Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Bushe Yuda Yalishele Amapopa?

Bushe Yuda Yalishele Amapopa?

Bushe Yuda Yalishele Amapopa?

BAIBOLO yasobele ukuti icalo icaletekwa no bufumu bwa Yuda cali no konaulwa ku bena Babiloni kabili cali no kushala amapopa mpaka abaYuda babwela muli bunkole. (Yeremia 25:8-11) Icilenga sana tushininkishe ukuti uku kusesema kwalifikilishiwe, fyebo fyapuutwamo ifyalembelwe pa numa ya myaka 75 ukutula apo ibumba lya bankole ba kubalilapo lyabwelele ku calo cabo. Ifi fyebo filanda ukuti imfumu ya Babiloni ‘yaululwile bonse abapuswike ku lupanga ku Babiloni, kabili e ko baishileba ababomfi ba iko na bana ba iko ukufika pa kuteka kwa bufumu bwa bena Persia.’ Ukulanda pa calo ca baYuda, Baibolo itila: “Inshiku shonse ilyo cali amapopa calesunga amasabata.” (2 Imilandu 36:20, 21, NW) Bushe kwaliba ifya kushulashula ifishininkisha ukuti ici calicitike?

Ephraim Stern, Profesa wa fya kushulashula ifya mu Palestine uwa pa Hebrew University alanda mu lupapulo lwa Biblical Archaeology Review, ukutila: “Abena Ashuri na bena Babiloni bonse balyonawilepo incende iikalamba mu Israele wa ku kale, lelo ifyo basangile ilyo baleshula ifya kushulashula pa numa ya kulya konaula kubili filanga ifintu fibili ifyapusana.” Kabili alondolola ukuti: “Ilyo abena Ashuri baonawile imisumba ya mu Palestine, abashula ifya kushulashula basangile fimo ifyalelanga ukuti mwalikelepo abantu pa numa ya konaula imisumba. Lelo ilyo abena Babiloni baonawile, tabasangilepo nelyo fimo ifyalelanga ukuti pa numa ya konaula mwaleikala abantu. . . . Tamwali nangu cimo icalelanga ukuti mwaleikala abantu mpaka abena Persia batendeka ukuteka . . . Takwali nangu fimo ifyalelanga ukuti mwaleikala abantu. Pali ilya myaka yonse, tapalipo umusumba uo abena Babiloni baonawile uwakuulilwe na kabili no kwikalwamo.”

Profesa Lawrence E. Stager uwa pa Harvard University alasuminishako kuli ici cishinka. Atila “mu calo conse ica baPelishiti, na pa numa mu Yuda monse,” Ishamfumu sha mu Babiloni “shaleonaula ifintu fyonse nakalya nakalya, ici calengele ukuti ku masamba ya Mumana wa Yordani kushale amapopa.” Stager asosele no kuti: “Abashula ifya kushulashula tabasangilepo kantu muli ilya ncende mpaka ilyo Koreshe Mukalamba, kateka umwina Persia uwapyene pa shamfumu sha bena Babiloni, atendeke ukuteka e lyo . . . mu Yuda na mu Yerusalemu mwatampile ukumoneka ukuti mulekala abantu pantu abaYuda abali bankole balibwekele ku mwabo.”

Ca cine, ifyo Icebo ca kwa Yehova calandile pa fyo Yuda yali no kuba amapopa fyalifikilishiwe. Ifyo Yehova asobela lyonse filacitika. (Esaya 55:10, 11) Kanshi tulingile ukutetekela muli Yehova na mu fyo alaya mu Icebo cakwe Baibolo.—2 Timote 3:16.