Abantu Balafwaisha Ukwikala Umuyayaya

UKUTULA fye na kale abantu balafwaya sana ukwikala umuyayaya. Lelo, ico bafwaisha tacicitika pantu takwaba nangu umo uwasanga ifya kufumyapo imfwa. Nangu cibe fyo, ifi abasambilila sana nomba basanga imiti ya maka nabatampa ukutontonkanya ukuti napamo kuti bakwata na maka ya kulenga abantu ukwikala imyaka iingi nga nshi. Tontonkanyeni pali fimo fimo ifyo abasambilila sana sayansi balelanda pa kati apa.

Abasambilila sana ifyo ifya mweo fyaba balefwailishapo fimo mu nsandesande pa kuti bacitepo fimo ifingalenga insandesande ukutwalilila fye ukulapanga isha kupyana pa shibiye ilyo shafwa. Balishiba ukuti insandesande nga shakokola shilafwa kabili palapyana ishipya. Na kuba umubili wa muntu ulaiwamya uwine imiku iingi ilyo umuntu acili umutuntulu. Batila nga bacita fimo ifingalenga insandesande ishipya ukutwalilila fye ukulapyana pa shibiye ilyo shafwa, ninshi “umuntu kuti aikala imyaka iingi sana, nangu fye umuyayaya.”

Kuli umusango wa myundapile na umbi uuletele ifikansa. Abasambilila baleti kuti babuula insandesande sha mulwele ukufuma ku cilundwa cimo ica mubili wakwe no kushibika mu cilundwa ico bafumishe mu muntu umbi pamo nga ilibu, imfyo, nelyo umutima, kabili baleti nga bacite fyo, insandesande kuti shalenga ico cilundwa ukulabomba bwino sana no mulwele kuti apola. Kanshi abasambilila baleti ifilundwa fya muntu ifishili bwino kuti fyaundapwa ukubomfya insandesande sha muntu umwine.

Abasambilila sana balelanda no kuti ku ntanshi uku bakapanga utuntu tumo utunono sana utwapala ulusandesande utwingapita mu mulopa pa kuti tulefwaya no konaula insandesande ishilenga ubulwele bwa kansa pamo no tushishi tumbi utuleta amalwele. Bamo batila aba badokota capamo na balya abatila kuti baposha amalwele ukubomfya insandesande ishituntulu ukufuma mu cilundwa cimbi ica mubili wa mulwele, mu kuya kwa nshita bakacita fimo ifikalalenga umuntu ukutwalilila fye umutuntulu umuyayaya.

Kwaba na basungila mu menshi makaasa ifitumbi fya bantu abafwile kale ku malwele yamo. Umulandu bacitile fyo wa kuti napamo inshita imo badokota bakasanga umuti wa kuposha ayo malwele, e lyo no kusanga umuti uwingalesha abantu ukukota, e lyo bakabuushe abo bantu no kulenga bakabe abatuntulu na kabili. Ulupapulo lumo ulwa American Journal of Geriatric Psychiatry lwatile “ifi babika ifitumbi mu menshi makaasa cimo cine na filya abena Egypt ba kale balekanga ifitumbi.”

Ifi abantu bafwayafwaya inshila ya kukwatilamo umweo wa muyayaya, cilanga fye ukuti balifilwa ukusumina ukuti umuntu afwile ukulafwa. Bushe cine cine abantu kuti bakwata ubumi bwa muyayaya? Bushe Baibolo yalandapo shani pali ili lyashi? Twalasanga ifyasuko mu cipande cikonkelepo.