Mwe Cilonganino Lumbanyeni Yehova

“Nkalumbula ishina lyenu kuli bamunyinane; mu kati ka cilonganino e mo nkamulumbanisha mu nyimbo.”—ABAHEBERE 2:12.

1, 2. Busuma nshi bwaba mu cilonganino, kabili mulandu nshi uukalamba cabelako?

UKUTULA fye na kale, abantu balangukilwa ukuba pamo na balupwa. E lyo Baibolo nayo ilalanda pa minshipendwa ya bantu aba mwi sonde lyonse abatemwana nga nshi kabili abangukilwa ukuba capamo. Aba bantu bapanga icilonganino ca Bena Kristu. Nampo nga mwalikatana mu lupwa lwenu nelyo iyo, kuti mwatasha sana Lesa nga mwamona ifyo acitila abantu bakwe ukupitila mu cilonganino. Lelo, nga ca kuti kale kale mwaba mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova, mulingile ukulatasha sana Lesa. Ukwabula no kutwishika mufwile mulesumina ukuti mulaipakisha nga nshi kabili mulangukilwa ukuba capamo na ba mu cilonganino.

² Icilonganino calipusanako ne bumba lya bantu abacitila fye ifintu capamo. Tacaba nga kabungwe umo abantu ba nkulilo imo ine nelyo abakwata ubuyo bumo bwine balongana no kulacitila ifintu capamo. Lelo, icilonganino cabelako ku kulumbanya Yehova Lesa. Ibuuku lya Amalumbo lilanga ukuti ifi fine e fyo aba mu cilonganino bacita ukutula fye na kale. Pa Amalumbo 35:18, patila: “Nkamutootela mu lukuta ulukalamba; nkamutashisha mu bantu abengi.” Amalumbo 107:31, 32, nayo yatucincisha ukuti: “Lekeni batootele Yehova pa luse lwakwe, ne fipesha amano ifyo acita ku bana ba bantu; bamutonde mu lukuta lwa bantu.”

3. Ukulingana no mutumwa Paulo, bushe icilonganino caba kwati cinshi?

³ Umutumwa Paulo alandile ubucindami na bumbi ubwa cilonganino ca Bena Kristu ilyo alelanda pa “ng’anda ya kwa Lesa, iyaba cilonganino ca kwa Lesa wa mweo, uluceshi kabili ishintililo lya cine.” (1 Timote 3:15) Cilonganino nshi Paulo alelandapo? Bushe ilyo Baibolo ilanda pa “cilonganino,” ilosha mwi? Kabili bushe icilonganino cakuma shani ifyo tucita cila bushiku ne subilo twakwata? Pa kwasuka bwino ifi fipusho, intanshi lekeni tumone ifyo ishiwi “icilonganino” balibomfya mu Cebo ca kwa Lesa.

4. Bushe ilingi line ishiwi lya kuti “ulukuta” libomfiwa shani mu Malembo ya ciHebere?

⁴ Ishiwi lya ciHebere ilyo ilingi line bapilibula ukuti “icilonganino” nelyo “ulukuta,” lyafuma kwi shiwi ilipilibula “ukubungana” nelyo “ukulongana.” (Amalango 4:10; 9:10) Ilyo kemba wa malumbo alelanda pali bamalaika ba mu muulu, abomfeshe ishiwi lya kuti “ulukuta,” kabili ishiwi limo line kuti lyalosha na kwi bumba lya ncitatubi. (Amalumbo 26:5; 89:5-7) Lelo, imiku iingi mu Malembo ya ciHebere lilosha ku bena Israele. Lesa atile Yakobo akaba ulukuta lwa bantu na bantu, kabili ifi fine e fyo cali. (Ukutendeka 28:3; 35:11; 48:4) Abena Israele balitilwe, nelyo ukusalwa, ukuba “ulukuta lwa kwa Yehova,” “ulukuta lwa kwa Lesa” wa cine. —Impendwa 20:4; Nehemia 13:1; Yoshua 8:35; 1 Samwele 17:47; Mika 2:5.

