Abantu Balekanalekana mu Uganda Abalesambilila Icine Balefulilako

ICALO ca Uganda caliyemba nga nshi, caba pa kati ka kabanga na masamba ya mupokapoka ukalamba uwabela ku kabanga ka Afrika, e lyo na equator yalipita muli ici calo. Uganda calo icakwata impanga iikulu nga nshi, iyayemba, kabili iyakwata ifimuti ifyafumba, kabili mwaliba ne nama isho mwingaipakisha ukutamba. Ici calo caba ncende iyasansuka sana mu Afrika kabili iyabatama, imiceele na yo iisuma nga nshi, kabili kwaliba ne mpanga imo uko impili shatantama bwino.

Uganda yaba pa fyalo fye ifinono ifyakwata incende inono lelo ifyaba ne miceele yatalalisha ne yakaba pa nshita imo ine. Ku masamba kwaba ulupili lwa Ruwenzori, ulwitwa no kuti impili sha mweshi. Pa nsunsu sha ulu lupili palitalala ica kuti palaba ne mfula ya buta e lyo ku kabanga kwaba amawanga aya kaba nga nshi. Kabili mu mawanga mwaba insofu, imboo, ne nkalamo. Mu mpili na mu mishitu iyafumba e mwikala bakolwe abalekanalekana, e lyo ne misango ya fyuni ukucila pali 1,000. Mu fyalo ifingi ifya mu Afrika mwaliba icilala ne cipowe, lelo mu Uganda mwena mwaba imimana iingi na fibemba, pamo nga Bemba wa Victoria, iyaba iya bubili ubukulu mu calo conse pali babemba abakwata amenshi ayasuma. Umumana wa Nile River wafuma muli Bemba wa Victoria lwa ku kapinda ka ku kuso. E mulandu wine Winston Churchill aitile ici calo ca Uganda ukuti “icalo cayemba nga nshi mu Afrika.”

“Icalo Cayemba” Cilelunduluka

Icayemfya sana icalo ca Uganda bantu ababamo abapusanapusana, abasuma, kabili bacilela. Mu Uganda mwaba abantu abengi abatila “Bena Kristu,” kabili mwaliba abantu abalekanalekana abakwata intambi ishapusanapusana. Nangu fye ni lelo abantu abakwata intambi ishalekanalekana kuti mwabeshibila fye ku fyo bafwala.

 Pali ino nshita, abena Uganda abengi bale-ankulako bwino ku mbila nsuma ya mu Baibolo iilanda pa fyo umutende wa cine ukaba icalo conse. (Amalumbo 37:11; Ukusokolola 21:4) Tacayanguka ukubila imbila nsuma ku bekashi bonse aba muli ici calo icakula nge calo ca Britain.

Icine muli ici calo catendeke mu 1955, ilyo umwina Uganda umo aipeele no kubatishiwa muli Bemba wa Victoria. Ca cine “umunono” aishileba ikana pantu mu 1992 baNte baishilefika 1,000. Ukutula fye mu 1955, Inte sha kwa Yehova balaya balefulilako muli cilya calo. Ici cayampana na mashiwi Lesa alandile ukuti: “Ine, ne Yehova, nkacilenga ukwangufyanya mu nshita ya ciko.”—Esaya 60:22, NW.

Batendeka Ukulashimikila mu Ndimi Ishingi

IciNgeleshi e lulimi abantu abengi balanda sana, maka maka mu masukulu, lelo te lulimi lwa bena Uganda. Kanshi pa kuti babile imbila nsuma ku bantu abengi, Inte sha kwa Yehova baleesha sana ukushimikila mu ndimi isho abantu balanda sana. Mu Uganda mwaba abantu mamilioni 25, kabili abengi bekala mu mishi nelyo mu matauni ayanono, umo balanda no kumfwa fye ululimi lwabo epela. Pa kushimikila kuli aba bonse abalanda indimi shapusanapusana, no kulenga bomfwikishe Icebo ca kwa Lesa, cikabila ukubombesha.

Nangu cibe fyo, Inte sha kwa Yehova baleesha na maka ukushimikila kuli bonse mu ndimi balanda kabili balabapekanishisha impapulo mu ndimi ishapusanapasana ishilanda pali Baibolo. Pa maofesi yabo aya Nte sha kwa Yehova mu musumba ukalamba uwa Kampala, mwaliba abapilibula ifitabo mu ndimi shine, mu ciAcholi, iciLhukhonzo, iciLuganda, ne ciRunyankore. Na kabili, ukulongana kukalamba ukwa Bwina Kristu ukubako mu ndimi ishingi mu Uganda monse, kulasangwako abantu abengi sana, imiku ibili ukucila ifyo Inte sha kwa Yehova shaba muli ici calo. Ici cilelanga ukuti ukushimikila mu ndimi ishingi kulelenga ukuti kube ukulunduluka. Lelo kuli na fimbi ifilelenga ukuti kube uku kulunduluka.

