‘Uumfwo Kusalapula Alicenjela’

“TWALO mutima obe ku kusalapulwa, na matwi yobe ku mashiwi ya kwishiba,” e fisosa Amapinda 23:12. Muli ili lembo, “ukusalapulwa,” nelyo ukusambilila imibele isuma uko balelandapo kuisalapula we mwine e lyo no kukalipilwa kuli bambi. Pa kusalapula umuntu muli uyo musango kano twaishiba apo alefwaikwa ukulungikwa kabili tufwile no kwishiba ifyo imilandile yesu ilingile ukuba pa kumufunda. E mulandu wine, “amashiwi ya kwishiba” ukufuma ku ntulo yashintililwapo yalakabilwa pa kusalapula umo.

Mwi buuku lya mu Baibolo ilya Amapinda mwaba amashiwi ayasuma nga nshi aya mano. Amapinda yabamo yalenga umuntu “ukwishiba amano no kusalapula, . . . ku kupokelelo kusalapula kwa kushilimuka, ubulungami no bupingushi no kutambalala.” (Amapinda 1:1-3) Nga twatwala ‘amatwi yesu’ kuli aya mapinda ninshi tuli ba mano. Amapinda icipandwa 15 yalatufunda bwino ifya kucita pa kubwesha ubukali, ifyo imilandile yesu ifwile ukuba, ne fyo twingebako bambi ifyo twaishiba. Kanshi, natulandeko pa fikomo fimo ifyaba muli ici cipandwa.

Cinshi “Cibwesha Icipyu”?

Ilyo Imfumu Solomone iya ku Israele yalelondolola ukuti imilandile ya muntu kuti yalenga umo ukufulwa nelyo ukuba ne cipyu, yatile: “Ukwasuka ukwafuuka kubweshe cipyu, lelo icebo ca kulungulusha ciimyo bukali.” (Amapinda 15:1) “Ubukali” kuti twatila ni filya umuntu acita ilyo kwacitika fimo ifyo tatemenwe. “Icipyu,” “bukali no kukalipa sana ukwayafya ukulama.” Bushe ili pinda kuti lyatwafwa shani ukwishiba ifya kucita umuntu nga akalipa, kabili kuti twacita shani pa kulama ubukali bwesu?

Amashiwi ya kucena ayalungulusha yalalenga ifintu ukubipa. Lelo, ukwasuka kwafuuka kubweshe cipyu. Na lyo line, limo umuntu nga nakalipa cilafya ukumwasuka mu bufuuke. Nomba, pa kwasuka mu bufuuke kano twaishiba icilengele uyo muntu ukukalipa. Baibolo itila: “Ukushilimuka kwa muntu kumukokosho kukalipa; kabili ukuleka fye ku bupulumushi e kutakisha kwakwe.” (Amapinda 19:11) Bushe icilengele uyo muntu ukukalipa mulandu wa kuti taicetekele nelyo alefwaya fye bambi bamone ukuti mukali? Ifyo tulandile  nelyo ifyo tucitile napamo te filengele no kuti uyo muntu akalipe. Ilyo tuleshimikila abantu nga batusasukila, bushe icilenga ilingi te pa mulandu wa kuti balibepwa ukuti ifyo twasuminamo fya bufi? Bushe tufwile ukumona kwati ni fwe balekalipila ica kuti twayasuka bukali bukali? Nangu ca kuti tatwishibe icilengele uyo muntu ukukalipa, ukwasuka bukali bukali kulanga fye ukuti tatuilamine. Tufwile ukusengauka imyasukile ya musango yo.

Ukufunda kwa kuti tufwile ukwasuka no bufuuke kwalicindama kuli ifwe na lintu tulefwaya ukubwesha icipyu. Kuti twakonka uku kufunda pa kusambilila ukulanda mu nshila ya kuti tatukalifye abo tulelandako. Ilyo tulelanda na ba mu ng’anda yesu pa fyo tulemona ifintu fimo, tufwile ukutekanya, te kukalipa nelyo ukulanda mu musaalula. Umuntu nga wamukalipila, ilingi line na o wine ninshi alakweba amashiwi ayabi. Ukweba umuntu ifyo tulemona ifintu mu nshila yafuuka takumfwika ukuti tulemukalipila kabili kuti kwalenga no kuti awamya imibele yakwe.

