Ukupeela Amalambo Ayateemuna Lesa

KWABA icitabo cimo icilondolola imipepele imo iyaliko kale sana ku kapinda ka ku kulyo aka calo ca Amerika iya bena Aztec. Ici citabo (The MightyAztecs) cilanda ukuti aba bantu basumine ukuti: “Nga ca kuti umuntu afwa, ninshi e lyo abantu abengi balafyalilwako, e ico aba bantu balepeela abantu abengi nga nshi kuli tulesa twabo nga malambo. Kanshi ilyo ubuteko bwabo bwaile bulekula e lyo bacililemo ukwipaya abantu ukubatuula nga malambo pa kuti ubuteko bwabo bukose.” Icitabo na cimbi citila, abantu abo abena Aztec batuulile nga malambo bafikile 20,000 mu mwaka fye umo.

Ukumfwa umwenso e lyo no kukanaishiba ifili no kucitika ku ntanshi nelyo pa mulandu wa kumona kwati pali fimo ifyo balufyenye kabili baleumfwa ububi, kwalilenga abantu abengi ukufuma fye na kale ukulapeela amalambo mu nshila shalekanalekana kuli tulesa twabo. Lelo Baibolo yena ilanga ukuti Yehova, Lesa wa maka yonse, e watile abantu baletuula amalambo yamo yamo. Kanshi kuti cawama ukwipusha ukuti: Bushe malambo ya musango nshi ayateemuna Lesa? Kabili bushe bakapepa ba kwa Lesa muno nshiku bafwile ukutuula amalambo ne mituulo mu kupepa kwabo?

Imituulo na Malambo Ifyo Balepeela mu Kupepa kwa Cine

Ilyo uluko lwa bena Israele lwapangilwe, Yehova alilondolwele bwino bwino inshila iyo abena Israele balekabila ukukonka pa kumupepa, kabili mu fyo abebele mwali no kutuula imituulo no kupeela amalambo. (Impendwa, ifipandwa 28 na 29) Imituulo imo baletuula yali fintu ifyo balelima; imituulo imbi nayo yali malambo ya nama, pamo nga ing’ombe, impaanga, imbushi, e lyo ne fipeele ne nkunda. (Ubwina Lebi 1:3, 5, 10, 14; 23:10-18; Impendwa 15:1-7; 28:7) Kwali na malambo ayali no kocewa mu mulilo umupwilapo. (Ukufuma 29:38-42) Kabili kwali na malambo ya mutende, aya kuti umuntu uwaletuula alelyako inama iyo alepeela ilambo kuli Lesa.—Ubwina Lebi 19:5-8.

Imituulo yonse na malambo ifyo baletuula kuli Lesa ukulingana ne fyo Amafunde ya kwa Mose yalelanda, yali ni nshila ya kupepelamo Lesa kabili yalelenga baibukisha ukuti Lesa e Mulopwe wa bubumbo bonse. Ilyo abena Israele balepeela yalya malambo, balelanga ukuti baletasha Yehova pa fisuma ifyo alebacitila ne fyo alebacingilila, kabili yalelenga ne membu shabo ukulekelelwa. Yehova ali no kubapaala icine cine  kulila fye batwalilila ukukonka amafunde yakwe pa kumupepa.—Amapinda 3:9, 10.

Icacindeme sana kuli Yehova, mitima ya baletuula amalambo. Ukupitila muli kasesema wakwe Hosea, Yehova atile: “Uluse e lo mbekelwamo, ilambo iyo, no kwishiba Lesa e ko mbekelwamo ukucile fya kuninika.” (Hosea 6:6) Kanshi, lintu abantu bafumine mu kupepa kwa cine, baishileba abakamuka no kulasuumya umulopa wa kaele, na malambo balepeela kuli Yehova yali fye ya cabe cabe. E mulandu wine Yehova aebele uluko lwa bena Israele ukupitila muli Esaya ukutila: “Bwa nshi kuli ine ubwingi bwa malambo yenu? . . . nintendwe fya kuninika fya basukusuku, no munofu wa bunone uwa tutekwa utwaina; umulopa wa tulume twa ng’ombe no wa bana ba mpaanga no wa basawe te ca kubekelwa kuli ine iyo.”—Esaya 1:11.

“Ico Nshasosele”

Abena Kanaani balipusene sana na bena Israele, pantu bena balepeela abana babo amalambo kuli tulesa twabo, ukusanshako na lesa wa bena Amone uo baleita ati Moleke, nangula Milkomu, nelyo Moloke. (1 Ishamfumu 11:5, 7, 33; Imilimo 7:43) Icitabo cimo (Halley’s Bible Handbook) icilanda pali Baibolo citila: “Abena Kanaani pa kupepa, balecita ubulalelale pa ntanshi ya tulesa twabo pantu baleti e lutambi lwa kupepa kwabo, kabili baleipaya na mabeli yabo pa kuyapeela nga malambo kuli tulya twine tulesa twabo.”

