Ukushimikila Imbila Nsuma mu Calo Cisuma ica Haiti

ICALO ca Haiti ne ca Dominican Republic fyonse fyaba pa cishi ica Hispaniola, icakwata impili ishalepesha mu Caribbean. Impili ishingi shaleepa ukucila amamita 2,400. Mu nshita ya “mpepo,” kulaba no tukalambya twa mfula na menshi makasa ayapangwa mu tufishiba utwaba pa mpili.

Impili ne mipokapoka ifyabela ku kapinda ka kulyo aka Haiti fyalifimbwa ne mitengo. Kumbi nako, impili shaba fye pa mbilibili, ilingi line shaba ishasompa pa mulandu wa kuti balitema imiti yonse. Nga ca kuti mwatandalile ku kupinda ka kuso nelyo aka kulyo, kuti mwatemwa sana ukumona ifyo icalo ca Haiti cimoneka bwino. Nga mulepita mu misebo imo iyakonka mu mumbali ya mpili, kuti mwaipakisha ukumona impanga iisuma sana, kabili nga muli apatali kuti mwatemwa ukumona ifyo impanga na bemba fimoneka bwino pa ncende shapusanapusana. Kuti mwamona na maluba ayengi ayalekanalekana kabili ayabalabata konse uko mwalolesha.

Pa bantu amamilioni 8.3 abekala muli ici calo cisuma, abengi bafumine ku Afrika kabili bekala mu mishi. Nangu ca kuti abengi bapiina, baliba ne cikuuku kabili balapokelela abeni. Pa myaka 60, Inte sha kwa Yehova balashimikila imbila nsuma ya Bufumu kuli aba bantu, kabili balatemwa ukubashimikila.—Mateo 24:14.

Ukushimikila mwi Boma

Ifyo mishonari umo amwene ilyo aileshimikila mwi Boma fyaba ca kumwenako. Uyu Nte alemba ukuti:

“Bushiku bumo mu March 2003, twaile mu kushimikila mwi tauni ilinono ilya Casale, apa kwenda na motoka mupepi na maminiti 30 ukufuma ku Cabaret, ukwabela nomba ing’anda ya bamishonari apaba amakilomita 30 ku kapinda ka kuso aka musumba ukalamba uwa Port-au-Prince. Inte sha kwa Yehova balekelesheko ukushimikila mu Casale mu 1999. Apo twalefwaisha ukuyako, twatendeke ulwendo lwesu ulucelo ne nshita ya 7:00 hrs. Bonse pamo twali 22, mupepi fye ne cilonganino conse, kabili twabomfeshe bamotoka babili. Bonse twali aba nsansa kabili twalelanda no kuseka ilyo twalepita mu misebo ya matelo iya lukungu kabili twafikile pa mupokapoka apali imiti iingi nga nshi. Umumana wapita mu mupokapoka, kabili walalanya pa kati ke tauni lya Casale.

“Ilyashi lya kale pali ili tauni umushaba fyongo lyatendeke mu kubangilila sana ukwa ba1800 lintu abashilika bamo abena Poland, abaishile ku Haiti ku kwafwa abaali abasha kale ukupoka ubuntungwa baikele muli uyu mupokapoka wafunda na bakashi babo abena Haiti. Ici calengele ukuti mu Haiti mube abantu abapusanapusana mu kumoneka kabili abayemba. Ala kuti mwatemwa ukumona ifyo abantu ba mu calo cimo bamoneka abapusanapusana! Bamo baba ne nkanda iyabuuta, bambi abafitulukila, nelyo abakashikila, kabili bamo baba na menso aya katapakapata, bambi ayakashikila, kabili balipusana na muli fimbi.

“Umuntu twasangile pa ng’anda twabalilepo ukuya talefwaya ukuti tumushimikile. Ilyo fye twalefuma pali ilya ng’anda, umuntu umo aishile mu kutukumanya ku musebo. Alefwaya ukwishiba nga twasumina ukuti paliba ubupusano pali Yesu na Lesa. Twalimwebele ukubula Baibolo yakwe,  kabili ilyo twabelengele Amalembo no kulanshanya nankwe alisumine ukuti Yesu Mwana wa kwa Lesa no kuti Yehova e ‘Lesa wa cine eka.’ (Yohane 17:3) Abengi balitupokelele bwino no kuleka twalanshanya nabo. Bamo baleipusha ukuti, ‘Ni lilali mukabwela ku kusambilila na ifwe Baibolo?’

