile balefilwa ukumfwa.

Mu 1670 Stephanos Ioannis Pogonatus alifyelwe mu lupwa ulwaishibikwe bwino pa cishi ca Lesbos, mu Greece, iyi yali ni nshita ilyo ifintu fyayafishe. Imikalile yali iyayafya, abengi bali abapiina kabili abatuutu. Pa mulandu wa kuti takwali amasukulu, Stephanos aile sambililako panono pe sukulu lya bashimapepo mu ncende aleikala. Lintu acili fye umunono sana, balimusontele ukuba dikoni we calici lya Greek Orthodox Church, kabili bamupeele ne shina lya kuti Seraphim.

Mu 1693, ukufwaisha ukusambilila kwalengele Seraphim, ukuya ku musumba wa Constantinople (uyo nomba beta ukuti Istanbul, uwaba mu Turkey). Tapakokwele sana, amasomo yalengele abakankaala ba mu Greece ukumupeela umucinshi. Mu kwangufyanya fye, akabungwe ka mu bumfisolo akapangilwe na baGriki abalefwaya ukutwala icalo cabo pa ntanshi kalitumine Seraphim ukuba umwiminishi wabo kuli Kateka Peter Mukalamba uwa ku Russia. Ulwendo Seraphim aendele ukuya ku Moscow no kubwela lwa mulengele ukutandala sana mu Europe, umwali ukwaluka mu fya mapepo na mu masambililo. Mu 1698, Seraphim aile ku England kabili ailesambilila ku London na ku Oxford. Bamutwele kuli shikofu mukalamba uwa Canterbury, umukalamba we calici lya Anglican Church, uwali no kwafwa sana Seraphim.

Seraphim Apilibula Baibolo

Ilyo ali ku England, Seraphim amwene ukuti abaGriki balekabila sana ukukwata Baibolo ipya, iya-anguka ukumfwa iya “Cipingo Cipya,” (Amalembo ya ciGriki aya Bwina Kristu). Ukubomfya Baibolo iyapilibwilwe na shimapepo Maximus mu 1630 C.E., Seraphim atendeke ukupilibula Baibolo ipya, umushali ifilubo, kabili iyayangwike ukubelenga. Ali uwacincila ilyo atendeke umulimo wakwe, lelo tapakokwele indalama sha kubomfya shalipwile. Ifintu fyaishileba bwino ilyo shimapepo mukalamba uwa ku Canterbury alaile ukuti ali no kumupeelako indalama.  Lintu bamupeele, Seraphim alitemenwe sana kabili ashitile amapepala ya kubomfya, kabili aumfwanene no wa kumupulintilako.

Nangu cibe fyo, bapulintileko fye amalandwe ya kwa Mateo, Marko e lyo na hafu we Landwe lya kwa Luka. Lyene mu England mwaishileba ukwaluka mu fya mapolitiki kabili ici calengele shikofu mukalamba uwa mu Canterbury ukuleka ukumupeela indalama. Ukwabula umwenso, Seraphim alombele indalama ku bakankaala, ica kuti mu 1703 alipwile ukupilibula Baibolo. Indalama shimbi abomfeshe pa kupwisha umulimo shafumine ku kabungwe ka Society for Propagating the Gospel in Foreign Parts.

Baibolo ya kale iyalembelwe na Maximus iyakwete amavolyumu yabili mwali amalembo ayo babalilepo ukulemba mu ciGriki. Yali iikulu kabili iyafina. Baibolo ya kwa Seraphim yalembelwe mu filembo ifinono, yapilibwilwe mu ciGriki icipya, yakwete umutika uunono, kabili baleshitisha pa mutengo uunono.

Seraphim Alenga Ukukaanya Ukukulilako

Uwasoma George Metallinos atile: “Abantu abengi batendeke ukubelenga iyi Baibolo ipya. Nangu cibe fyo, Seraphim asangile inshila ya kusanshilamo bashimapepo abalekaanya ukuti Baibolo ipilibulwe.” Bashimapepo balifulilwe ilyo Seraphim alandile mu mashiwi yali pa ntendekelo ya Baibolo apo alembele ukuti apilibwile iyi Baibolo ‘pa kuti bashimapepo bamo na bakalamba ba mu calici abashaleumfwikisha iciGriki [iciKoine] bomfwikishe. Umupashi wa Mushilo nga wabafwa kuti bailuka fimo ifyo babelenga mu fyalembwa fya mushilo pa kuti bengalondolwela Abena Kristu bonse.’ (The Translation of the Bible Into Modern Greek—During the 19th Century) Ici calengele ukuti Seraphim aitumpe sana mu fikansa fyaliko pa kupilibulwa kwa Baibolo mu calici lya Greek Orthordox Church.

