Wessel Gansfort “E Wabalilepo Ukusuusha Ifisambilisho Fye Calici”

Bonse abaishiba ilyashi lya baProtestanti, amashina pamo nga Luther, Tyndale, na Calvin, baliyeshiba. Aba e batendeke buProtestanti mu 1517. Lelo te bengi baishiba ishina lya kuti Wessel Gansfort. Batila Gansfort “e wabalilepo ukusuusha ifisambilisho fye calici lya baKatolika ilyo na baProtestanti bashilabako.” Bushe kuti mwatemwa ukwishiba bwino uyu muntu?

WESSEL afyelwe mu 1419 mwi tauni lya Groningen ku Netherlands. Muli ilya myaka ya ba 1400, bantu fye abanono abakwete ishuko lya kuya ku sukulu, lelo Wessel ena aliile ku sukulu. Nangu ca kuti alikwete sana amano ya kusambilila, alilekele isukulu ilyo ali fye ne myaka 9 pa mulandu wa kuti abafyashi bakwe baali bapiina icine cine. Ashukile fye ilyo mukamfwilwa umo uwakwete icuma aumfwile ukuti umwaice Wessel ali uwacenjela sana, e watendeke ukumulipilila indalama sha ku sukulu. E fyo akonkenyepo ukusambilila. Mu kuya kwa nshita apokele digiri mu masambililo ya fya mikalile ne mipepele ya bantu. Cimoneka ukuti abantu na kabili batendeke ukumwita ati kalapashi waishiba sana ifya mapepo.

Wessel alefwaya sana ukwishiba ifintu. Nomba, ilya nshita takwali sana amalaibrare. Nangula pali ilya nshita e lyo bapangile fye amataipi ya kulembelako ifitabo, fitabo ifingi balelemba fye ku minwe kabili fyali fya mutengo sana. Wessel ali pe bumba lya basambilila abaleya sana mu malaibrare yapusanapusana na mu mayanda ya bashimapepo abashimbe ukufwaya ifyalembwa ifishaseekele ne fitabo ifyalubile kale sana. Lyena bonse abaali muli lilya ibumba balelanshanya pa fyo basangile muli ifyo fyalembwa na mu fitabo. Wessel alisambilile ifingi nga nshi kabili mwi buuku lyakwe ilya kulembamo fimo fimo, alembelemo ifyebo ifyo alekopolola mu fitabo fya kale sana ifyalembelwe bwino sana ifya ciGriki ne ciLatin. Abasambilila ifya mapepo bambi ilingi line baletwishika Wessel pantu alishibe ifintu ifingi nga nshi ifyo bashatalile abomfwapo. Batendeke ukwita Wessel ati Magister Contradictionis, e kutila Umuntu wa Fikansa.

“Cinshi Taufwaila Ukuti Nsumine Muli Kristu?”

Imyaka nakalimo 50 ilyo baProtestanti tabalabako, Wessel akumene na Thomas à Kempis (uwaliko mu 1379 ukufika mu 1471), uo batila e walembele icitabo caishibikwa sana ica De Imitatione Christi (Ukupashanya Kristu). Thomas à Kempis ali mu kabungwe ako baleita ati Brethren of the Common Life, akalekoselesha abantu ukulapepa sana Lesa mu bumi bwabo bonse. Ilyashi lyalembwa pa bumi bwa kwa Wessel litila Thomas à  Kempis alekoselesha Wessel imiku iingi ukuti alingile ukulomba Maria ukuti alemwafwa. Wessel asukile alanda ati: “Cinshi taufwaila ukuti nsumine muli Kristu, uwita abantu bonse abafinininwa ukuya kuli ena?”