5. Lishiwi nshi ilya ciGriki ilyo ilingi line bapilibula ukuti “icilonganino,” kabili kuti lyalosha kuli finshi?

⁵ Mu ciGriki ishiwi ilipilibula ukuti ulukuta ni ek·kle·siʹa, lyafuma ku mashiwi ya ciGriki yabili ayapilibula ukuti “ukufuma” no “kwita.” Kuti lyalosha kwi bumba lya bantu ilili lyonse, pamo nge bumba lya bantu “abalongene” mu Efese ilyo Demetri atunkile ukuti limine Paulo. (Imilimo 19:32, 39, 41) Lelo, ilingi line Baibolo ibomfya ili shiwi ukulosha ku cilonganino ca  Bena Kristu. Abapilibula bamo bapilibula ili shiwi ukuti “icalici,” lelo icitabo cilanda pali Baibolo citila ili shiwi “talyalelosha . . . ku cikuulwa umo Abena Kristu balepepela.” (The Imperial Bible-Dictionary) Lelo, mu Malembo ya ciGriki aya Bwina Kristu, ishiwi “icilonganino” lilosha ku fintu fine ifyalekanalekana.

Icilonganino ca kwa Lesa ica Basubwa

6. Cinshi Davidi na Yesu balecita mu cilonganino?

⁶ Ilyo Paulo alelanda pali Yesu ayambwile amashiwi ya kwa Davidi ayaba pa Amalumbo 22:22, alembele ukuti: “‘Nkalumbula ishina lyenu kuli bamunyinane; mu kati ka cilonganino e mo nkamulumbanisha mu nyimbo.’ E ico aali no kuba nga ‘bamunyina’ muli fyonse, ukuti abe shimapepo mukalamba uwa luse kabili uwa cishinka mu fya kwa Lesa.” (AbaHebere 2:12, 17) Davidi alelumbanya Lesa mu cilonganino ca mu Israele. (Amalumbo 40:9) Nomba ni mwi Paulo aloseshe ilyo atile Yesu alelumbanya Lesa “mu kati ka cilonganino”? Cilonganino nshi Paulo aleloshako?

7. Ni nshila nshi iya kubalilapo iyo ishiwi lya kuti “icilonganino” liloshako mu Malembo ya ciGriki aya Bwina Kristu?

⁷ Amashiwi yaba pa AbaHebere 2:12, 17 yalicindama nga nshi. Yalanga ukuti Kristu nao ali ulubali lwa cilonganino ico alebilamo ishina lya kwa Lesa kuli bamunyina bakwe. Bushe bamunyina bakwe bali ni bani? Bena Kristu basubwa, ababa ulubali lwa “lubuto lwa kwa Abrahamu,” “abakumako ku bwite bwa mu muulu.” (AbaHebere 2:16–3:1; Mateo 25:40) E ico, ica kubalilapo ico ishiwi lya kuti “icilonganino” liloshako mu Malembo ya ciGriki libumba ilya basambi ba kwa Kristu abasubwa no mupashi. Aba Bena Kristu basubwa baba 144,000 kabili e bapange “cilonganino ca mabeli ayalembwa mu myulu.”—AbaHebere 12:23.

8. Mashiwi nshi Yesu asosele ayalangile ukuti icilonganino ca Bena Kristu cali no kupangwa?

⁸ Amashiwi Yesu asosele yalangile ukuti ici “cilonganino” ca Bena Kristu cali no kupangwa. Nalimo mupepi no mwaka uutuntulu ilyo Yesu ashilafwa, aebele umutumwa Petro ukuti: “Ni we Petro, kabili pali ici cilibwe e po nkakuula icilonganino candi, ne mpongolo sha Nshiishi tashakacimfye cene.” (Mateo 16:18) Petro na Paulo balishibe bwino bwino ukuti Yesu e wali icilibwe casobelwe. Petro alembele ukuti abakuulilwe ukuba “amabwe ya bumi” aya ng’anda ya ku mupashi pa cilibwe, e kuti Kristu, baishileba ‘abantu abali cikwatwa caibela [ku] kubilisha konse konse ukupuulama’ kwa wabetile.—1 Petro 2:4-9; Amalumbo 118:22; Esaya 8:14; 1 Abena Korinti 10:1-4.