Pali kulya kukansana bamo bayumfwile ukuti cali icacindama ukubelenga Baibolo no kuyumfwikisha pa kuti abantu bengakula bwino ku mupashi no kuba ne mibele iisuma. Na kabili bamwene ukuti bashimapepo nabo balingile ukwishiba bwino Amalembo. Mu kulundapo, abalefwaya sana ukuti Baibolo ipilibulwe basumine ukuti icine ca mu Malembo kuti calandwa fye mu lulimi ululi lonse.—Ukusokolola 7:9.

Abantu abalekaanya umulimo wa kupilibula Baibolo batontonkenye ukuti ukupilibula kuti kwasundula ifyebo fyaba mu Baibolo kabili icalici kuti lyasangwa ukuti lyalesambilisha ifya bufi. Lelo ico baletiina sana ca kuti baProtestanti balebomfya Baibolo iyapilibwilwe na Seraphim pa kuti bacimfye ubutungulushi bwe calici lya Greek Orthodox Church. Bashimapepo abengi baleimona kwati e bakwete amaka yakukaanya uuli onse uwalemoneka kwati aletungilila baProtestanti, ukusanshako fye ne fyo balefwaisha ukwangusha imilembele ya Baibolo pa kuti abantu yaweyawe balebelenga no kumfwa. Kanshi ukupilibula Baibolo kwaishileba e mulandu ukalamba baProtestanti na baOrthodox balekansaninapo.

Nangu ca kuti Seraphim talepanga ukufuma mwi calici lya baOrthodox, ale-ebelapo bashimapepo babiye abalemukaanya pa butuutu na kapatulula bakwete. Mu fyebo fya kutendekelako muli Baibolo ipya alembele ukuti: “Umwina Kristu onse uutiina Lesa alekabila ukubelenga Baibolo wa Mushilo pa kuti alepashanya Kristu no kulacita ifyo alesambilila.” Seraphim alekomaila pa kuti ukukaanya abantu ukulabelenga Baibolo kwafumine kuli Kaseebanya.

Batendeka Ukukaanya Seraphim

Lintu Baibolo ya kwa Seraphim yafikile ku Greece, abaGriki baOrthodox balifulilwe. Baleseshe abantu ukubomfya Baibolo ipya. Baocele amaBaibolo ayengi, kabili baletiinya abantu ukuti uo bakasanga nakwata nelyo alebelenga iyi Baibolo bali no kumutamfya mwi calici. Umukalamba we calici Gabriel III aleseshe abantu ukulabomfya Baibolo ya kwa Seraphim, kabili atile tailekabilwa kabili ya cabe cabe fye.

Nangu ca kuti Seraphim ali ne subilo lya kuti abantu abengi bakabelenga Baibolo yakwe, alishibe ukuti alekabila ukuba uwacenjela mu fyo alecita. Te mulandu ne cibindo abakalamba be calici babikile, bashimapepo abengi na bantu yaweyawe balitemenwe Baibolo ya kwa Seraphim. Alisukile aananya Baibolo nga fintu alefwaya. Nangu cibe fyo, cali kwati ubulwi ukufuma kubalemukaanya e lyo bwatendeke.

 Icalengele Ukuti Seraphim Afwe

Pa mbali ya kubombesha mu kwananya Baibolo, Seraphim atendeke ukufwaya ukwalula ifintu no kufwaya icalo cabo ukulumbuka. Pa kuti fye acite fyo, abwelele ku Moscow mu 1704 mu nshita ya lusuba. Aileba icibusa cacetekelwa ica kwa Kateka Peter Mukalamba kabili alibombeleko na buprofesa pe sukulu lya Russian Royal Academy. Apo ali no mwenso wa kuti Baibolo apilibwile kuti yaloba, Seraphim alibwelelemo ku Constantinople mu 1705.

