Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Yeremia
Icebo ca kwa Yehova ca Mweo
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Yeremia
IMBILA Yeremia abilile pa tuyofi twali no kucitika ifwile yalengele abantu bakwe ukuba no mwenso nga nshi! Itempele lya lulumbi ilyo balepepelamo Lesa pa myaka ukucila 300 bali no kulyoca. Umusumba wa Yerusalemu na Yuda fyali no kushala amapopa, e lyo abekashi bali no kubasenda bunkole. Iyi mbila pamo no bukombe bwa bupingushi bumbi fisangwa mwi buuku lya kwa Yeremia. Pa mabuuku ayakalamba mu Baibolo, ibuuku lya kwa Yeremia e lya bubili. Ili buuku lilanda na pa fyo Yeremia apitilemo pa myaka 67 ilyo ali kasesema. Ifyaba muli ili buuku tabafilembele ukulingana ne fyo fyalecitika, lelo bafilemba ukulingana ne filelandwapo.
Mulandu nshi tulingile ukubikila amano ku kwishiba ifyalembwa mwi buuku lya kwa Yeremia? Ni mu kuti ifyo asobele fyalifikilishiwe kabili filenga twacetekela sana Yehova ukuti alafikilisha ifyo alaya. (Esaya 55:10, 11) Umulimo wa kwa Yeremia ne fyo abantu baleankula ku bukombe aleshimikila fyalipalana ne ficitika muno nshiku. (1 Abena Korinti 10:11) Na kabili, ifyo Yehova acitile ku bantu bakwe filanga sana imibele yakwe kabili kuti fyalenga na ifwe ukucitapo cimo.—AbaHebere 4:12.
“BUBILI UBUBI UBO ABANTU BANDI BACITA”
Yeremia bamweba ukuba kasesema mu mwaka walenga 13 uwa kuteka kwa kwa Yoshia imfumu ya mu Yuda, ninshi kushele imyaka 40 ukuti Yerusalemu yonaulwe mu 607 B.C.E. (Yeremia 1:1, 2) Ubukombe alebilisha mu myaka ya kulekeleshako 18 iya kuteka kwa kwa Yoshia bwaleta pa bwelu ifibi ifyo aba mu Yuda balecita ne fyo Yehova ali no kubapingula. Yehova atila: “Nkacita na Yerusalemu ukube miina, ica kwikalamo bamumbwe; ne mishi ya kwa Yuda nkacito kube yapomoka, umushaba mwikashi.” (Yeremia 9:11) Mulandu nshi alandile fyo? Atila: ‘Pantu kuli ububi bubili ubo abantu bandi bacita.’—Yeremia 2:13.
Yeremia alanda na pa kubweshiwa kwa baYuda abalapile. (Yeremia 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Lelo abantu tabatemenwe ubukombe Yeremia alebilisha. “Cilolo mukalamba mu ng’anda ya kwa Yehova” auma Yeremia no kumubika mu makusu ubushiku bonse.—Yeremia 20:1-3.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
1:11, 12—Mulandu nshi bapashanishisha ukulola kwa kwa Yehova pa cebo cakwe ku “cimuti ca mushadeke [akamusambo ka mualmonde, NW]”? Umuti wa mualmonde waba pa fimuti ifibalilapo ukubalula muli shinde. Mu mampalanya Yehova ‘alecelela ukutuma [bakasesema]’ ku kusoka abantu bakwe pa bupingushi ali no kuleta kabili ‘alelola’ mpaka ubupingushi bwacitika.—Yeremia 7:25.
2:10, 11—Cinshi calengele ifyo abena Israele bacipondoka balecita filemoneka kwati fyalicililemo? Abantu abashalepepa Lesa abali ku masamba na ku kabanga, e kutila ku Kitimu na ku Kedari, nabo bafwile balesenda tulesa twa nko shimbi no kutendeka ukutupepa. Nangu cibe fyo, tabaletontonkanya pa kuleka ukupepa tulesa twabo. Nomba abena Israele bena baleleka ukupepa Yehova Lesa wabo no kutendeka ukulapepa utulubi.