9. Ni lilali icilonganino ca kwa Lesa catendeke ukupangwa?

⁹ Ni lilali lintu aba “bantu abali cikwatwa caibela” batendeke ukuba icilonganino ca Bena Kristu? Ni pa Pentekoste wa mu 33 C.E. ilyo Lesa apongolwele umupashi wa mushilo pa basambi abalongene mu Yerusalemu. Pali bulya bwine bushiku Petro alandile ilyashi ilisuma nga nshi kwi bumba lya baYuda na bena fyalo abalekonka intambi sha baYuda. Ilyo alandile pa mfwa ya kwa Yesu abengi calibapitile ku mutima kabili balilapiile no kubatishiwa. Ilyashi lya mu Baibolo litila abantu 3,000 balilapiile no kubatishiwa kabili palya pene fye baishileba ulubali lwa cilonganino ca kwa Lesa icipya icaleya cilekulilako fye. (Imilimo 2:1-4, 14, 37-47) Caleya cilekulilako pantu abaYuda na bena fyalo abengi balimwene ukuti uluko lwa bena Israele  talwatwalilile ukube cilonganino ca kwa Lesa. Abena Kristu basubwa abapangile “Israele wa kwa Lesa” e basangwike icilonganino ca kwa Lesa.—Abena Galatia 6:16; Imilimo 20:28.

10. Bushe cifulo nshi Yesu akwata mu cilonganino ca kwa Lesa?

¹⁰ Ilingi line Baibolo ilalekanya Kristu ku basubwa, nge fyo aya mashiwi yalanga ayatila “pali Kristu ne cilonganino.” Yesu e Mutwe wa ici cilonganino ca Bena Kristu basubwa no mupashi. Paulo alembele ukuti Lesa alengele “[Yesu] ukuba umutwe wa fyonse ku cilonganino, icili e mubili wakwe.” (Abena Efese 1:22, 23; 5:23, 32; Abena Kolose 1:18, 24) Pali ino nshita, abasubwa aba muli ici cilonganino abacili pano calo banono. Kabili twalishininkisha ukuti Umutwe wabo, Kristu Yesu, alibatemwa. Pa Abena Efese 5:25 e palondolola ifyo Kristu abatemwa, patila: “Kristu atemenwe icilonganino no kuipeela pali cene.” Alibatemwa pantu balicincila ukutuula “ilambo lya kulumbanya kuli Lesa, e kutila, icisabo ca milomo iilumbula apabuuta ishina lyakwe,” nge fyo na Yesu alecita ilyo ali pe sonde.—AbaHebere 13:15.

Mumbi umo Ishiwi lya Kuti “Icilonganino” Lyalola

11. Ni nshila nshi iya cibili iyo Amalembo ya ciGriki aya Bwina Kristu yabomfeshamo ishiwi lya kuti “icilonganino”?

¹¹ Baibolo taibomfya fye ishiwi lya kuti “icilonganino” ukulosha kwi bumba lya basubwa, ba144,000 abapanga “icilonganino ca kwa Lesa.” Lelo, limo limo, ilosha kwi bumba ilinono nelyo kuli fimbi. Ica kumwenako fye, Paulo alembele ibumba limo ilya Bena Kristu ukuti: “Mwiba ifya kupunwisha ku baYuda pamo pene na ku baGriki na ku cilonganino ca kwa Lesa.” (1 Abena Korinti 10:32) Ukwabula no kutwishika Umwina Kristu wa mu Korinti wa ku kale nga ali ne misango iyabipa, kuti apunwisha bamo. Bushe batini iyo misango yabipa kuti yapunwisha bonse, abaGriki, abaYuda, nelyo abasubwa abaliko pali ilya nshita ukubikako na Bena Kristu basubwa ababako pali ino nshita? Nakalya! Kanshi cimoneka kwati muli ici cikomo, amashiwi ya kuti “icilonganino ca kwa Lesa” yalosha ku Bena Kristu abaliko pa nshita imo. Na kabili, umuntu kuti alomba ukuti Lesa aletungulula, ukutungilila, nelyo ukupaala icilonganino, ukupilibula Abena Kristu bonse pali iyo nshita, te mulandu na kuntu bekala. Nelyo kuti twatila pali lelo mu cilonganino ca kwa Lesa mwaliba insansa no mutende, e kutila pa babwananyina bonse Abena Kristu.