Bushe amalambo ya musango yo yalesekesha Yehova Lesa? Tayamusekeshe nangu panono. Ilyo abena Israele bali mupepi no kwingila mu calo ca Kanaani, Yehova alibapeele ifunde lyalembwa pa Ubwina Lebi 20:2, 3, apatila: “Na ku bena Israele utile: Umuntu onse uwa mu bena Israele, napamo uwa mu balebeshi abalebela muli Israele, uwapeelapo ubufyashi bwakwe kuli Moleke, ukwipaiwa akepaiwe; abantu ba mu calo bakamupoole amabwe. Ine nkaloshe cinso candi pali uyo muntu, no kumusukula afume mu kati ka bantu bakwe, pantu apeelapo ubufyashi bwakwe kuli Moleke, ku kulengo mwashila mwandi mukowele, no kupelule shina lyandi lya mushilo.”

Kwena ica musango yo kuti catuponya pa musao, lelo abena Israele bamo bamo abapondokele ukupepa kwa cine, batendeke ukucita iyi misango yakaluka icine cine iya kupeela abana babo nga malambo kuli tulesa twa bufi. Pali ili line lyashi, Amalumbo 106:35-38 yalandapo ukutila: “Lelo batobenkana ne nko, no kusambilile micitile ya shiko; babombela no tulubi twa shiko, na to twaisabe citeyo kuli bene; awe, abana babo abaume na bana babo abanakashi baipaile ngulu, no kupongololo mulopa wa kaele, umulopa wa bana babo abaume na bana babo abanakashi, abo baipailo tulubi twa mu Kanaani, casuke calo cakantanamo umulopa.”

E ico, ukupitila muli kasesema wakwe Yeremia, Yehova alandile ku bana ba kwa Yuda ifyo akalifiwe ku mutima pali ici cimusango cabipa balecita. Atile: “Nababike fya makankamike fyabo mu ng’anda iyainikwe shina lyandi, ku kuikowesha; nabakuulo musansama wa kwa Tofete uuli mu mupokapoka  wa kwa Ben-hinomu, ku koca abana babo abaume na bana babo abanakashi mu mulilo, ico nshasosele, kabili tacaimine mu mutima wandi.”—Yeremia 7:30, 31.

Pa mulandu wa kuitumpa muli iyi misango yabipa nga nshi, Lesa asukile aleka ukusenamina abena Israele. Umusumba wabo uukalamba, uwa Yerusalemu, mu kuya kwa nshita balionawile, kabili mu kulekelesha abena Israele babasendele bunkole ku Babele. (Yeremia 7:32-34) Ukwabula no kutwishika, ici cimusango ca kupeela abantunse nga malambo tacafuma kuli Lesa kabili tacaba na mu kupepa kwa cine. Ukupeela umuntu nge lambo musango wabipa icine cine kabili uwakaluka, e ico bakapepa ba cine aba kwa Lesa balataluka ku ntambi ishili shonse isha kupeela abantu nga malambo.

Ilambo lya Cilubula Ilya kwa Kristu Yesu

Bamo limbi kuti baipusha abati, ‘Mulandu nshi mu Mafunde Yehova apeele abena Israele mwabelele na mafunde ya kutuula amalambo ya nama?’ Umutumwa Paulo alitontonkenye pali ubu bwipusho kabili ayaswike ati: “E ico Amalango ya nshi? Yalundilweko umulandu wa bumpulamafunde, lukasuke alwisa Ulubuto ulwalailwe . . . E ico Amalango yali kafundisha wesu ukufika na kuli Kristu.” (Abena Galatia 3:19-24) Amalambo ya nama ayo Lesa abebele ukulatuula mu Mafunde ya kwa Mose yaleimininako ilambo ilyacila pa malambo yonse ilyo Yehova Lesa ali no kupeela pa mulandu wa lubembu lwa bantunse, e kutila ilambo lya Mwana wakwe Yesu Kristu. Yesu alandile pali uku kutemwa uko Yehova alangile ilyo atile: “Lesa atemenwe aba pano calo ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika lelo abe no bumi bwa muyayaya.”—Yohane 3:16.

Pa mulandu wa kuti alitemwa Lesa na bantunse, Yesu apeele umweo wakwe uwapwililika ku kulubula abana ba kwa Adamu. (Abena Roma 5:12, 15) Yesu atile: “Nge fyo no Mwana wa muntu taishile ku kupyungilwa, lelo ku kupyungila no kupeelo mweo wakwe icilubula ku kukabulamo abengi.” (Mateo 20:28) Takwali umuntunse nangu umo uwali no kulubula abantu ku busha bwa lubembu ne mfwa, ifyaisa pa mulandu wa lubembu lwa kubalilapo ulo Adamu acitile. (Amalumbo 49:7, 8) E mulandu wine Paulo alondolwelele ukuti Yesu “taingilemo no mulopa wa mbushi no wa ciponti ca ng’ombe, lelo no mulopa wakwe wiine, aingilemo limo fye mu cifulo ca mushilo no kutupokelako icilubula ca muyayaya.” (AbaHebere 9:12) Filya Lesa asumine umulopa we lambo lya kwa Yesu, ‘afuutile icalembelwe ku minwe ica kutushinina.’ Aya mashiwi yalolele mu kuti Yehova alifumishepo icipingo ca mafunde icalelanda na pa malambo ne mituulo, lyena aishilepeela ‘ica bupe ca mweo wa muyayaya.’—Abena Kolose 2:14; Abena Roma 6:23.