3:11-22; 11:10-12, 17—Mulandu nshi Yeremia alelumbwila no bufumu bwa ku kuso ubwa mikowa ikumi ilyo alebilisha ubupingushi nangu cingati Samaria bayonawile mu 740 B.C.E.? Ni co ubupingushi bwa kwa Yehova ubwa konaula Yerusalemu mu 607 B.C.E. bwakumine Yuda na Israele yonse. (Esekiele 9:9, 10) Na kabili, nangu Samaria yalyonawilwe pali ilya nshita, aba mu Yerusalemu balitwalilile ukusubila ukuti bushiku bumo aba mu bufumu bwa mikowa 10 bali no kubwela mu calo cabo pantu ubukombe bwa bakasesema ba kwa Lesa bwalesanshamo na bena Israele bene.
4:3, 4—Ni mwi mwalola aya mashiwi? AbaYuda bacipondoka balekabila ukupekanya imitima yabo, ukuinasha, no kuiwamya kwati ni filya ciba nga balepenkanya impanga ukuti babyalemo imbuto. Balekabila ukuleka amapange yabipa ukuyafumya mu mitima yabo nga filya bafumya “nkanda ya ku mpela” pa kusembululwa. (Yeremia 9:25, 26; Imilimo 7:51) Ici calolele mu kuti balekabila ukwalula imibele yabo, e kuti ukuleka ukucita ifyabipa no kulacita ifingalatemuna Lesa.
4:10; 15:18—Ni mwi mwalola amashiwi ya kuti Yehova alibepele abantu bakwe bacipondoka? Ilyo Yeremia ali kasesema kwali na bakasesema bambi ‘abalesesema ifya bufi.’ (Yeremia 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Yehova tabaleseshe ukusobela ubukombe bwa bufi.
16:16—Bushe amashiwi ya kuti Yehova ‘aketa abalondo abengi,’ na “balunshi abengi,” yapilibula cinshi? Nalimo yapilibula ukuti Yehova akatuma abalwani ku kukanda abaYuda bacipondoka abo apingwile. Lelo nga twayalinganya ku fyebo fyaba pali Yeremia 16:15, aya mashiwi kuti yapilibula no kufwayafwaya abena Israele abalapile.
20:7, NW—Ni mwi mwalola amashiwi ya kuti Yehova ‘alibomfeshe amaka yakwe’ no kubepa Yeremia? Yeremia alemona kwati takakwanishe ukubilisha ubupingushi bwa kwa Yehova pantu abantu tabalebika amano ku fyo alelanda, balimupatile, kabili balemucusha. Lelo Yehova alibomfeshe amaka yakwe ica kuti yalengele Yeremia ukutwalilila ukubomba umulimo wakwe. Kanshi Yehova alibepele Yeremia pantu amulengele ukubomba umulimo uo kasesema alemona kwati te kuti akwanishe ukubomba.
Ifyo Twingasambililako:
1:8. Pa kupokolola abantu bakwe ilyo balebacusha, Yehova limo kuti abomfya bakapingula abashaba na kapatulula, nelyo kuti alenga kateka musuma ukupyana pali kateka umukalushi, nangu kuti akosha abantu bakwe pa kuti bashipikishe amacushi.—1 Abena Korinti 10:13.
2:13, 18. Abena Israele bacipondoka bacitile ifintu fibili ifyabipa. Bapondokele Yehova uwalebacingilila, ukubapaala, no kubatungulula. Ilyo baumene akapi na bena Egupti na bena Ashuri, cali kwati baimbila ifishima fyabo abene. Muno nshiku, ukupondokela Lesa wa cine no kucetekela mu mano ya buntunse nangu mu mapolitiki kwaba kwati kupyanika “ifishima fyalalika” pa “kamfukumfuku ka menshi ya mweo.”
6:16. Yehova akonkomesha abantu bakwe abapondoka ukwikala pa nshi no kutontonkanya pa kuti bengabwelela ku “nshila nsuma” iyo ifikolwe fyabo ifya busumino fyaendelemo. Kanshi na ifwe libili libili tulingile ukulaikala pa nshi no kumona nga ca kuti tulacita ifyo Yehova enekela ifwe ukulacita.
7:1-15. AbaYuda bacetekele sana mwi tempele, balemona kwati lyali no kubacingilila, lelo te fyo cali. Kanshi tulingile ukulaendela mu kutetekela, te mu kumona iyo.—2 Abena Korinti 5:7.