12. Ni mu nshila nshi iyalenga butatu iyo Baibolo ibomfeshamo ishiwi lya kuti “icilonganino”?

¹² E lyo inshila yalenga butatu iyo Baibolo ibomfeshamo ishiwi lya kuti “icilonganino” ni lintu ilelanda pa Bena Kristu bonse aba mu ncende imo. Ica kumwenako fye, pa Imilimo ya Batumwa 9:31 patila: “Icilonganino monse mu Yudea na Galili na Samaria caingile mu nshita ya mutende.” Muli ilya ncende iikalamba mwali amabumba ya Bena Kristu ayengi, lelo Abena Kristu bonse aba mu Yudea, mu Galili, na mu Samaria babetile ukuti “icilonganino.” E lyo nga twatontonkanya pa mpendwa ya babatishiwe pa Pentekoste mu 33 C.E. na mu myaka yakonkelepo, nalimo mu Yerusalemu mwali amabumba ayengi aya Bena Kristu abalelongana capamo. (Imilimo 2:41, 46, 47; 4:4; 6:1, 7) Herode Agripa I ali imfumu mu Yudea mpaka lintu afwile mu 44 C.E., kabili pali 1 Abena Tesalonika 2:14 palanga ukuti ilyo umwaka wa 50 C.E. walefika, mu Yudea mwali ifilonganino ifingi. Kanshi lintu tubelenga ukuti Herode ‘alecusha bamo aba mu cilonganino,’ nalimo ici cilosha ku mabumba ayengi aya Bena Kristu abalelongana mu Yerusalemu.—Imilimo 12:1.

13. Ni nshila nshi iyalenga bune iyo Baibolo ibomfeshamo ishiwi lya kuti “icilonganino” ilingi line?

¹³ Inshila yalenga bune yena ilosha ku cintu fye cimo kabili imiku iingi ishiwi lya kuti “icilonganino” lilosha ku Bena Kristu ababa mu cilonganino cimo, pamo nga cilya ico balelonganina pa ng’anda. Paulo alandile pa “filonganino fya ku Galatia.” Muli cilya citungu icikalamba ica mu Roma mwali ifilonganino fya musango yo ifingi. Ilyo alelanda pa Bena Kristu ba ku Galatia, Paulo abomfeshe ishiwi “ifilonganino” ukulanga ukuti mwali ifingi, ifilesanshamo ifya mu  Antioke, mu Derbe, mu Lustra, na mu Ikonia. Abafikilepo ukuba abakalamba, e kuti abalefika pa milingo ya mu Baibolo, balesontwa ukuba bakangalila muli ifi filonganino. (1 Abena Korinti 16:1; Abena Galatia 1:2; Imilimo 14:19-23) Ukulingana na Malembo, ifi fyonse fyali “filonganino fya kwa Lesa.”—1 Abena Korinti 11:16; 2 Abena Tesalonika 1:4.

14. Cinshi twingasosa nga twamona ifyo ishiwi lya kuti “icilonganino” liloshako mu malembo yamo yamo?

¹⁴ Mumo mumo, amabumba ya Bena Kristu balepanga icilonganino yaleba ayanono, aya kukumana fye mu mayanda ya bantu. Na lyo line, ayo mabumba baleyeta ukuti “icilonganino.” Pa filonganino fya musango yo ifyo twaishiba paba icilonganino icabelele mu ng’anda ya kwa Akula na Priska, iya kwa Numfa, ne ya kwa Filemone. (Abena Roma 16:3-5; Abena Kolose 4:15; Filemone 2) Ukwishiba ifi kufwile ukukoselesha ababa mu filonganino ifinono muno nshiku, ifya kuti nalimo balonganina fye mu ng’anda. Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, Yehova alemona aya mabumba ukuti filonganino ifya cine cine, na lelo line e fyo amona ifilonganino kabili ukupitila mu mupashi wakwe alafitungulula no kufitungilila.

Ifilonganino Filalumbanya Yehova

15. Ni mwi calemonekela ukuti umupashi wa mushilo wali pa filonganino fya Bena Kristu ba kubalilapo?

¹⁵ Natusambilila ukuti Yesu alelumbanya Lesa mu kati ka cilonganino nge fyo Davidi asobele mu Amalumbo 22:22. (AbaHebere 2:12) E fyo na basambi bakwe aba cishinka balingile ukucita. Mu nshita sha batumwa, Abena Kristu nga basubwa no mupashi wa mushilo baleba abana ba kwa Lesa kabili bamunyina ba kwa Kristu. Umupashi walebomfya bamo mu nshila iyaibela. Balepokelele ifya bupe fya mupashi mu cipesha amano. Ifi fya bupe fyalemonekela mu kulanda na mano nangu ukwishiba, mu maka ya kuposha nelyo ukusesema, nelyo fye mu kulandila mu ndimi isho bashaishibe.—1 Abena Korinti 12:4-11.