“Ululimi lwa ba Mano Lusoso Kwishiba”

Ukuisalapula kulakuma imilandile yesu e lyo na mashiwi tulanda. Solomone atile: “Ululimi lwa ba mano lusoso kwishiba; lelo akanwa ka bawelewele kapongololo bupumbu.” (Amapinda 15:2) Nga tulefwaya ukwafwa bambi kabili tulebeba pa bufwayo bwa kwa Lesa na pa fintu ifisuma ifyo atupeela, ninshi ‘tulesoso kwishiba.’ Umuwelewele alafilwa ukucite fi pantu tapaba ifyo aishiba ifyo engebako bambi.

Ilyo ashilalanda pa kufunda na kumbi pa fyo imilandile yesu ifwile ukuba, Solomone alanda icintu na cimbi ico tufwile ukutontonkanyapo. Atila: “Amenso ya kwa Yehova yali mu ncende shonse, yalecefya ababi na basuma.” (Amapinda 15:3) Kuti twasekelela pali ici pantu twalishiba ukuti: “Amenso ya kwa Yehova yalolo ku no ku yalabebeta mu calo conse ku kuilango kuti wa maka ku kwafwa ababa ne mitima ya mpomfu kuli wene.” (2 Imilandu 16:9) Lesa aleshiba nga tulecita ifisuma. Alamona na bacita ifyabipa kabili bakalubulula.

Nomba Solomone alanda pa fyo imilandile yanakilila yacindama ukuti: “Ululimi uluposha muti wa mweo, lelo ukupotongana kwa luko kufuno musana.” (Amapinda 15:4) Amashiwi ya kuti “umuti wa mweo” kuti yapilibula ukundapa no kukoselesha. (Ukusokolola 22:2) Imilandile ya wa mano iyafuuka ilatalalika imitima ya bo alelandako. Ilakoselesha. Nomba, ululimi lwa bucenjeshi nelyo ulusosa ifyabipa lulenga abalekutika ukufunika umusana.

Ukumfwa ku Kusalapula no ‘Kutandanya Ukwishiba’

Imfumu ya mano yakonkanyapo ukuti: “Umuwelewele asuulo kufunda kwa kwa wishi, lelo uumfwo kwebaula alacenjela.” (Amapinda 15:5) Bushe umuntu kuti ‘asuula shani ukufunda’ nga tabamufundile? Kanshi ili lembo lilelanga ukuti ukufunda kulingile ukupeelwa ilyo kulekabilwa. Mu lupwa, mulimo wa bafyashi, sana sana abafyashi abaume, ukusalapula abana, kabili umwana na o afwile ukuumfwa ukusalapula. (Abena Efese 6:1-3) Lelo, ababomfi ba kwa Yehova bonse balasalapulwa mu nshila shalekanalekana. Pa AbaHebere 12:6 patila: “Uo Yehova atemwa alamusalapula, na kuba, afopaula onse uo apokelela ngo mwana.” Ifyo tucita nga twasalapulwa filanga fintu twaba, nampo nga tuli ba mano nelyo tuli bawelewele.

Solomone alanda na pa fintu fimbi fibili ukuti: “Imilomo ya ba mano itandanyo kwishiba, lelo umutima wa bawelewele tawiluka.” (Amapinda 15:7) Ukutandanya ukwishiba kwaba ngo kutanda imbuto. Shibulimi tabyala imbuto shonse pa ncende imo mwi bala. Lelo, atandanya imbuto ibala lyonse. E fyo caba na ku kutandanya ukwishiba. Ku ca kumwenako, ilyo twasanga umo ilyo tuleshimikila, te kuti cibe bwino ukumweba fyonse ifyo twaishiba ifyaba mu Baibolo pa muku fye umo. Lelo, umuntu wa mano alishiba ifya kusosa. “Atandanya” ukwishiba ilyo alelanda pa  cishinka fye cimo ica mu Baibolo pa nshita imo e lyo ukulalundapo pali cilya cine cishinka, kabili talaba na ku fyo umuntu alelandako aba. E fyacitile na Yesu Kristu, ica kumwenako cesu ilyo alelanda no mwanakashi umwina Samaria.—Yohane 4:7-26.