15:16, 17. Na ifwe kuti twacimfya ukufuupulwa nga filya Yeremia acimfishe. Kuti twacite fyo nga ca kutila lyonse tulebelenga Baibolo, ukulalumbanya ishina lya kwa Lesa ukupitila mu kubombako umulimo wa kushimikila no kusambilisha, na pa kulataluka ku fibusa fyabipa.
17:1, 2. Ifibi ifyo abaYuda balecita fyalengele ukuti Yehova alekaana amalambo yabo. Nga tuli ne mibele iyabipa Yehova takalepokelela amalambo yesu aya kumulumbanya.
17:5-8. Kuti twacetekela abantu no tubungwe nga ca kuti fye ifyo balecita nafilingana no kufwaya kwa kwa Lesa ne fishinte fyakwe. Nga ca kuti tulefwaya ukwisapusuka no kuipakisha umutende wine wine no mutelelwe, tufwile ukucetekela fye Yehova epela.—Amalumbo 146:3.
20:8-11. Tatulingile ukunenuka nga ca kuti baletukaanya, baletucusha, nelyo nga abantu tabalebika amano ku fyo tulebashimikila.—Yakobo 5:10, 11.
“INGISHENI IMIKOSHI YENU MWI KOLI LYA MFUMU YA KU BABELE”
Yeremia abila ubupingushi ku shamfumu shine ishalekelesha ukuteka mu Yuda na kuli bakasesema babufi, bakacema bamulekelesha, na bashimapepo abatemenwe amafisakanwa. Yehova alinganya abaYuda ba cishinka ku makunyu ayasuma, atila: “Nkalosha amenso yandi pali bene ku kubacite cisuma.” (Yeremia 24:5, 6) Ukusesema kutatu ukwa mu cipandwa 25 kulasupula ubupingushi ubwalondololwa mu fipandwa ifya kulekeleshako.
Bashimapepo na bakasesema bapanga ukwipaya Yeremia. Abila ubukombe bwa kuti balingile ukubombela imfumu ya Babiloni. Yeremia aeba Imfumu Sedekia ukuti: “Ingisheni imikoshi yenu mwi koli lya mfumu ya ku Babele.” (Yeremia 27:12) Nangu cibe fyo, ‘uwaulwile abena Israele akabalonganya.’ (Yeremia 31:10) E mulandu wine abena Rekabu babalaila ubulayo ubusuma. Yeremia bamubika mu “lubansa lwa bakalinda.” (Yeremia 37:21) Yerusalemu bayonaula, kabili abekashi abengi babasenda muli bunkole. Yeremia na kalemba wakwe Baruki bena bali pa bashala. Nangu Yeremia abakaanya ukuya ku Egupti, abantu bali no mwenso kabili bakaana ukumumfwila. Mu fipandwa 46 ukufika ku 51 mwaba ubukombe ubo Yeremia asosele ku nko shimbi.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
22:30—Bushe ici cipope cilepilibula ukuti Yesu Kristu talingile ukupyana icipuna ca bufumu ica kwa Davidi? (Mateo 1:1, 11) Nakalya! Ici cipope caleseshe fye abana ba kwa Yehoyakini “ukwikala pa cipuna ca kwa Dabidi . . . muli Yuda.” Yesu ali no kulateka ukufuma mu muulu, te mu Yuda iyo.
23:33—Bushe “icisendo ca kwa Yehova” e cinshi? Mu nshiku sha kwa Yeremia, ubukombe ubwacindama ubo kasesema asosele pa konaulwa kwa Yerusalemu bwali kwati cisendo ku baYuda banankwe. E lyo na bantu bene abashakutike ku bukombe Yeremia alebila nabo bali kwati cisendo kuli Yehova ica kuti ali no kubakaana. E fyo caba na pali lelo, ubukombe bwa mu Baibolo ubulanda pa konaulwa kwa Kristendomu bwaba kwati cisendo ku ba mu Kristendomu na bantu abashikutika ku bukombe bwa mu Baibolo baba cisendo kuli Lesa.
31:33—Bushe amafunde ya kwa Lesa yalembwa shani mu mitima? Nga umuntu alitemwa sana amafunde ya kwa Lesa ica kuti alafwaisha nga nshi ukulacita ukufwaya kwa kwa Yehova, ninshi kuti twatila amafunde ya kwa Lesa yalilembwa mu mutima wakwe.
