“Ifyo Natemwa Amafunde Yenu!”

“Ifyo natemwa amafunde yenu! Akasuba konse e yo ntontonkanyapo.”—AMALUMBO 119:97, NW.

1, 2. (a) Mafya nshi uwapuutilwemo ukulemba Amalumbo 119 alepitamo? (b) Acitilepo shani, kabili mulandu nshi?

UWALEMBELE Amalumbo 119 ali mu bwesho ubukalamba. Abalwani bakwe aba matutumuko kabili abasuulile amafunde ya kwa Lesa balemupumya no kumubepesha ubufi. Bacilolo balipandene amano kabili balemucusha. Ababifi balimushingulwike, kabili balefwaya ukumwipaya. Fyonse fi ‘fyafufishe utulo twakwe pa mulandu wa bulanda.’ (Amalumbo 119:9, 23, 28, 51, 61, 69, 85, 87, 161, NW) Te mulandu na ya mafya kemba wa malumbo aimbile ukuti: “Ifyo natemwa amafunde yenu! Akasuba konse e yo ntontonkanyapo.”—Amalumbo 119:97, NW.

² Kanshi mulingile ukuipusha ukuti, “Bushe ni mu nshila nshi amafunde ya kwa Lesa yalesansamusha kemba wa malumbo?” Ukutetekela ukuti Yehova alimutemenwe e kwalemukosha. Ukulacita ifyo amafunde ya kwa Lesa yalanda kwalengele kemba wa malumbo ukuba ne nsansa te mulandu na mafya alepitamo. Alishibe ukuti Yehova ali ne cikuuku kuli ena. Na kabili, ukumfwila amafunde ya kwa Lesa kwalengele kemba wa malumbo ukuba umumi, ukuba na mano ukucila abalwani bakwe, no kuba no mutende na kampingu musuma.—Amalumbo 119:1, 9, 65, 93, 98, 165.

3. Mulandu nshi cayafisha ku Bena Kristu ukulakonka amafunde ya kwa Lesa pali lelo?

³ Na lelo line ababomfi ba kwa Yehova bamo bale-eshiwa icabipisha. Nalimo abalwani besu te kuti bapange ukutwipaya nge fyo cali kuli kemba wa malumbo, lelo tuleikala “mu nshita shaibela ishayafya.” Abantu abengi abo tukumana nabo cila bushiku tabaishiba ifyo Lesa amona ukuti fisuma ne fyo amona ukuti fyalibipa, babika fye amano ku kucita ifyo abene bafwaya na ku kunonke fyuma, ba matutumuko kabili tabakwata no mucinshi. (2 Timote 3:1-5) Libili libili, Abena Kristu bacaice balapita mu mafya ayesha bucishinka bwabo. Mu calo ca musango yu kuti cayafya ukutwalilila ukutemwa Yehova na mafunde yakwe ayalungama. Bushe kuti twaicingilila shani?

4. Bushe kemba wa malumbo alangile shani ukuti alitemenwe amafunde ya kwa Lesa, kabili cinshi Abena Kristu balingile ukucita?

⁴ Icayafwile kemba wa malumbo ukushipikisha amafya alepitamo kulabelenga sana amafunde ya kwa Lesa no kulayatontonkanyapo lyonse. Ici calengele ukuti ayatemwe sana. Na kabushe, mupepi ne fikomo fyonse ifya Amalumbo 119 fyalilanda pa mafunde ya kwa Yehova. * Muno nshiku Abena Kristu tabakonka Amafunde ya kwa Mose ayo Lesa apeele abena Israele ba ku kale. (Abena Kolose 2:14) Nomba ifishinte fyaba muli yalya mafunde  fyalicindama na muno nshiku mwine. Ifi fishinte fyalesansamusha kemba wa malumbo, kabili kuti fyasansamusha na babomfi ba kwa Lesa abalepita mu mafya ya muli buno bwikashi.