Pa kusambilisha bambi, kano umuntu alelanda ifintu ifingabafunda kabili ifyo bengamwenamo. Pa kuti tulande ifingafunda bambi no kubakoselesha, kano twatontonkanya ilyo tushilalanda. Kanshi, “umutima wa mulungami welenganye ca kwasuka.” (Amapinda 15:28) Calicindama kanshi ukuti amashiwi tulelanda yaba nge mfula iilemima busaka busaka iilenga ifimenwa ukukula bwino, ukufunda kwesu takufwile ukuba nge mfula ya citalawe iikukulula fye fyonse kuli mulamba!

“Aba Mushilo mu Myendele”

Ukutandanya ukwishiba pali Yehova no bufwayo bwakwe e lyo no kupeela “icisabo ca milomo” nge “lambo lya kulumbanya” kuli wena e nshila ya mano icine cine. (AbaHebere 13:15) Lelo, pa kuti ili lambo lipokelelwe kuli Yehova, tufwile ukuba ‘aba mushilo mu myendele yesu yonse.’ (1 Petro 1:14-16) Solomone alanda amapinda yabili aya kuti tutontonkanye pali ici cine cacindama. Atila: “Ilambo lya babifi ca muselu kuli Yehova, lelo ipepo lya balungami lilamutemuna. Ya muselu kuli Yehova imibele ya mubifi; lelo atemwo usupilo bulungami.”—Amapinda 15:8, 9.

Bushe abafuma mu nshila ya ku mweo bamona shani ukufunda, kabili cinshi cikabacitikila? (Mateo 7:13, 14) Baibolo itila: “Ukulimunwa kwafula ku uleke nshila; uwapato kwebaulwa akafwa.” (Amapinda 15:10) Bamo abaya mu nshila yabipa basalapo ukufuma mu nshila yalungama pa kukaanapokelela ukufunda ukufuma kuli bamunyina batungulula mu cilonganino kabili balakaana no kulapila. Ubu kwena buwelewele! Ukulingana na Baibolo wa An American Translation, ili pinda litila, “Uufuma mu nshila yalungama akakandwa icibi; uwapata ukwebaulwa akafwa.”

Ni shani nga ca kuti umuntu alebepekesha pa menso ukuti aleumfwa ukufunda kanshi mu mutima nakupata? Ubu na bo buwelewele. Imfumu ya mu Israele yatila: “Ku Mbo na ku Bulobe fili ku mulola wa kwa Yehova; pali bufi imitima ya bana ba bantunse!” (Amapinda 15:11) Nga kulanda mu mampalanya takwaba icintu icaba ukutali sana ukufuma kuli Lesa wa mweo ukucila ku Mbo, icifulo ca bafwa. Na lyo line ku Mbo kwaba ku mulola wakwe. Alishiba bonse ababamo ne fyo imibele yabo yali, kabili alikwata na maka ya kubabuusha. (Amalumbo 139:8; Yohane 5:28, 29) Kanshi tacayafya kuli Yehova  ukwishiba ifyaba mu mitima ya bantu! Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Ifintu fyonse fyaba ubwamba kabili fyaba pa mbilibili ku menso ya uyo tukalubululako.” (AbaHebere 4:13) Ukubepekesha ifyo tushaba kutumpika abantu, takutumpika Lesa iyo.

Uukaana ukusalapulwa alipata ukufunda kabili apatila kumo na balemufunda. Solomone atila: “Uwa miponto tatemwa uulemwebaula.” Pa kukomaila pali ici cishinka alundapo no kuti: “Ku ba mano tayako iyo.” (Amapinda 15:12, NW) Umuntu wa musango yo te kuti alungike imibele yakwe!

Ukutontonkanya pa Fisuma

Mu mapinda yakonkapo yatatu aya kwa Solomone alumbulamo ishiwi lya kuti “umutima.” Ilyo yalelanda pa fyo tutontonkanya ukuti filakuma imimonekele yesu iya pa menso, imfumu ya mano yatile: “Umutima wa nsansa uwamya pa menso, lelo ku kulunguluka kwa mutima umusana ulafunika.”—Amapinda 15:13.

