Bomfyeni Bwino Inshita Pantu Yalicindama

KWABA insoselo ya ciNgeleshi iyo abengi batemwa ukubomfya iitila, inshita yacindama nge ndalama. Nomba ukulanda fye icishinka, inshita yalipusana sana ne ndalama e lyo ne fintu fimbi ifyo abantu bakwata. Te kuti musunge inshita pa kuti mukeseibomfya ku ntanshi nga filya mwingasunga indalama, ifya kulya, amalasha na mafuta ya muli motoka, nelyo ifintu fimbi. Nga ca kuti umuntu alemona kwati kuti asunge nshita ilyo ekele fye ukwabula ukucitapo icili conse ninshi aleibepa fye. Ciba shani nga ca kuti mwalaala amaawala 8, nomba cilya mwabuka, mwaikala fye akasuba konse ukwabula ukucitamo nangu cimo, bushe nga mwacite fyo ninshi namusunga inshita? Ilyo akasuba kawa, yalya amaawala yonse ayapita ayo mwacikala fye ukwabula ukucitamo akantu nangu kamo, ninshi nacipwa nayaya.

Inshita, kuti twailinganya ku mumana uukalamba uwa mukuku. Amenshi mu mumana yapita fye cila nshita. Te kuti mucilike umumana, kabili takwaba uwingabomfya amenshi yonse ayapita mu mumana. Imyaka ya kale sana abantu balepanga imipeto iyo balebika mu menshi. Lyena umukuku e waleshingulusha imipeto. Imipeto nga yatendeka ukushinguluka, yaleshingulusha ifibombelo fikalamba ifyo balebomfya ukupelelako imbuto, ukulepula imbao, ukutapa amenshi, e lyo no kufulilako ifyela. E fyo caba na ku nshita, kuti mwaibomfya ku kubomba imilimo isuma iingi, lelo te kuti muisunge. Nomba, pa kuti mubomfye bwino inshita mulekabila ukwishiba ifintu fikalamba fibili ifisenda sana inshita—ne fi fintu fyaba kuwayawaya, e lyo no kufusha sana ifipe ne fya kucitacita. Intanshi natubale tulande pa kuwayawaya.

Mwilawayawaya

Insoselo ya ciNgeleshi na imbi itila, Te kwesha ukusunga imilimo iyo mufwile ukubomba lelo, ukutila mukabomba mailo. Lelo, abantu bamo balakaana aya mashiwi. Nga ca kuti bakwata umulimo wakosa, ilingi line balatemwa ukuleka fye uyo mulimo pa kutila bakaubombe inshita imbi, nangu tutile balatendeka ukuwayawaya. Ishiwi lya kuti “ukuwayawaya” lipilibula ukushingashinga, nelyo ukushimunuka, e kutila ku mufulo fye “ukuba na ka musango ka kulalikisha imilimo iyo umuntu alingile ukubomba pa nshita iyo alingile ukuibomba.” Ca cine, bamo balikwata aka ka musango ka kuwayawaya pa kubomba imilimo. Nga ca kuti umulimo wabakosela, balelulukwa lintu basunkila umulimo ku ntanshi, kabili abene balasangapo ne “nshita ya kutuusha” pali iyo ine nshita bashilebomba umulimo, mpaka na lintu inshita ikapwa no mulimo ukakose na kabili.

Limo limo, umubili wesu na matontonkanyo kuti fyanaka, kabili ukunaka kwine kuti kwalenga twafilwa ukubomba imilimo imo iyo tukwete, nangu fye ukukanabomba imilimo yonse fye pa kuti tukabombelepo inshita imbi. Na kabili, umuntu onse alakabila no kutuushako. Nangu fye Mwana wa kwa Lesa na o aletuusha. Yesu alebombesha mu mulimo  wa kushimikila abantu icebo, lelo kwaleba ne nshita iyo aleba fye eka, e lyo na lintu aleba pamo na basambi bakwe. (Marko 6:31, 32) Ukutuusha kwa musango yu kwaliwama. Lelo umuntu nga aletuusha te kutila ninshi alewayawaya iyo, pantu mu kuwayawaya mwena mulafuma ifyabipa. Natulangilile.