Abantu bamo batila Wessel talefwaya ukuba shimapepo. Ilyo bamwipwishe ico akaniine ukubeya ipala pa kati ka mutwe ilyo baleishibilako abapatili, ayaswike ukuti taletiina ukufwa imfwa ya ku mukulika intambo mu mukoshi, lelo kuti asalapo ukufwa fye na filya fine aishibe ukucila ukuba umupatili. Nakalimo aloseshe kuli filya cali ukutila bashimapepo abasalilwe ne calici nangu bacita umulandu tabalebalubulwisha iyo, kabili calemoneka kwati ukubeya ipala pa kati ka mutwe e kwalepokolola bashimapepo abengi ku kubakulikila intambo mu mukoshi! Wessel na kabili alikeene ne ntambi sha mapepo shimo shimo isho aba mwi calici batemenwe ukucita. Ku ca kumwenako, balemusuusha pantu alikeene ukusumina ifipesha amano ifyalembwa mwi buuku lya Dialogus Miraculorum ilyaseekele sana pali ilya nshita. Lelo wena ayaswike ati: “Cawamapo ukulabelenga fye Amalembo ya Mushilo.”

“Nga Tuleipusha e lyo Twingeshiba Ifingi”

Wessel alisambilile iciHebere ne ciGriki kabili alishibe icine icine ifyalembwa fya Bakalemba ba kubalilapo aba masambililo ya mu calici abo abantu baleya mu kwipushako ifintu. Kabili ca kupapa ukuti alitemenwe sana indimi babomfeshe pa kulemba Baibolo, apo aliko ninshi na Erasmus na Reuchlin tabalabako. * Ilyo baProtestanti tabalabako, abaishibe iciGriki bali banono sana. Nga ni mu Germany mwena, mwali fye abasambilila abanono abaishibe iciGriki, kabili takwali ne fitabo nelyo ifili fyonse ifya kubafwa ukusambilila iciGriki. Ilyo Constantinople afumine pali buPapa mu 1453, Wessel nakalimo akumene na bashimapepo abashimbe abaGriki abafulumukiile ku Masamba, kabili asambilileko iciGriki icayanguka. Shilya nshiku, abaYuda fye epela e balelanda iciHebere, kabili cimoneka kwati Wessel asambilile iciHebere ku baYuda abaishileba Abena Kristu.

Wessel alitemenwe nga nshi Baibolo. Alemona Baibolo ukutila citabo ico Lesa apuutamo umupashi wakwe, kabili asumine ukutila amabuuku yonse ayaba muli Baibolo yalomfwana. Ico Wessel aishibe ca kuti, ifyo ifikomo fya mu Baibolo filelanda filingile ukumfwana na mashiwi yambi ayabalilepo  na yakonkelepo kabili tatufwile ukulondolwela ilembo mumbi. Nga ca kuti umuntu alosha ilembo mumbi, ninshi ni cisanguka. Ilembo limo ilyo atemenwe sana muli Baibolo ni Mateo 7:7, ilitila: “Mulefwaya, kabili mukasanga.” Ili lembo, lyalengele Wessel ukucetekela nga nshi ukuti caliwama ukwipusha, pantu atile “nga tuleipusha e lyo twingeshiba ifingi.”

Ico Alombele Calipapwishe

Mu 1473, Wessel aile mu kutandala ku musumba wa Rome. Ilyo afikile kulya, balimusuminishe ukulanshanya na Papa Sixtus IV, uwali uwa ntanshi pali balya baPapa 6 abali ne mibele yabipa nga nshi iyalengele na baProtestanti ukufuma mu calici. Kalemba we lyashi lya kale Barbara W. Tuchman alandile pali Sixtus IV ukutila “alecita ifintu ukwabula ne nsoni, kabili pa lwalala fye, atwalilile fye ukulanonka icuma kabili ali-itumpile mu fikansa fya calo no kupatikisha abantu ukulakonka ifyo alefwaya.” Alipapwishe aba mu calici na bantu fye bambi pantu taleumfwa ne nsoni ukubomfya icifulo cakwe ukucitila abanankwe na balupwa lwakwe ifisuma. Kalemba we lyashi lya kale na umbi alembele pali Sixtus ukutila alefwaya balupwa lwakwe baleliilapo pa cifulo akwete. Banono sana abaeseshe ukuilishanya pa fibi ifyo alecita.