16. Ica bupe ca mupashi ico balepokelela mu cipesha amano calebalenga ukucita cinshi?

¹⁶ Ilyo Paulo alelanda pa kulandila mu ndimi atile: “Nkemba isha malumbo mu ca bupe ca mupashi, lelo nkembila na mu kutontonkanya pamo.” (1 Abena Korinti 14:15) Alishibe ukutila calicindeme ukuti bambi baleumfwa ifyo alelanda pa kuti basambilile. Ico Paulo alefwaisha kulalumbanya Yehova mu kati ka cilonganino.  Akonkomeshe bambi abakwete ifya bupe fya mupashi ukuti: “Esheni ukucishamo muli fyene ku kukuula icilonganino,” e kutila icilonganino balimo umo balelanga ifyo fya bupe. (1 Abena Korinti 14:4, 5, 12, 23) Ukwabula no kutwishika Paulo alitemenwe ifilonganino pantu alishibe ukuti muli cimo na cimo ica ifi filonganino, Abena Kristu balekwata mashuko ya kulumbanya Lesa.

17. Finshi ifyo twingalanda ukwabula no kutwishika ukuti e fyo Yehova acita ku filonganino ilelo?

¹⁷ Yehova alitwalilila ukubomfya no kulatungilila icilonganino cakwe. Alapaala ibumba lya Bena Kristu basubwa abacili pano calo. Ici cimonekela mu ca kulya ca ku mupashi ico abantu ba kwa Lesa baipakisha. (Luka 12:42) Alapaala ibumba lya babwananyina aba mwi sonde lyonse. Kabili alapaala ifilonganino umo tulumbanishisha Kabumba wesu ukupitila mu ncitilo na mu fyebo tusosa ilyo twasukapo ifikosha icitetekelo ca banensu. Mu filonganino balatusambilisha no kutunkansha pa kuti tulelumbanya Lesa pa nshita shimbi, ilyo tushili pamo na ba mu cilonganino twabamo.

18, 19. Bushe Abena Kristu baipeelesha bafwaya ukucita cinshi mu cilonganino babamo?

¹⁸ Mwilaba ukuti umutumwa Paulo akonkomeshe Abena Kristu ba mu cilonganino ca mu Filipi, ku Makedonia ukuti: “Ici e co ntwalilila ukupepela, ukuti . . . mwisulemo ifisabo fya bulungami, ifiishila muli Yesu Kristu, ku kuleka kube ubukata no kutasha kuli Lesa.” Ici cilesanshamo no kulanda kuli bambi, abashili ba mu cilonganino ca Bena Kristu, pa citetekelo cabo muli Yesu na pe subilo lyabo ilisuma nga nshi. (Abena Filipi 1:9-11; 3:8-11) Na kabili Paulo akonkomeshe Abena Kristu banankwe ukuti: “Muli [Yesu] e mo lyonse tutuulile ilambo lya kulumbanya kuli Lesa, e kutila, icisabo ca milomo iilumbula apabuuta ishina lyakwe.”—AbaHebere 13:15.

¹⁹ Bushe mulomfwa bwino ukulumbanya Lesa “mu kati ka cilonganino,” nge fyo na Yesu alecita, no kubomfya imilomo yenu ukulumbanya Yehova pa bantu abashamwishiba kabili abashimulumbanya? (AbaHebere 2:12; Abena Roma 15:9-11) Icasuko cesu kuli ici cipusho kuti cashintilila pa fyo tumona umulimo icilonganino twabamo cibomba mu kufikilisha ukufwaya kwa kwa Lesa. Mu cipande cikonkelepo tukalanda pa fyo Yehova abomfya no kutungulula icilonganino twabamo ne fyo cikuma ifyo tucita cila bushiku.

Bushe Muleibukisha?

• Bushe “icilonganino ca kwa Lesa” ica Bena Kristu basubwa capangilwe shani?

• Ni nshila nshi shimbi shitatu isho Baibolo ibomfeshamo ishiwi “icilonganino”?

• Bushe Davidi, Yesu, na Bena Kristu ba kubalilapo balefwaisha ukucita cinshi mu cilonganino, kabili cilingile ukutukuma shani?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 21]

Yesu ali mufula wa cilonganino nshi?

[Icikope pe bula 23]

Amabumba ya Bena Kristu yali “filonganino fya kwa Lesa”

[Icikope pe bula 24]

Kuti twalumbanya Yehova mu nkuta kwati ni filya fine Abena Kristu ba mu Benin bacita