5. Mafunde nshi yamo ayapeelwe kuli Mose ayo twalalandapo?

⁵ Natumone ifyo twingasambilila ku mafunde yatatu pa Mafunde ya kwa Mose, ifunde lye Sabata, ifunde lya kusota, ne funde lya kukanaba no lunkumbwa. Ukulanda pali aya mafunde yatatu kwalatwafwa ukumfwikisha ukuti calicindama ukwishiba ifishinte fyaba muli aya mafunde pa kuti twingashipikisha amafya tulepitamo muli shino nshiku.

Ukucita Ififwaikwa pa Kuti Lesa Aletutungulula

6. Fintu nshi ifyacindama ifyo abantunse bakabila?

⁶ Mu cifyalilwa, abantunse balakabila ifintu ifingi. Ku ca kumwenako, pa kuti umuntu abe no bumi ubutuntulu alakabila ifya kulya, ifya kunwa, no mwa kwikala. Na kabili, abantu balingile ukubika amano ku ‘fyo bakabila ku mupashi.’ Ukwabula bucibusa na Lesa, abantu teti babe ne nsansa sha cine cine. (Mateo 5:3) Yehova amwene ukuti calicindeme ukulacita ifya ku mupashi ica kuti aebele abantu bakwe ukukanabomba imilimo iili yonse mu bushiku bumo cila mulungu pa kuti bengabika amano kuli bucibusa bwabo na Lesa.

7, 8. (a) Bushe Lesa alekenye shani ubushiku bwe Sabata ku nshiku shimbi? (b) Cinshi Lesa abikileko Isabata?

⁷ Isabata lyalelanga ukuti abantu ba kwa Lesa balekabila ukukosha bucibusa bwabo na Lesa. Umuku wa kubalilapo ishiwi lya kuti “isabata” lisangwa mu Baibolo ni lilya abena Israele batendeke ukubapeela mana ilyo bali mu matololo. Babebele ukuti bali no kulatoola mana pa nshiku 6. Pa bushiku bwalenga 6, baletoola “icilyo ca miku ibili” pantu pa bushiku bwalenga 7, takwali no kuba mana. Ubushiku bwalenga 7 bwali “lisabata lya mushilo kuli Yehova.” Pali ubu bushiku onse alingile ukwikala mu ng’anda yakwe. (Ukufuma 16:13-30) Ifunde limo pa Mafunde Ikumi lyatile takwali nangu umo uwali no kubomba umulimo uuli onse pe Sabata. Ubu bwali bushiku bwa mushilo. Uwafilwa ukusunga Isabata balemwipaya.—Ukufuma 20:8-11; Impendwa 15:32-36.

⁸ Ifunde lya kusunga Isabata lyalelanga ukuti Yehova alefwaya abantu bakwe ukuba no bumi ubutuntulu e lyo no kuba bacibusa bakwe. Yesu atile: “Isabata lyabelapo muntu.” (Marko 2:27) Isabata talyalelenga fye abena Israele ukutuusha, lelo lyalebapeela ne shuko lya kupalama kuli Kabumba wabo no kulanga ukuti balimutemwa. (Amalango 5:12) Pali ubu bushiku balebika fye amano ku kukosha bucibusa bwabo na Lesa, e kuti ukulabelenga amafunde ya kwa Lesa na ba mu ng’anda, ukupepa, no kulatontonkanya sana pa Mafunde ya kwa Lesa. Isabata lyalecingilila abena Israele pa kuti  bebika amano ku kunonke fyuma. Lyalebacinkulako ukuti bucibusa bwabo na Yehova e bwacindamishe mu mikalile yabo. Yesu alibwekeshepo ici cishinte icishaluka ilyo atile: “Calembwa aciti, ‘Te ku cilyo ceka, umuntu engabela umumi, lelo ku cebo conse icifuma mu kanwa ka kwa Yehova.’”—Mateo 4:4.