Nomba Wessel Gansfort ena tali nga bantu bambi. Bushiku bumo Sixtus amwebele ukuti: “We mwana, lomba conse ico ulefwaya, na ifwe twalakupeela.” Wessel bwangu bwangu ayaswike ati: “Mwe mupatili wa Mushilo, . . . apo pano calo ni mwe mwaba pa cifulo cikalamba ica kwa shimapepo kabili kacema, ndemulomba ukuti . . . mubombeshe umulimo wenu uwacindama pa kuti lintu Kacema Mukalamba uwa mpaanga . . . akesa, akamwebe ukuti: ‘Eya, we mubomfi musuma kabili uwa cishinka! Ingila mu kusekelela kwa kwa Sokulu.’” Sixtus ayaswike ukuti uyo wali mulimo wakwe kabili atile Wessel alingile ukulomba ico wena alefwaya. Wessel ayaswike ati: “Kanshi mpeeleni Baibolo ya malembo ya ciGriki ne ciHebere iyaba mu Laibrare wa Vatican.” Papa alimupeele ifyo alombele, lelo atile filya Wessel acitile tamwali mano no kutila nga caliwemepo kuli Wessel ukulomba ukumusala bushikofu!

“Ubufi Kabili Icilubo”

Apo balefwaisha indalama sha kukuulila icalici lyalumbuka muno nshiku ilyo beta ati Sistine  Chapel, Sixtus atendeke ukweba abantu ukuti baletwala indalama kuli ena pa kuti alepepela abantu babo abafwa. Caliseekele nga nshi ukulipila umupatili pa kuti apepele abafwa. Icitabo ca kuti Vicars of Christ—The Dark Side of the Papacy icilanda pa fibi ifyo baPapa balecita citila: “Bamukamfwilwa abanakashi na baume, na bafyashi abalefwilwa abana, balelipila indalama shabo shonse ukulwisha fye ukuti abantu babo bafume mu Mutwala.” Abantu balicetekeele sana ukutila papa alikwata amaka ya kupepela abantu babo na ya kulanda ukuti nomba nabaya ku muulu.

Te mulandu ne fyo, Wessel ena aishibe fye ukuti Icalici lya baKatolika pamo na papa wine, tabakwata amaka ya kwelela imembu sha muntu. Wessel ukwabula no kupita na mu mbali alandile pa kulipila indalama sha kupepela umuntu ukufuma mu Mutwala ukuti “bufi kabili cilubo.” Kabili tasumiine ukuti nga ca kuti umuntu alefwaya imembu shakwe ukufuutwa afwile ukuya ku cilapilo.

Wessel na kabili aletwishika filya balelanda ati papa talufyanya pantu aleti icitetekelo ca bantu ba mu calici kuti canaka nga ca kuti lyonse balecetekela papa, pantu papa na o wine alalufyanya. Wessel alembele ati: “Nga ca kutila bashimapepo bakaana ukukonka amafunde ya kwa Lesa kabili baipangila abene amafunde yabo, . . . ninshi ifyo balecita ne fyo baleeba abantu ukucita fya cabecabe fye.”

Wessel E Wabalilepo Ukusuusha Icalici

Wessel afwile mu 1489. Nangula alikeene fimo fimo ifyabipa ifyalecitika mu calici, tafumine mu Katolika. Lelo aba mu calici tabatalile abamupeela umulandu wa kuti ni cisanguka. Pa numa ya mfwa yakwe abapatili ba mu Katolika bamo abapatile sana ifyo alembele, balefwaya ukonaula ifitabo fyakwe pantu baletila fyalipusene sana na fintu icalici lyasuminamo. Pa kufika mu nshita Luther aali pano calo, ninshi abengi tabaishibe na Wessel, tapali ifitabo fyakwe nangu fimo ifyo bapulintile, kabili ifitabo ifyashelepo fyali finono sana. Basukile bafumya icitabo ca kubalilapo ica fyalembwa fya kwa Wessel pa kati ka 1520 na 1522. Muli ici citabo mwali na kalata iyo Luther alembele iyo aletasha ifyalembele Wessel.

Kwena Wessel tali Protestanti, nga filya fyali Luther, lelo alelanda ukwabula ukupita mu mbali ifilubo fimo fimo ifyalengele baProtestanti ukufuma mu calici. Na kuba Cyclopedia ya kwa McClintock na Strong itila “e wacindama sana pa baume bonse abatuntuka ku German abayafwilishe abantu ukufuma mu Katolika.”