“Cilya akasuba kafika pa kati, twafwaile incende iisuma apali icintelelwe no kubula ifya kulya twasendele. Bankashi babili baishile no mupika umwali isabi ilingi ilyaipikwa. Ala lyaliweme! Ilyo twali tuletuusha pa cintelelwe, uku tulelya no kulalanshanya, twaleshimikila na ku bantu abalepita. Pa numa, twayabukile kwi shilya lya mumana ku lubali lumbi ulwe tauni. Ala caliweme ukushimikila kuli aba bantu abalemoneka aba nsansa ilyo bekele mu fintelelwe pa mayanda yabo. Caliweme nga nshi ukumona abaice baleyangala, abanakashi balecapa ifya kufwala mu mumana, na banakulwibo balepela kofi!

“Awe e fyo na 16:00hrs yalililile, kabili ifwe bonse fwe bali ne nsansa twaile apo twashile bamotoka no kubwelelamo ku Cabaret. Kuli ine na balume bandi wali e muku wa kubalilapo ukuya ku Casale, kabili twali-ipakishe ukushimikila muli ulya mushi umwikala abantu bacileela kabili aba nsansa.”

Ukutula apo baNte bamishonari aba kubalilapo baishile mu Haiti mu 1945, impendwa ya bakabilisha ba Bufumu muli ici calo yalitwalilila ukukula ica kuti ino nshita bakabila ba Bufumu bali 14,000 kabili baletungulula amasambililo ya Baibolo ukucila pali 22,000. Umulimo wabo uwa kubila walengele na bantu 59,372 ukusangwa ku Cibukisho mu March 2005 kabili baletwalilila ukushimikila imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa kuli bonse. Moneni ifyo umulimo wa Nte sha kwa Yehova uleafwa abantu mu nshila ishingi.

Ukushimikila Imbila Nsuma Ukubomfya Fikope Fyabalabata

Abena Haiti abengi balitemwa ifintu ifyabalabata. Kanshi kuti mwasanga ifya kufwala fyabo, ifyo bapenta amayanda yabo, amaluba mu mabala yabo, ne fyo balenga fyonse fimoneka fye ifyabalabata. Kuti mwasanga ifikope ifyo balenga pa nsalu balifipenta bwino mu musango abene beta ukuti L’Art Haitien kabili balafitantika mu misebo yonse iya mu Port-au-Prince. Abashita ifi fikope bafuma ku fyalo ifingi.

Te fikope fye balenga pa nsalu fyabalabata. Lelo, na mu misebo ya mu Port-au-Prince mwaisula bamotoka basenda abantu abo beta ukuti  camionettes nangu tap-tap abo balengapo ifikope fya fintu belenganya fye. Ilingi line pa fikope balenga kuti mwamonapo ne fyo balemba ifyo Baibolo yalandapo.

Nga muletandala mu misebo kuti mwamonamo ne fikope mwaishiba pamo nge ca kwa Adamu na Efa mu Edeni. Kuti tamwenekele mwaisamona fye pe windo lya basi iyapita epo balenga ico cikope. Amalembo na mashiwi umwaba ishina Yehova ilingi line eyo balemba pali bamotoka nelyo ukuyasansha pa mashina ya matuka yabo.

Ukushimikila pa Sukulu

BaNte bacaice mu Haiti balaba na mashuko ayasuma aya kwafwa abanabo ukusambilila Baibolo. Ica kumwenako ni yi lipoti yakonkapo iyafumine ku mukashana wacaice Nte uuli ne myaka 17.

“Bushiku bumo umwaume nsambilila na o anjipwishe ifyo ‘ubulalelale’ bupilibula. Apo namwene kwati alefwaya fye ukumbelesha, nshamwaswike. Lelo ilyo aipwishe umwaume munankwe icipusho cimo cine, bonse mu kalasi balibikileko amano. Umulungu wakonkelepo, pa numa ya kufwaya ifyebo filanda pa bulalelale, nalandile pali ili lyashi kuli bonse mu kalasi, nalondolwele no mulandu Inte sha kwa Yehova bafwaila ukuba aba busaka mu mibele, ku mupashi, na ku mubili.