9. Cinshi Abena Kristu basambilila kwi funde lye Sabata?

⁹ Abena Kristu tabasunga isabata lya kutusha pa maawala 24, nomba ili funde lye Sabata talyacindeme fye ku bantu ba kwa Lesa aba ku kale. (Abena Kolose 2:16) Litucinkulako ukuti na ifwe bene, tulingile ukubika amano ku kukosha bucibusa bwesu na Lesa? Tatufwile ukulekelesha bucibusa bwesu na Lesa no kubika amano ku kunonke fyuma nelyo ku kwangala. (AbaHebere 4:9, 10) Kanshi tulingile ukuipusha ukuti: “Finshi nabikako sana amano mu mikalile yandi? Bushe ni ku kubelenga Icebo ca kwa Lesa, ku kupepa, ku kusangwa ku kulongana, na ku kubomba umulimo wa kubila imbila nsuma? Nelyo bushe ni ku fintu fimbi ukucila ifya ku mupashi?” Yehova alilaya ukuti, nga twabika amano ku kukosha bucibusa bwesu na wena, tatwakabulishe ifintu fimbi ifyo tukabila.—Mateo 6:24-33.

10. Kuti twanonkelamo shani mu kubika amano ku kukosha bucibusa bwesu na Yehova?

¹⁰ Ukulabelenga Baibolo ne mpapulo shilanda pali Baibolo, ukusanshako no kulatontonkanya pa bukombe bwabamo, kuti kwatwafwa ukupalama sana kuli Yehova. (Yakobo 4:8) BaSusan, abatendeke ukupatulako inshita ya kubelenga Baibolo imyaka 40 iyapita bashimike ukuti pa kubala tabaleipakisha ukubelenga Baibolo. Kwali kwati cisendo. Lelo ilyo batwalilile, batendeke ukuipakisha ukubelenga Baibolo. Pali ino nshita tabomfwa bwino nga kwaba ifya bapumfyanya ukubelenga Baibolo. Batile: “Ukubelenga Baibolo kwalingafwa ukulamona Yehova ngo Mufyashi wandi. Nali mucetekela kabili nali shintilila pali ena ica kuti ndangukililwa ukupepa kuli wena. Ala cilawama ukumona ifyo Yehova atemwa ababomfi bakwe, ifyo ansakamana, ne fyo angafwa.” Na ifwe bene kuti twaba ne nsansa nga nshi nga ca kuti twabika amano ku kukosha bucibusa bwesu na Yehova!

Ifunde lya kwa Lesa Ilya Kusota

11. Bushe ifunde lya kusota lyali shani?

¹¹ Ifunde limbi ilya mu Mafunde ya kwa Mose ililanga ukuti Lesa alasakamana abantu bakwe lifunde lya kusota. Yehova aebele abena Israele abalimi ukuti nga balelobolola bali no kuleka abapiina ukuya tolelesha ifyo abaleseepa bashile. Abalimi tabali no kuseepa mu mbali ya mabala yabo, kabili tabali no kuya tolelesha imyangashi ne miolife iyashele mu mabala. E lyo tabali no kuya senda imyanshi ya ng’anu iyo balabile mu mabala. Iyi yali ni nshila ya kusakamaninamo abapiina, abalebeshi, abana banshiwa, na bamukamfwilwa. Kwena balekabila ukubombesha pa kusota, lelo ukusota kwalengele ukuti belalombelesha.—Ubwina Lebi 19:9, 10; Amalango 24:19-22; Amalumbo 37:25.

12. Ifunde lya kusota lyapeele abalimi ishuko lya kucita cinshi?

¹² Ifunde lya kusota talyalandile mu kulungatika ifyo abalimi bali no kushila abalanda mu mabala yabo. Bene bali no kusalapo nga ca kuti bali no kusha incende iinono nelyo iikalamba mu mbali ya mabala yabo. Ukuleka abalimi ukuisalila ubukulu bwa ncende bali no kusha kwalebasambilisha bukapekape. Kwabapeele ishuko lya kutasha Lesa uwa bapeele inshita sha kulobolola pantu ‘uusenamino mubusu alapeela [Kalenga wakwe] ubukata.’ (Amapinda 14:31, NW) Boasi e fyo alecita. Aleshininkisha ukuti Ruti, mukamfwilwa uwalesota mu mabala yakwe, alonganika ing’anu ishingi. Yehova alipaalile sana Boasi pali bukapekape bwakwe.—Ruti 2:15, 16; 4:21, 22; Amapinda 19:17.