Tontonkanyeni pa mwana we sukulu uukwete imilungu itatu iya kuipekanyamo ukulemba amashindano ya nsamushi. Alingile ukupituluka mu fitabo ifingi. Kwena naishiba ukuti nakwata ifya kubelenga ifingi. Nomba ena amona kwati inshita e ko ili sana kabili atendeka ukuwayawaya. Mu nshita ya kuti alebelenga, ena aikalila fye ukutamba TV. Inshiku nasho shilepita fye, ukwabula no kuti apoose amano ku kubelenga ukwingamwafwa ukupita amashindano. Lyena cilya kwashala ubushiku bumo ubwa kuti balembe amashindano, e lyo alonganika ifitabo pa kuti abelenge fyonse fye mu bushiku bumo. Awe aikala na pa cipuna atendeka ukupituluka mu fyo alembele na mu fitabo fimbi.

Apoosa inshita ikalamba ukubelenga. Abo ekala nabo pa ng’anda bena bali mu tulo, ena ashala aleipatikisha ukusungila ku mutwe inshila shapusanapusana isha kusangilamo insamushi. Ubushiku bwakonkapo aya ku sukulu, nomba kacule pa kusanga insamushi pantu bongobongo wakwe nanaka. Awe mukwai atoba, kabili afilwa no kupita amashindano pantu takumanishe amatoni ayalekabilwa. E ico, nga alefwaya ukupita amashindano no kuya pa ntanshi mu masambililo yakwe, afwile ukutampa ukubelenga na kabili.

Ukuwayawaya e kwaletelela uyu mwana we sukulu. Nangu cibe fyo, kwaliba icipope cimo icaba mu Baibolo icingaafwa abantu ukukanacita ifyacitile ulya mwana we sukulu. Umutumwa Paulo alembele ati: “Cenjeleni ukuti ukwenda kwenu takuli ngo kwa bawelewele iyo kano nga ba mano, ukuilubwile nshita mwe bene.” (Abena Efese 5:15, 16) Kwena, Paulo alekoselesha Abena Kristu ukulabomfya bwino inshita ilyo balebomba umulimo wa kwa Lesa, nalyo line aya mashiwi kuti yabomba na ku fintu fimbi ifyo tucita mu bwikashi. Apo ilingi line ni fwe bene tuibikila inshita ya kutendeka ukubomba umulimo, kanshi tufwile ukusala inshita isuma iya kutendeka ukubomba, kabili tukasanga ukuti tukabomba bwino sana kabili tukabomba bwangu. Nge fyo na malembo yalanda, ici e cishibilo ca “bantu ba mano.”

Nomba, ni nshita nshi isuma iyo umwana we sukulu alingile ukusoma insamushi pa kuti akapite amashindano? Napamo alingile ukulapituluka mu fyo asambilile panono panono cila cungulo pa maminiti fye 15 nelyo ukucilapo. Nga acite fyo, te kuti acule ukufwaya ukubelenga fyonse ifyo asambilile mu bushiku fye bumo, ica kuti alebelenga fye na mu nshita alingile ukusendama. Kabili ubushiku bwa mashindano nga bwafika, bongobongo wakwe akaba natuusha icine cine, akaba uwaipekanya, kabili kuti akwata na matoni ayasuma nga nshi.

E ico kanshi lintu mwapelwa umulimo, mulingile ukwishiba inshita isuma iya ku-ubomba kabili bombelenipo ilyo line. Nga mulecite fyo, te kuti mulewayawaya pa kubomba kabili te kuti mube na mafya yafuma mu kuwayawaya. E lyo na kabili, mukatemwa sana nga mwabomba bwino uyo mulimo. Ukubomba muli uyu musango kwalicindama maka maka nga ca kuti uyo mulimo naukuma na bantu bambi nga filya ciba ku milimo ya mu cilonganino ca Bena Kristu.

Mwifusha Sana Ifipe

Nge fyo tulandile kale, ukucefyako ifipe kuti kwatwafwa ukubomfya bwino inshita yesu. Twalishiba ukuti kulaba ukupoosa inshita pa kubomba imilimo, na pa kuteka bwino ifipe, pa kufibomfya, pa kufiwamya, ukufisunga, e lyo na lintu tulesokota mu fipe. Ifintu nga fyafula, ne nshita ya kufisakamana nayo ilakula. Umuntu nga alebomba mu ng’anda  umuli ifipe ifingi nga nshi alapoosa sana inshita kabili incito ilakosa ukucila uulebombela mu ng’anda umuli fye ifipe ifinono umwaba ne ncende. Na kabili, nga ca kuti ifipe fyafulisha, kulaba ukupoosa inshita ikalamba pa kusanga ico umuntu alefwaya.