Bapainiya Balebombesha mu Mulimo

Bamunyinefwe mu filonganino balaitemenwa ukuyabomba umulimo wa kubila mu ncende ishabela umutali pa myeshi itatu. (Imilimo 16:9) Bapainiya bacaice abengi e balebomba sana uyu mulimo kabili balicincila nga nshi. Baya mu  kubila mu ncende ishabela umutali, uko imbila nsuma tayabala aibilwa.

BaNte babili abanakashi babatumine ukuyabomba umulimo wa bupainiya bwaibela ku Bushenyi, itauni ilinono ilyabela ku masamba ya Uganda pa myeshi itatu. Bailesangako Nte umo fye uwali kuli ilya ncende uo babombele pamo nankwe mu mulimo wa kubila no kuteyanya ukulongana kwa Bwina Kristu. Ilyo tabalati bapwe no mweshi, balya bapainiya batendeke ukusambilila Baibolo na bantu 40, e lyo 17 pali aba balesangwa ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova. Bapainiya bashimika ukuti: “Ilyo papitile inshiku shimo bamo pali balya twashilile broshuwa wa Cinshi Cintu Lesa Afwaya Kuli Ifwe? * baishile uko twaleikala ninshi na bakwata na mapepala ayengi apo balembele amasuko ku mepusho yaba muli broshuwa. Balefwaya ukwishiba nga ca kuti na basuka fye bwino.” Pali ino nshita, mu Bushenyi mwalipangwa icilonganino icaikwatila ne Ng’anda ya Bufumu.

Bapainiya babili abaume balile ku cifulo icabela ku masamba ya Uganda uko imbila nsuma tayatalile aibilwa. Balembele ukuti: “Abantu balefwaisha ukusambilila Baibolo. Pa myeshi fye itatu twaikala kuno, tuletungulula amasambililo ya Baibolo 86.” Tapakokwele, abantu abanono balitendeke ukulalongana muli ilya ncende.

Bakabomba ba mwi Bala na Bambi Abacincila

Pali aba bapainiya bacincila paliba bamo ababomba pa myaka iingi nga bakabila ba mbila nsuma. Ilyo tabalaba Inte ya kwa Yehova, baPatrick balelisha umutolilo ilyo bali mwi bumba lya bashilika ba mu ndeke aba kwa Idi Amin uwali kateka wa mu Uganda. Ilyo baPatrick babatishiwe mu 1983, papitile fye imyeshi 6, batekende ukubomba umulimo wa kupoosa inshita iikalamba mu kushimikila. Pali ino nshita ni bakangalila benda, balatandalila no kukoselesha ifilonganino fya Nte sha kwa Yehova.

BaMargaret babatishiwe mu 1962. Nangu ca kuti bali ne myaka mupepi na 80 kabili balilwala umusana ica kuti tabenda sana, balabomba amaawala 70 cila mweshi ukulanda na bantu bambi pe subilo lya mu Baibolo. Balabika bamagazini ne fitabo filanda pali Baibolo pe benchi mupepi na pa ng’anda yabo apapita abantu. Balalanda ku bapita nshila abalefwaya ukumfwa ku mbila nsuma pa calo cipya ica mutende.

Pa myaka 16 baSimon, abalimi abekala ku kabanga ka Uganda, balefwaya ukusambilila icine ca mu Baibolo, lelo mu 1995 basangile impapulo shasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova. Ifyo babelengele muli filya fitabo fyabalengele ukufwaisha ukusambilila ifingi pa Bufumu bwa kwa Lesa na pa fintu fisuma Yehova afwaya ukucita pe sonde. Mu Kamuli umo baSimon  baleikala, tamwali Nte nangu umo, ici calengele ukuti bende amakilomita 140 ukuya ku Kampala ukwali baNte. Pali ino nshita, mu Kamuli mwalipangwa icilonganino.

“Tatwakafumemo Muli Cino Cifulo”

Nga fintu fye caba mu ncende ishingi mu Afrika, abantu abengi benekela ibumba lya mipepele ukukwata icifulo ca kupepelamo icisuma. Ici calemoneka ukuba ubwafya ubukalamba ku filonganino ifingi ifya Nte sha kwa Yehova, pantu tabakwete indalama sha kubomfya pa kukuula Amayanda ya Bufumu ayalemoneka bwino. Bamunyinefwe batemenwe nga nshi ilyo ku kupwa kwa 1999, programu ya kukuula Amayanda ya Bufumu mu calo conse yatendeke. Mu myaka isano iyakonkelepo, Amayanda ya Bufumu ayapya 40 yalikuulilwe mu Uganda. Pali lelo, mupepi ne cilonganino icili conse na cikwata Ing’anda ya Bufumu iisuma. Ilyo abantu balemona Amayanda ya Bufumu yalekulwa cali kwati ba Nte baletila “tatwakafumemo muli cino cifulo.” Ukukuula kwa Mayanda ya Bufumu na kulenga abengi ukuba Inte sha kwa Yehova.