13. Bushe ifunde lya kusota litusambilisha cinshi?

¹³ Icishinte ce funde lya kusota tacayaluka. Yehova enekela ababomfi bakwe ukuba bakapekape, sana sana ku bali mu kukabila. Nga ca  kuti twaba sana bakapekape, Yehova akatupaala nga nshi. Yesu atile: “Mulepeela, na bantu bakulamupeela. Lyene bakamupeela mu ceni cenu umulingo usuma, uwashindailwa, uwasunkaniwa kabili uwasempauka. Pantu ku mulingo uo mulingilako, e ko bakamulingila.”—Luka 6:38.

14, 15. Bushe kuti twaba shani na bukapekape, kabili bonse babili abalepeela na balepokelela kuti banonkelamo shani?

¹⁴ Umutumwa Paulo atukonkomeshe ‘ukubombe icisuma kuli bonse, lelo maka maka ku ba bwananyina mu citetekelo.’ (Abena Galatia 6:10) Kanshi nga ca kuti Abena Kristu banensu baleeshiwa, tulingile ukubasakamana sana no kubafwa pa kubebako pa lyashi lya kukoselesha ilya mu Baibolo. Ku ca kumwenako, bushe kuti bakabila no kubafwa pa kuti bese ku Ng’anda ya Bufumu nelyo ukubafwa ukushita tumo tumo uto balekabila? Bushe mu cilonganino cenu mwaliba abakalamba, abalwele, nelyo abalwala ica kuti tabenda no kwenda abengatemwa ukubatandalila nangu ukubafwilisha? Nga ca kuti tulebikako amano ku kwishiba ukuti aba musango yo balakabila ukwafwa, Yehova kuti atubomfya pa kwasuka amapepo ya bali mu kukabila. Nangu ca kuti Abena Kristu bonse bafwile ukusakamanana, uuleafwa bambi na o wine alamwenamo. Ukutemwa Abena Kristu banensu kulaleta insansa no kwikushiwa kabili ifi filenga ukuti Yehova atutemwe.—Amapinda 15:29.

¹⁵ Inshila na imbi iyo Abena Kristu balangilamo bukapekape kubomfya inshita yabo na maka ku kwebako bambi ukufwaya kwa kwa Lesa. (Mateo 28:19, 20) Onse uwa-afwapo umunankwe ukuipeela kuli Yehova alyumfwapo ifyo Yesu alandile muli aya mashiwi, atile: “Mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.”—Imilimo 20:35.

Muibake Kulunkumbwa

16, 17. Cinshi ifunde lyalenga ikumi lyakeenye, kabili mulandu nshi?

¹⁶ Nomba ifunde twalalandapo lifunde lyalenga 10 pa Mafunde Ikumi aya kwa Mose ilyakeenye abena Israele ukuba no lunkumbwa. Ili Funde litila: “Wilakumbwa ng’anda ya mubiyo, wilakumbwa muka mubiyo, nangu mubomfi wakwe umwaume, nangu ni cishiko wakwe, nangu ni ng’ombe yakwe, nangu ni  mpunda yakwe, nangu conse ica mubiyo.” (Ukufuma 20:17) Umuntu te kuti abikeko ifunde lya musango yo, pantu takwaba uwishiba ifili mu mutima wa munankwe. Ili funde lyalengele Amafunde ya kwa Mose ukuba ayacindama sana ukucila amafunde ayo abantunse bengapanga. Lyalengele umwina Israele onse ukwishiba ukuti akalubulula kuli Yehova uumona ifili mu mitima ya bantu. (1 Samwele 16:7) Lyafikile abantu mu mitima umufuma amapange ya bubifi yonse.—Yakobo 1:14.