“Abana be sukulu baipwishe ifipusho ifingi kabili balyumfwile ifyasuko nabebele ukufuma mu Baibolo. Nangu fye ni kafundisha mukalamba, uwalemoneka kwati tatemenwe ukukutikako, aipwishe ifipusho ifingi kabili ateyenye ukuti nande na ku bana be sukulu mu makalasi yambi. Nabalangile icitabo ca Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba, * na bengi balefwaisha ukucibelenga. Ubushiku bwakonkelepo nashalike ifitabo 45 ku bana be sukulu nalesambilila nabo. Abengi mu kwangufyanya fye balipwishishe ukubelenga icitabo, kabili bamo pali ino nshita balesambilila Baibolo na baNte ababa mupepi no ko bekala. Umusambi umo uwikala mu bwina mupalamano nomba alasangwa na ku kulongana konse.”

Ukubomfya Ululimi lwa Creole pa Kushimikila

Abantu balamoneka bwino kabili basuma, ne calo bekalamo na co cilamoneka bwino. Ifi fine e fyaba ne ciHaitian Creole, ululimi umwaba amashiwi ya ciFrench na ya mu lulimi lwa ku masamba ya Afrika. Ulu lwine e lulimi abena Haiti balanda no kumfwikisha. Kanshi ilingi line Inte sha kwa Yehova e lulimi babomfya pa kushimikila ku bantu, kabili ino nshita baleteyanya ukupilibula impapulo ishingi ishilanda pali Baibolo mu ciHaitian Creole.

Mu 1987 broshuwa wa Ipakishe Ubumi pe Sonde kuli Pe na Pe! yalipilibwilwe mu ciHaitian Creole, shimbi impapulo bapilibwile ni Ukwishiba Uko Kutungulula ku Mweo wa Muyayaya na Cinshi Cintu Lesa Afwaya Kuli Ifwe? Ishi mpapulo shileafwa sana abasambi ba Baibolo abapya abalefwaya ukusambilila amasambilisho bafwile ukwishiba pa kubala ayaba mu Cebo ca kwa Lesa. Ukutendeka pa September 1, 2002, Ulupungu lwa kwa Kalinda lulafuma mu ciHaitian Creole. Abantu bacili balabomfya impapulo sha mu ciFrench, lelo abengi balatemwa ukubelenga impapulo mu lulimi lwabo.

Ukushimikila Imbila Nsuma ku Baba mu Cifungo

Inte sha kwa Yehova nomba line balitendekako ukushimikila imbila nsuma ku bafungwa. Ilyo balebomba uyu mulimo balomfwa bwino ukulatwala ubukombe bwa cisansamushi ku bantu abo bakaka. Munyinefwe umo atila:

“Ubushiku bwa kubalilapo ukushimikila mu cifungo, abafungwa bonse ba balonganike mu muputule uukalamba pa kuti tumonane nabo. Tatwaishibe ifyo bali no kwankulako. Ilyo twalondolwele ukuti twalefwaya ukubafwa ukusambilila Baibolo, bonse 50 balitemenwe kabili balitupokelele. Twabalangile amabroshuwa ya Sambilileni  Ukubelenga no Kulemba na Ipakishe Ubumi pe Sonde kuli Pe na Pe! aya mu ciHaitian Croele. Kabili twatendeke ukusambilila Baibolo na bafungwa 26. Bamo 10 pa basangilweko tabaishibe ukubelenga, lelo balitemenwe sana ilyo twabalangile ifya kubomfya ifikope fya mu mabroshuwa pa kumfwikisha ifilelandwapo.”

Ilyo baNte babweleleko, umwaume umo abebele ukuti: “Nalibelenga broshuwa ukubwekeshapo imiku iingi. Lyonse ndatontonkanya pa fyo ilanda, kabili nalemulolela.” Umwaume bakakile pa mulandu wa kubomfya imfuti pa kwiba alandile ukuti alefwaya ukwalula imibele, kabili alombele ukuti Nte umo akaye mu kusambilila no mukashi wakwe Baibolo. Umwaume uwakwete abana babili uo bakakile na o alombele fimo fine pa kuti umukashi wakwe akamone ubupusano bwaba pa masambilisho ya cine ne fisambilisho fya bufi. Shimapepo wa ku Protestanti uwasangilwe no mulandu wa kwibila aba mu lukuta lwakwe indalama ishingi sana alandile ukuti nomba nasanga icine kabili nga afuma mu cifungo, ali no kuyaafwa bonse aba mu lukuta lwakwe ukuba Inte sha kwa Yehova.