Aba mu cilonganino cimo icinono mu Uganda balelonganina mwi samba lya cimuti ca mango icali na mabula ayengi sana. Ilyo basangile incende apa kukuulila Ing’anda ya Bufumu, bamunyinefwe abakwafwa ukukuula, ukubombela pamo ne Nte abekala muli ilya ncende batendeke ukukuula Ing’anda ya Bufumu. Ifyo umulimo wabombelwe, capapwishe uwali kale politishani uo bacindike muli ilya ncende. Aebele bamunyinefwe ukulalonganina umo alesungila bamotoka bakwe kufikila bakapwishe ukukuula Ing’anda ya Bufumu. Na kabili alitendeke ukusambilila Baibolo na Nte umo pali balya balekuula. Ino nshita ni kasabankanya uwacincila kabili alibatishiwa, alitemwa pa kulapepa Yehova mu Ng’anda ya Bufumu iisuma kabili iipya!

Ilyo balekuula Ing’anda ya Bufumu ku kapinda ka ku kulyo na kabanga ka calo, umuntu uwaishibisha ifyakukula atemenwe sana ukumona ifyo bamunyinefwe abalekuula balelanga bucibusa, ukutemwa no kwikatana, ne ci camulengele ukuti aipeele ukubombako umulimo. Ubushiku bwa kulekelesha mu bukuule, ulya muntu ali-ipeeleshe ukubomba ubushiku bonse pa kuti bamunyinefwe bapekanye Ing’anda ya Bufumu ku kuipeela kuli Yehova ulucelo lwakonkelepo. Alandile ukuti: “Ni mwe mweka fye mwe batemwana icine cine, tamulanda fye pa kanwa.”

Kuti Bafula, te Mulandu na Mafya

Apo mu Uganda ififulo ifipya ifya kushimikilamo na fibombelwamo, baNte balefulilako kabili na bantu abalefwaisha ukusambilila Baibolo balebishanya ne filonganino. Nangu cibe fyo, icilesakamika sana nomba ni mbutushi ishingi abalebutukila ku Uganda. Inkondo ya bana calo mu fyalo fya mupepi naikuma na bantu ba kwa Yehova bene. BaNte ababa mu nkambi sha mbutushi balikwata icitetekelo cakosa muli Yehova. Uwali kale umulashi mukalamba mu calo icina mupalamano, uwalecusha baNte kale ilyo babaleseshe ukushimikila, ebukisha ifyo aleilemena icuma akwete ilya nshita. Ilintu asambilile Baibolo no kuba Nte mu nkambi ya mbutushi, alandile ukuti: “Ukunonka icuma no kukwata icifulo icikalamba muli ci calo tafyacindama nangu panono. Nangu ca kuti ndi mupiina ino nshita kabili nalilwala, imikalile yandi yaliwama sana ukucila ifyo yali kale. Nalishiba Yehova, kabili ndatasha pa kuti ndalanda nankwe lyonse mwi pepo. Nangu ca kuti naliba ne subilo lyakosa ilya nshita ya ku ntanshi, nalishiba umulandu tushipikishisha amafya. E ico, nshisakamikwa nge fyo nalesakamikwa kale.”

Calisoswa ukuti nga washimpa icimuti mu mushili wafunda uwa mu Uganda mu nshita ya cungulo, ulucelo cikaba ne mishila. Ukulunduluka kwa ku mupashi ukulecitika muli ici calo kulelangilila ukuti umushili wa ku mupashi na o walifunda nga nshi. Tuletasha Yehova pa kulenga abena Uganda na bambi abalekanalekana ukusambilila pa Bufumu bwakwe. Yesu alingenye ukucindama kwa Bufumu kuli “margariti umo uwaumo mutengo.” Abena Uganda abengi nga nshi na batendeke ukwishiba icine ca Bufumu.—Mateo 13:45, 46.

[Futunoti]

[Amamapu pe bula 8]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

SUDAN

UGANDA

Umumana wa Nile

Kamuli

Tororo

Kampala

Bushenyi

Bemba wa Victoria

KENYA

TANZANIA

RWANDA

[Icikope pe bula 9]

Bapainiya batatu abacincila

[Icikope pe bula 10]

BaPatrick

[Icikope pe bula 10]

BaMargaret

[Icikope pe bula 10]

BaSimon

[Icikope pe bula 10]

Ukulongana kwa citungu mu Tororo

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 8]

Background: © Uganda Tourist Board