¹⁷ Ifunde lya kuibaka ku lunkumbwa lyalelenga abantu ba kwa Lesa ukukanabika amano ku kunonka ifyuma, ukutaluka ku bufunushi, na ku kuilishanya. Lyalebacingilila na ku kwiba na ku kucita ubupulumushi. Lyonse kulaba abantu abakwata ifipe ifyo tukumbwa nelyo abamoneka kwati balekala bwino ukutucila. Nga ca kuti twafilwa ukuilama, kuti twaba no bulanda kabili kuti twatendeka ukufinuka bambi. Baibolo itila mu lunkumbwa e mumonekela “amatontonkanyo yapuulikila ku kucite fishiyene.” Kanshi kuti cawama sana nga ca kuti twataluka ku kuba no lunkumbwa.—Abena Roma 1:28-30.

18. Bushe abantu mu calo bakoselesha abanabo ukucita cinshi, kabili fintu nshi ifyabipa ifingafumamo?

¹⁸ Ndakai, abantu mu calo bakoselesha sana ukuba ne fyuma no kulacimfyanya. Ilyo utwampani tusabankanya ifyo tupanga, tulenga camoneka kwati nga tatukwete ifyo fipe, tatwakabe ne nsansa. Ici cilenga ukuti tulefwaisha ukushitako ifipe fyonse ifipya. Lelo ici e co Amafunde ya kwa Yehova yatila calibipa. Icapalana ne ci, kufwaya ukunonka bwangu ifyuma ukwabula ukusakamana inshila twanonkelamo. Umutumwa Paulo asokele ukuti: “Abafwaisha ukuba ne fyuma bawila mwi tunko kabili mu citeyo kabili mu lunkumbwa ulwingi ulwa kutumpa kabili ulwa kucena, ifyo fiibisha abantu mu bonaushi kabili mu kupomonwa. Pantu ukutemwe ndalama e shinte lya bubi bwa misango yonse, kabili pa kutinamina ukutemwa kwa musango yu bamo balilufiwa ku citetekelo no kuilasaulamo abene amacushi ayengi.”—1 Timote 6:9, 10.

19, 20. (a) Finshi fyacindama sana ku bantu abatemwa amafunde ya kwa Yehova? (b) Finshi tukalandapo mu cipande cikonkelepo?

¹⁹ Abatemwa amafunde ya kwa Lesa balishiba ububi bwaba mu kufwaisha ukunonke fyuma kabili balacingililwa. Ku ca kumwenako, kemba wa malumbo apepele kuli Yehova ukuti: “Alwileni umutima wandi ku fyebo mutucinkulako, kabili mwiwalwila ku kufwaya icibwesha. Amafunde ya mu kanwa kenu yabelako ukungafwa, yawamo kucila amakana ya golde na ya silfere.” (Amalumbo 119:36, 72) Nga ca kuti twalishininkisha ukuti aya mashiwi ya cine tukalasengauka ubufunushi, ukufwaisha ukuba ne fyuma, kabili tukateka umutima ku fintu twakwata. “Ukuipeelesha kuli bukapepa” e kwingalenga ukuti tube no bunonshi ubukalamba, te fyuma iyo.—1 Timote 6:6.

²⁰ Ifishinte fya Mafunde ayo Yehova apeele ku bena Israele fyalicindama na muli shino nshiku shayafya nge fyo fyacindeme ilyo Yehova apeele aya Mafunde kuli Mose. Nga ca kuti tulekonka ifi fishinte mu mikalile yesu, e lyo tukafishiba bwino, tukafitemwa, kabili tukaba ne nsansa icine cine. Mu Mafunde ya kwa Mose mwaliba amasambililo ayengi sana, kabili ubucindami bwa aya masambililo bumonekela mu fyacitikile abantu balandwapo mu Baibolo. Tukalanda pali bamo bamo mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

Bushe Kuti Mwayasuka Shani?

• Mulandu nshi uwalembele Amalumbo 119 atemenwe amafunde ya kwa Yehova?

• Cinshi Abena Kristu bengasambilila kwi funde lye Sabata?

• Lisambililo nshi ilyacindama nga nshi ilyo tusambilila kwi funde lya kusota?

• Bushe ifunde lya kukanaba no lunkumbwa litucingilila shani?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 21]

Bushe ifunde lye Sabata lyalelanga ukuti abantu ba kwa Lesa balekabila ukucita cinshi?

[Icikope pe bula 23]

Cinshi tusambililako kwi funde lya kusota?