Abasambilila ifya kusunga amayanda aya busaka batila mupepi na citika wa nshita umuntu abomba ukuwamya mu ng’anda, iba fye ya “kuseshasesha ifipe, ne finkolonkolo fimbi ifisalangana mu ng’anda.” Nakalimo ifi twalanda, filacitika na ku fintu fimbi ifyo tucita. E ico kanshi, nga mulefwaya ukubomfya bwino inshita yenu, mubale muloleshe ifimushingulwike. Bushe ifipe fyaba fye mpanga yonse ica kutila mulafilwa no kulaenda bwino, kabili icingacilapo no kubipa ca kutila mulapoosa inshita ikalamba pa kubomba? Nge fyo caba, kuti cawama ukucefyako ifipe.

Kwena calyafya ukucefyako ifipe. Ukupoosa ifipe fimo ifyo twatemwa sana lelo ifyo tushibomfya kuti kwatukalifya umutima kwati fye ni filya tumfwa nga ca kuti umunensu sana akuukila ukutali nelyo twaleka ukumfwana nankwe. Nomba, cinshi mwingacita nga mulefwaya ukwishiba nampo nga icipe cimo nacilinga ukupoosa nelyo ukusunga? Bamo bacita ifi. Nga ca kuti umwaka wapwa ukwabula ukubomfyapo icipe cimo, balapoosa ico cintu. Kuti mwacita shani nga ca kuti umutima wenu taulefwaya ukupoosa ico cintu libe ninshi napapita no mwaka ukwabula ukucibomfyapo? Bikeni ico cipe mu ncende musungilamo ifintu, lekeni papite imyeshi na imbi 6. Nga mwamona ukuti tamulecibomfya pa numa ya mwaka umo ne myeshi 6, nalimo nomba kuti camwangukila ukupoosa ico cintu. Kwena umulandu uukalamba mwingacitile fi, kufwaya ukucefyako ifintu, pa kutila mulebomfya bwino inshita yenu.

Te kutila ifipe tubomfya pa ng’anda nelyo ku ncito e fyo twingacefyako fye epela. Yesu alandile na pa ‘masakamika ya bwikashi buno no longolo lwa fyuma ifingatushe cebo’ ca kwa Lesa no kulenga umuntu ukuba “uushitwala” ifisabo, ilyo aumfwa imbila nsuma. (Mateo 13:22) Umuntu kuti aba ne fya kucita ifingi nga nshi ica kuti te kuti akwate ne nshita ya kubomba imilimo iyo Umwina Kristu alingile ukubomba. Icicitika ca kutila uyo muntu alanaka mu kupepa kabili na pa kulekelesha kuti apanya ne shuko lya kwingila mu calo cipya ico Lesa atulaya, umo tukekala umuyayaya no kulabomba imilimo iikalenga tukabe ne nsansa.—Esaya 65:17-24; 2 Petro 3:13.

Bushe lyonse fye mulakwata ifya kucita ifingi ica kuti mulafwaya ukucita fyonse pa nshita imo ine—cibe ni ku ncito, ni pa ng’anda, ukulungisha motoka, ukutandala, ukutukusha umubili, nelyo ifintu fimbi ifyo mwatemwa? Nga ca kuti e fyo caba, napamo kuti cawama mwacefyako ifya kucitacita pa kuti mulekwatako ne nshita ya kubomba imilimo ya kwa Lesa.

Kwena, ca cine ukuti inshita lyonse ipita fye kwati menshi ya mu mumana. Te kuti muibweseshe ku numa nelyo ukuisunga; pantu nga yapita ninshi capwa yaya kabili tayakatale aibwela. Ukukonka ifipope ifishakosa ifyaba mu Baibolo no kulakonka ishi nshila shisuma, kuti kwalenga twalabomfya bwino inshita iyo tukabila pa kuti tucite “ifyacilapo ukucindama” ifingalenga tulemwenamo umuyayaya kabili kuti twapeela “ubukata no kutasha kuli Lesa.”—Abena Filipi 1:10, 11.

[Icikope pe bula 8, 9]

 Inshita, yaba kwati mumana wa mukuku, lelo kuti mwaibomfya ku kubombamo imilimo isuma

[Icikope pe bula 9]

Bushe ni nshita nshi “iyalinga” iyo umwana we sukulu afwile ukubelenga pa kuti akapite amashindano?

[Icikope pe bula 10]

Ukubombela mu ncende yakwata ifintu ifingi kulapwisha inshita kabili kulafuupula