32:10-15—Mulandu nshi uo balembele ifyo basuminishenye pa mapepala yabili aya macinda? Ipepala ilyo bashakakatikepo icikomeneno lyali lya kubelengapo lyonse ilyo bafwaya. Ilyakakatikwepo lyali bushininkisho bwa kuti ifyali pe pepala ilishakakatikwepo fyali fya cine. Tulingile ukupashanya Yeremia na lintu tulecita makwebo, e kuti tufwile ukusuminishanya no kusaina amapepala nangu ni lintu tulecita amakwebo na balupwa nelyo Abena Kristu banensu.
33:23, 24—Ni ‘ndupwa nshi shibili’ isho balandapo pali ifi fikomo? Ulwa kubalilapo lupwa lwa cifumu ulwa Mfumu Davidi, e lyo lumbi, lupwa lwa bushimapepo ulwa kwa Aarone. Ilyo baonawile Yerusalemu ne tempele lya kwa Yehova, cali kwati Yehova akaana ishi ndupwa shibili kabili tali na kukwata ubufumu pano calo nelyo ukubwesha ukupepa kwakwe.
46:22—Mulandu nshi iciunda ca bena Egupti bacipashanishisha ku ciunda ca nsoka? Ici nalimo kuti calosha ku kucimba kwa bena Egupti ukwingaba kwati kulila kwa nsoka ilyo yatiina nelyo ku kuseebana pa mulandu wa kucimfiwa. Aya mashiwi ya mampalaya yalanga no kuti filya ishamfumu sha bena Egupti shalefwala ifisote apali insoka isho balemona kwati sha mushilo, pa kuti lesa mwanakashi uwapala insoka Uatchit alebacingilila kwali kwa fye.
Ifyo Twingasambililako:
21:8, 9; 38:19. Nangu fye ni lintu kwashele inshita iinono ukuti bonaule Yerusalemu, Yehova alipeele abaYuda abawaminwe mfwa ishuko lya kuti balapile. Ca cine, Yehova ‘alifulishe nkumbu.’—2 Samwele 24:14; Amalumbo 119:156.
31:34. Ala tulatemwa ukwishiba ukuti Yehova tebukisha imembu sha bantu abo elela pa kuti akabakande ku ntanshi!
38:7-13; 39:15-18. Yehova talaba ifyo tumubombela mu cishinka, ukusanshako ne fyo ‘tupyungila aba mushilo.’—AbaHebere 6:10.
45:4, 5. Nga filya fine cali mu nshiku sha kulekelesha isha baYuda, fwe baleikala mu “nshiku isha kulekelesha” isha buno bwikashi tatufwile ukulaifwaila “ifikalamba,” pamo nge cuma, no kulumbuka.—2 Timote 3:1; 1 Yohane 2:17.
YERUSALEMU BAYOCA
Cili mu mwaka wa 607 B.C.E., kabili e mwaka walenga 11 uwa kuteka kwa kwa Sedekia. Imfumu Nebukadnesari naishinga Yerusalemu pa myeshi 18. Pa bushiku bwalenga 7 mu mweshi walenga busano uwa mwaka walenga 19 uwa kuteka kwa kwa Nebukadnesari, Nebusaradani umukalamba wa basole, ‘aisa,’ nelyo afika ku Yerusalemu. (2 Ishamfumu 25:8) Nalimo acitile inkambi kunse ya musumba kabili alelengula umusumba kabili apanga ifya kwisacita. Pa numa ya nshiku shitatu, pa bushiku bwalenga 10 mu mweshi, Nebusaradani ‘aisa,’ nelyo aingila mu Yerusalemu. Kabili aoca umusumba.—Yeremia 52:12, 13.
Yeremia alondolola fyonse ifyacitika ilyo baonaula Yerusalemu. Ubulondoloshi bakwe bwalenga ukuti bapumepo imisowa nelyo ukushika inyimbo sha bulanda. Aya mashiwi yaba mwi buuku lya mu Baibolo ilya Inyimbo sha Bulanda.
[Icikope pe bula 8]
Mu bukombe bwa kwa Yeremia mwali no bupingushi bwa kwa Yehova pali Yerusalemu
[Icikope pe bula 9]
Bushe Yehova ‘abomfeshe shani amaka yakwe’ pali Yeremia?
[Icikope pe bula 10]
“Umwabela amakunyu aya yasuma, e fyo nkatontonkanya abaululwa ba kwa Yuda.”—Yeremia 24:5