Muli ulya wine mwaka, Seraphim alipulintile Baibolo yakwe na kabili, e lyo alifumishemo na mashiwi ya kusonsomba ayali pa ntendekelo ya Baibolo, no kulundako ifyebo ifyayanguka ifyalengele abantu ukulabelenga Baibolo. Abantu abengi balikweteko ilya Baibolo, kabili takwaba ifyalembwa ifilangilila ukuti kwali abalekaanya abantu ukuibelenga.

Na lyo line, mu 1714 Alexander Helladius umuGriki uwali pa bulendo kabili uwalekaanya ukupilibula Baibolo, abikile Seraphim mu bwafya ubukalamba. Mu citabo alembele ica Status Præsens Ecclesiæ Græcæ (Ifilecitika mwi Calici lya Greek Church), alilandile ifyabipa pa maBaibolo yapilibwilwe na bayapilibwile. Helladius alembele pali Seraphim ifyebo ifingi nga nshi, ukulanda ukuti mupuupu, aleibila abantu ukupitila mu kubepa ubufi, no kuti tasambilila kabili aba ne misango iyabipa. Bushe ifyo alandile fyali fya cine? Kalemba wa fitabo Stylianos Bairaktaris alanda ifyo abasoma abengi balemona Seraphim ukuti ali ‘mwaume uwabombeshe kabili uwaishibe ifingi’ uo basanshile pa mulandu wa kuti alishibe ifingi ukucila bonse aba pali ilya nshita. Nangu cibe fyo, icitabo calembele Helladius calengele ukuti Seraphim acule mpaka ne mfwa yakwe.

Batendeka Ukumutunganya

Seraphim abwelelemo ku Russia mu 1731, ninshi Peter Mukalamba alifwa. Kanshi tapali umulashi uwa kumucingilila ku balwani. Kateka mwanakashi Anna Ivanovna talefwaya nelyo panono imilimo iingaleta icimfulunganya mu calo cakwe. Mu January 1732, kwali ilyashi ilyasabankene ilya kuti mu St. Petersburg muli umuGriki inengu uushilefwaya ukucita ifyo ubuteko bulefwaya. Seraphim e o batungenye ukuti e nengu. Balimwikete no kumutwala ku Nevsky ukwaleikala bashimapepo pa kuti bamwipushe ifyo alecita. Kulya kuli bashimapepo kwali ibuuku lya kwa Helladius, umwalembelwe imilandu iingi iyo babepeshe Seraphim. Pa milandu iingi iyo bamubepeshe, pali fye itatu iyo ayeseshe ukuipokolola. Kulya kufwailikisha kwasendele imyeshi isano, kabili Seraphim calimukosele ukuipokolola pantu abamubepeshe balifulile.

Seraphim balifililwe ukumwipaya pantu takwali ifishinka fine fine ifya kumushinina. Lelo pa mulandu wa fyo Helladius amubepeshe, ubuteko bwaleshingashinga ukufumya Seraphim no kumuleka aleya. Uyu shimapepo umuGriki bamupingwilile ukufwila mu cifungo ca ku Siberia. Abamupingwile batile ico akakilwa ni pa mulandu wa ‘fyebo fyalembele kalemba umuGriki Helladius.’ Kanshi mu July 1732, Seraphim balimutwele ku Siberia ninshi na bamukaka ne nshimbi kabili bamupoosele mu cifungo caishibikwa sana ica Okhotsk prison.

Papitile fye imyaka itatu, Seraphim alifwile, ukwabula uwa kumusakamana kabili tapaba na bamwibukisha. Inshita shimo ifyo alepingulapo ukucita ne nshila alecitilamo ifintu tafyaweme, lelo Baibolo alembele yaba pa maBaibolo ayalembwa mu ciGriki ca muno nshiku. * Pa maBaibolo ayalembwa mu ciGriki ca muno nshiku e paba na New World Translation of the Holy Scriptures iyayanguka ukumfwa, kabili yalipilibulwa mu ndimi shimbi ishingi. Tulingile ukutasha Yehova Lesa uwabakilila Icebo cakwe pa kuti abantu ukuli konse bengalacibelenga “no kufika ku kwishiba bwino bwino icine.”—1 Timote 2:3, 4.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 12]

Peter Mukalamba

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 10]

Photos: Courtesy American Bible Society