Umufungwa umbi, uushakwete broshuwa wa Cinshi Cintu Lesa Afwaya? mu ciCreole, akopolwele broshuwa yonse iyakwete uo aleikala nankwe kabili aliisungile ku mutwe. Umufungwa umwanakashi atendeke ukushimikila ku bafungwa 9 abanakashi ifyo alesambilila, kabili atendeke ukusambilila Baibolo na bonse 9. Umufungwa umwaume alipwishishe ukusambilila ilya broshuwa, kabili atendeke ukusambilila icitabo ca Ukwishiba, e lyo atampile ukushimikila ku bafungwa banankwe bambi. Tapakokwele atendeke ukutungulula amasambililo ya Baibolo yane pali balya aleshimikilako.

BaMercony * balesambilila Baibolo kabili balikwete balupwa abali Inte sha kwa Yehova. Bakoseleshe abafungwa bambi ukulabelenga impapulo ishilanda pali Baibolo isho balupwa balebaletela. Balanda ukuti: “Nga napeela abafungwa impapulo, banjita ukuti Nte ya kwa Yehova. Nda basuka ukuti nshilaba Nte pantu nalishiba ifyo umuntu alingile ukucita pa kuba Nte. Ndefwaya nomba uwa kuti alensambilisha Baibolo, nga nasambilila, ndi no kubatishiwa bwangu bwangu. Nga nalekonka ifyo abakalamba bandi balecita ilyo nali umwaice, nga nshaba mu cifungo.”

Umufungwa umo uo baMercony bapeeleko ulupapulo aebele Nte uwa mutandalile ukuti: “Pali Cimo cafumineko ninshi tamulaisa, nali ne cikonko ica kuti nalefwaya no kuipaya. Lelo ilyo nabelengele bamagazini, nalipepele kuli Lesa ukuti anjelele pa fyabipa nacitile kabili atume uwa kwisa nanga inshila isuma. Ala nalitemwa sana ilyo mwaishile ubushiku bwakonkelepo ku kulasambilila Baibolo na bafungwa! Kuti natemwa mwansambilisha ifya kubombela Yehova.”

Ukubomfya Loleni! pa Kushimikila Imbila Nsuma ku Bantu Abengi

Muli Loleni! ya November 8, 2000, mwali icipande icalelanda pa mulimo wa banasi. Umwanakashi umo apokele Loleni! amakope 2000, no kuyapeela kuli banasi abaishile ku semina mu Port-au-Prince. Loleni! ya July 8, 2002, iyakwete ifipande fyalelanda pali bakapokola ne fyo babomba yalishalikwe sana kuli bakapokola ba mu Port-au-Prince. Balitemenwe ukuibelenga, ica kuti na nomba line, bamo balemika baNte mu misebo no kubepusha nga na bakwata ilya magazini.

Nomba line fye, umubomfi wa ku World Health Organization aleteyanya programu ya kusambilisha abantu pali AIDS. Balimwitile ukuyatandalila iofesi lya musambo ilya Nte sha kwa Yehova, uko bamulangile ifyebo ifyali muli Loleni! ifyalelanda pa bulwele. Ulya mwanakashi alitemenwe nga nshi ukubelenga ifipande fyalelanda pa fyo Baibolo ilanda pa nshila isuma iya kucingilila AIDS ne fyo abaikwata balingile ukucita. Alandile ukuti ilya Loleni! ni magazini umwaba ifyebo ifisuma sana ifilanda pali ubu bulwele.

Kanshi Inte sha kwa Yehova mu calo cisuma ica Haiti baleshimikila imbila ya Bufumu mu nshila shalekanalena, nga fintu fye balecita mu fyalo 234 ifya mwi sonde lyonse. Abantu abengi baleankula kuli ubu bukombe bupeela isubilo kabili baleafwiwa ukukanasakamikwa sana na mafya balepitamo. Balebasambilisha ukulalolela icalo cipya umo bonse abapepa Lesa wa cine, Yehova, bakaipakisha ubumi ubwapwililika.—Ukusokolola 21:4.

[Amafutunoti]

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 9]

Background: ©Adalberto Rios Szalay/photodisc/age fotostock