Amalambo ne Mituulo Ifyo Abena Kristu Bapeela

Apo amafunde yalelanda ukuti bakapepa ba cine balingile ukupeela amalambo ya nama ne mituulo yalipwa, bushe kwaliba amalambo na yambi ne mituulo ifyo twingapeela muno nshiku? Ee, e ko yaba. Ilyo Yesu Kristu alebombela Lesa, alebomba no mutima onse kabili kwali ne fyo aipuswile, e lyo na mu kulekelesha aipeeleshe ukufwila abantunse. E co alandiile no kuti: “Umuntu nga alefwaya ukunkonka, aikaane umwine, asende icimuti cakwe ica kucushiwilwapo, alenkonka.” (Mateo 16:24) Ici cilolele mu kuti umuntu onse fye uulefwaya ukuba umusambi wa kwa Yesu afwile ukucitapo fimo. Finshi ifyo fine?

Ica ntanshi, umukonshi wa kwa Kristu uwaipeela nge lambo tacita ifyo umwine alefwaya  ukucita, lelo acita ifyo Lesa afwaya. Fyonse ifyo afwaya ukucita fiba pa numa lelo ubufwayo bwa kwa Lesa buba pa ntanshi. Umfweni ifyo umutumwa Paulo alandile. Atile: “Ndemupaapaatila ku nkumbu sha kwa Lesa, ukutuula imibili yenu ilambo ilituntulu, ilya mushilo, ilingapokelelwa kuli Lesa, umulimo washila na maka yenu aya kupelulula. Kabili mwipalana no bwikashi buno, lelo musangulwe pa kwalula amatontonkanyo yenu, ukuti mushininkishe mwe bene icabo kufwaya kwa kwa Lesa icisuma kabili icapokelelwa kabili icapwililika.”—Abena Roma 12:1, 2.

Te apo peka iyo, Baibolo na kabili itila ukulumbanya Lesa na ko kwine kuti kwaba kwati malambo ayo tutuula kuli Yehova. Kasesema Hosea abomfya amashiwi ya kuti “utuombe twa milomo yesu,” ukulangilila ukuti Lesa amona ukulumbanya tumulumbanya ku milomo yesu ukutila malambo ayasuma sana. (Hosea 14:2) Umutumwa Paulo akoseleshe Abena Kristu AbaHebere ukutila: “Tutuulile ilambo lya kulumbanya kuli Lesa, e kutila, icisabo ca milomo iilumbula apabuuta ishina lyakwe.” (AbaHebere 13:15) Na ino ine nshita, Inte sha kwa Yehova baliba abacincila mu mulimo wa kushimikila no kulenga abantu ba mu nko shonse ukuba abasambi. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Balatuula amalambo ya kulumbanya Lesa akasuba no bushiku mu calo fye conse.—Ukusokolola 7:15.

Ukulunda pa kushimikila abantu imbila nsuma, ukucitila bambi ifisuma na ko kwine kwaba pa malambo ayasekesha Lesa. Paulo akoseleshe Abena Kristu ukuti: “Mwilaba ukucita icisuma no kupeelana ifintu, pantu amalambo aya musango yu e yateemuna Lesa.” (AbaHebere 13:16) Na kuba, pa kuti amalambo yasekeshe Lesa, abaletuula ayo malambo balingile ukuba ne mibele iisuma. Paulo afundile ukuti: “Ikaleni imikalile iyawamine mbila nsuma ya kwa Kristu.”—Abena Filipi 1:27; Esaya 52:11.

Nga filya fine cali na ku kale, amalambo yonse ayo abantu batuula pa mulandu wa kupepa kwa cine ino nshita, yakalenga abalepeela ukuba ne nsansa kabili bakapaalwa kuli Yehova. E ico kanshi, natubombe na maka yesu yonse pa kuti tulepeela Lesa amalambo ayengamusekesha icine cine!

[Icikope pe bula 18]

“Abana babo abaume na bana babo abanakashi . . . baipailo tulubi twa mu Kanaani”

[Ifikope pe bula 20]

Abena Kristu ba cine batuula amalambo ayateemuna Lesa ilyo baleshimikila abantu imbila nsuma, no kwafwilisha bambi mu nshila shalekanalekana