Cinshi cingalenga umutima ukulunguluka? Baibolo itila: “Ukusakamana kwa mu mutima wa muntu kulaukontamika [ku bulanda].” (Amapinda 12:25) Kuti twacincintila shani ukusakamana ku fyabipa ifitucitikila mu bumi? Mu nshita ya kulatontonkanya lyonse pa fintu ifya kuti tapali nangu cimo ico twingacitapo, tufwile ukutontonkanya pa mapaalo ayengi aya ku mupashi ayo Yehova atupeela ino nshita na pa fyo ali no kutucitila ku ntanshi. Ici cikatupalamika sana kuli wena. Ca cine, ukupalama kuli “Lesa wa nsansa” kukasansamusha umutima uwakungumana.—1 Timote 1:11.

Na kabili, mu Baibolo mwaba ubukombe bwawamisha ubwingatusansamusha. Uwaimbile amalumbo atile wa nsansa umuntu ‘uubekelwa mu malango ya kwa Yehova, ne fili mu malango yakwe afitontonkanya akasuba no bushiku.’ (Amalumbo 1:1, 2) Nangu ni lintu twalunguluka umutima, ukubelenga Baibolo no kutontonkanya pa fyo ilanda kukatukosha. Kwaliba no mulimo Lesa atupa. Twalishininkisha ukuti “abatanda ne filamba bakaseepa no tupundu.”—Amalumbo 126:5.

Solomone atila: “Umutima wa wa mucetekanya ufwayo kwishiba, lelo akanwa ka bawelewele kamemo bupumbu.” (Amapinda 15:14) Ili pinda liletulanga bwino ubupusano ubukalamba ubwaba pa kufunda kwa muntu wa mano no kwa muwelewele. Umuntu uwaba no mutima wa mucetekanya alafwaya ukwishiba ilyo ashilafunda umo. Alakutika bwino bwino kabili alafwaya ne fishinka fyonse ifilekabilwa. Alafwayafwaya mu Malembo pa kuti ashininkishe amafunde ne fipope ifingabomba pa bwafya bulipo. Ukufunda kwakwe kufuma mu Cebo ca kwa Lesa. Lelo, umuwelewele tabikako amano ku kufwaya ukwishiba ifishinka pa bwafya bulipo kabili alanda fye icili conse icaisa mu mutwe wakwe. Kanshi, ilyo tulefwaya ukupandwa amano, cisuma ukuya ku bantu abaishiba ifingi, abakosoka ukucila ukuya ku bantu abengatweba fye ifyo twingatemwa ukumfwa. Ala mwandini caliwama ukuti twalikwata “ifya bupe mu bantu” ababa mu cilonganino ca Bwina Kristu, ‘abafwayo kwishiba’ ilyo bashilatufunda!—Abena Efese 4:8.

Ipinda lyakonkapo lilanda pa busuma bwaba mu kutontonkanya pa fisuma. Imfumu ya ku Israele yatila: “Inshiku shonse sha mulanda shibi, lelo isha wasansamuko mutima mutebeto wa pe.” (Amapinda 15:15) Limo fwe bantu tulasansamuka e lyo limbi na lyo tulaba na macushi, kabili limbi tulaba ne nsansa e lyo limbi na lyo tulaba no bulanda. Nga ca kuti lyonse tuletontonkanya fye pa bucushi, ubulanda bukacilamo sana ica kuti tukalakungumana fye lyonse. Lelo, nga ca kuti tuletontonkanya pa fyo twapaalwa na pa fintu Lesa atulaya, fyonse ifyabipa ifitucitikila fikalamoneka ukuba ifinono sana, kabili ici cikalenga tukabe ne nsansa. Ukutontonkanya pa fisuma kulenga tuleipakisha “umutebeto wa pe.”

Kanshi lyena, natutemwe ukusalapulwa. Shi natuleke ukusalapula kulekuma ifyo tutontonkanya, imilandile ne fyo tubomba e lyo ne fyo tumone fintu.

[Icikope pe bula 13]

“Ukwasuka ukwafuuka kubweshe cipyu”

[Icikope pe bula 15]

Mulimo wa bafyashi ukusalapula abana babo

[Icikope pe bula 15]

“Imilomo ya ba mano itandanyo kwishiba”