Abakote Balabalekelesha Kabili Balabacusha

ILYO malonda umo aleshinguluka pa cifulo abombela inshita ya bushiku, alipapile pa co amwene kabili ico cintu calimutiinishe nga nshi. Panse ya cikuulwa icayemba, asangile ifitumbi fya bantu babili—abalume na bakashi abakote, abatolweke pa windo lya ng’anda yabo iyabela pa ntunti yalenga 8 iyo bakuula pa muulu wa mayanda yabiye. Ukuipaya muli uyu musango kwalipapwishe abantu, lelo umulandu baipailepo wena e wacililenapo ukupapusha. Kakalata basangile mwi tumba lya balume, kaleti: “Twalaiipaya pa mulandu wa kuti umwana wesu umwaume no mupongoshi wesu, lyonse fye balatucusha icine cine kabili balatukalifya.”

Kwena, ilyashi lya musango yu libi sana, lelo ubu bwafya bwa kucusha abakote bwena nabuseeka nga nshi. Cine cine, mupepi fye na mu fyalo fyonse ifya pano isonde, mwaliba ubu bwafya bwa kucusha abakote. Moneni fimo fimo ifilecitika mu calo:

• Abafwailisha ilyashi bamo basangile ukutila abakote aba mu Canada abengi balabacusha no kubaliila amasuku pa mutwe—sana sana kuli balupwa lwabo. Lelo abakote bamo balomfwa sana insoni nelyo ukumfwa umwenso ukulanda pa mafya bakwata. Abasambilila balanda ukuti nga bafwailisha bwino bwino ifishinka, kuti basanga ukuti abakote abacushiwa bena bengi nga nshi.

• Magazini ya India Today yalandile ukuti: “Icalo ca India cilamoneka kwati calikwata indupwa shaikatana sana, lelo uku kwikatana kuleya kulepwa pa mulandu wa kuti abana abengi balekaana ukusunga abafyashi babo abakote.”

• Akabungwe ka National Center on Elder Abuse katungenye impendwa ya bakalamba abacushiwa ilyo katile, “Abena Amerika milioni imo nelyo ukufika fye na ku mamilioni yabili aba myaka 65 nelyo ukucilapo, balicenwapo, balibasendelapo ifintu mu bucenjeshi, kabili balabacusha mu nshila shalekanalekana ku muntu umo uo bashintililapo ukutila e wa kubasunga nelyo ukubacingilila.” Inkonkani kuli loya mukalamba uwa buteko mu citungu ca San Diego, mu musumba wa California, alandile ukuti, “ukucusha abakote kwaba pa mafya yakalamba ayo bashimafunde baleshingwana nayo pali ndakai.” Uyu loya alanda no kuti: “Ubu bwafya buli no kukula nga nshi mu myaka fye iinono iileisa.”

• Abakote ba mu musumba wa Canterbury, ku New Zealand, nabacilamo ukusakamana pantu balupwa lwabo balebacusha sana pa mulandu wa kuti balikwata ifipe ne cuma, kabili abacita ifya musango yu maka maka ni balya abakwata ubwafya bwa kubomfya imiti ikola, abanwesha ubwalwa, nelyo abateya ifyangalo fya kushitikapo indalama ne fipe. Imilandu ya kucusha abakote mu Canterbury yalifulile nga nshi mu nshita fye iinono. Mu 2002, kwali imilandu 65 iya kucusha abakote, lelo mu 2003 yafikile kuli 107. Umukalamba wa kabungwe akabomba umulimo wa kucincitila umusango wa kucusha abakote alandilepo ukuti, “iyi mpendwa twalandapo limbi kuti yaba fye inono sana nga kuilinganya ku bakote bonse abacula.”

 • Inyunshipepala ya The Japan Times yalandile ukutila, akabungwe kamo aka ku Japan kakoseleshe abantu ukuti “abakote abo bacusha balakabila sana ukusakamanwa ukucila ne fyo mwingasakamana abana abo bacusha nelyo abantu bambi abasungwa bulukubuluku.” Mulandu nshi yalandiile fyo? Inyunshipepala ya Times yalondolola umulandu umo ukutila, “ubwafya bwa mwana uo balecusha nelyo umukalamba uulecula ku mwina mwakwe buleshibikwa bwangu, lelo abakote nga balecula inshita shimo cilafya ukwishiba ubwafya bakwete. Napamo icilenga ca kuti abakote batontonkanya ukuti limbi e bakwete ubwafya, kabili e balelenga na bana babo ukubacululusha, e lyo na pa mulandu wa kuti abeminishi ba buteko aba mu ncende shintu bekalamo balifilwa ukupwisha ubu bwafya.”

Ifya musango yu ifilecitika mwi sonde lyonse filalenga twaipusha ukuti: Cinshi abakote abengi balebalekelesesha, e lyo no kubacusha? Bushe kuti twaenekela ukuti ifintu fikabawamina ku ntanshi? Bushe cinshi cingasansamusha abakote?