Bushe Mulatiina Ifikacitika ku Ntanshi?

KWALIBA ifintu ifingi ifilenga abantu ukuba no mwenso. Ica kumwenako fye, bamo baliba no mwenso wa fingacitika ku bubumbo pe sonde. Magazini ya Time iya April 3, 2006 yatila: “Ifilecitika, pamo nga ukukaba sana, ifipuupu, ilyeshi, umulilo, no kusunguluka sana ukwa menshi makasa, filelanga ukuti imicele mu calo naibipa nga nshi.”

Mu May 2002, akabungwe kalolekesha pa bubumbo mu calo conse kafumishe lipoti yalengele butatu pa mutwe waleti: “Ifikacitika ku Bubumbo pe Sonde” (United Nations Environment Programme) Abantu ukucila pali 1000 e babombele pamo pa kupekanya iyi lipoti. Ukulingana na basabankanya ilyashi, iyi lipoti yatile: “Isonde lileonaika, e co tulingile ukucitapo cimo pantu abantu baletema sana imiti, ukukowesha imimana na babemba, balekufya inama sha mpanga no konaula ifintu fimbi ifitungilila imyeo ifyo na bantu bashintililapo.”

Abantu balasakamana sana ilyo balemona ububumbo pe sonde buleonaulwa. Pali ino nshita abantu mu calo baba fye mwenso mwenso umulandu no kutiina ukusansa kwa fipondo. Inkonkani ku mukalamba wa cipani ca Canadian Security Intelligence Service yatile: “Tulafufya utulo umulandu no mwenso wa fyo tushaishiba ilyo fikacitika ne fyo fikacitika.” No kutamba fye ilyashi pa TV nako kulelenga tuleumfwa umwenso!

Abantu abengi ababombesha balomfwa umwenso wa kubafumya incito. Ukufumya incito, ukwisala utwampani, ukucimfyanya kuba pa ncito, no mucilikisha wa bengisha incito filalenga abantu ukuba no mwenso wa kuti incito kuti yapwa. Abaice nabo balatiina ukubasuula ku banabo. Abana abanono  balasakamana pantu bamona kwati abafyashi babo tababatemwa. Bushe bomfwa shani pa filecitika mu calo pali lelo? Nacifyashi umo uwasakamikwa pa filecitika atile: “Limo limo, abana kukula nga bafuma pa ng’anda baba fye mwenso mwenso.” Kabili abafyashi abengi balasakamana sana pantu imibele yabipa iili mu calo ilakuma abatemwikwa, maka maka abana babo.

Ilingi line abakalamba balatiina ukunina apalepele nelyo ukwenda beka mu musebo. Na kabushe, ‘balatiino musansama, na mu nshila muli amatentula.’ (Lukala Milandu 12:5) Bonse tulatiina amalwele ayabipisha. Ulukumo lwa malwele ayapala icifine ayaleipaya abengi nga nshi, kansa, na malwele ayambukila kuti lwalenga twaba no mwenso wa kwambula amalwele ayashaishibikwa bwino ayengatwipaya nelyo ukutulemanika. Na kuba, nga twamona umuntu uwali no bumi ubusuma alwala kabili anakuka, tulasakamana ukuti cimo cine e cingacitika na kuli ifwe nelyo ku batemwikwa besu. Ala cilaleta ubulanda nga nshi ukumona umuntu umulwele sana uushikwete ne subilo lya kupola!

Apo ifi fyonse filatuletela umwenso, bushe kuti kwabako icingatulenga ukuba ne subilo lya nshita ya ku ntanshi? Bushe kuli icingalenga twatwalilila ukuba ne subilo? Aya mepusho yalayasukwa mu cipande cikonkelepo.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

© Jeroen Oerlemans/Panos Pictures