Luther amwene ukuti Wessel na o aletontonkanya nga wena. Kalemba C. Augustijn alembele ati: “Luther alingenye inshita ali pa calo ne fyamucitikiile kuli filya fyacitikile Eliya. Filya fine kasesema alemona kwati eka fye e washele alelwa inkondo sha kwa Lesa, e fyo na Luther aleumfwa ilyo alelwishanya ne calici. Lelo lintu abelengele ifyalembele Wessel, Luther asangile ukuti Lesa alisungile ‘uwa cishinka uwashelepo nga filya fine cali na mu Israele.’” “Luther asukile alanda no kutila: ‘Nga ca kuti ni kale sana nayambile ukubelenga ifyalembele Wessel, abalwani bandi nga baletila fyonse ifyo Luther alanda, asambilile kuli Wessel, pantu ifyo aletontonkanya fimo fine ne fyo ntontonkanya.’” *

“Mukasanga”

Ilyo baProtestanti bafumine mu Katolika, te kutila batendeke ukufumamo fye mu kupumikisha. Ni kale sana bamo bamo batampile ukukaana amasambilisho ya mu Katolika, icalengele no kuti baProtestanti bafume na mu calici. Wessel alishibe ukuti imicitile ya bapapa iyali fye cimbi cimbi yali no kulenga abantu ukufwaya ukufuma mu calici. Inshita imo aebele umwana we sukulu ati: “Iwe, we mulumendo we watemwa ukusambilila, kasuba kamo ukamona uko Abena Kristu ba cine abasambilila, bakakaana ifisambilisho . . . fyonse ifisambilisha aba muli ili calici.”

Kwena, Wessel alimwene ifyabipa fimo fimo ifyalecita aba mu calici pali ilya nshita, lelo alifililwe ukusambilisha abantu bwino bwino ifyo Baibolo isambilisha. Nangu cibe fyo, wena aishibe ukuti Baibolo citabo ico umuntu onse alingile ukubelenga no kusambililamo. Icitabo icitila A History of Christianity, (Ilyashi lya Kale Ilya Bena Kristu) calandile ukuti Wessel “aishibe ukuti, apo Baibolo yalipuutwamo no Mupashi wa Mushilo, e ifwile fye ukutweba ifya kucita muli fyonse ifikumine imipepele yesu.” Na muno nshiku mwine, Abena Kristu ba cine nabo balisumina ukuti Baibolo Cebo ca kwa Lesa ico apuutamo umupashi wakwe. (2 Timote 3:16) Na lyo line, icine ca mu Baibolo tacafiswa kabili tacayafya ukusanga. Na ino ine nshita, ici cishinte ca Baibolo calicindama icitila: “Mulefwaya, kabili mukasanga.”—Mateo 7:7; Amapinda 2:1-6.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 14]

WESSEL ALILEMBELE ISHINA LYA KWA LESA MU FITABO FYAKWE

Mu fitabo fya kwa Wessel, umwingi umo alembele ishina lya kwa Lesa alipilibwile ukuti “Yohava.” Nangu cibe fyo, Wessel alilembelemo ishina lya kuti “Yehova” imiku ibili. Ilyo kalemba H. A. Oberman alelanda pa fyo Wessel aletontonkanya, atile Wessel alemona ukuti nga ca kuti Thomas Aquinas na bambi balishibe iciHebere, “nga balisangile ukuti ishina lya kwa Lesa ilyo umwine aebele Mose, talipilibula ati ‘Naba uuntu Naba,’ lelo lipilibula ati ‘Nkaba ifyo Nkaba.’” * Baibolo ya New World Translation yalipilibula bwino ili ilembo, pantu itila, “Nkaba uo Nkaba.”—Ukufuma 3:13, 14.

[Futunoti]

[Abatusuminishe]

Manuscript: Universiteitsbibliotheek, Utrecht

[Ifikope pe bula 15]

Wessel alikeene icisambilisho ca kulipila umupatili pa kuti alepepela abafwa ico Papa Sixtus IV asuminishe