Icebo ca kwa Yehova ca Mweo

Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Inyimbo sha Bulanda

KASESEMA Yeremia alimweneko ukufikilishiwa kwa bupingushi ubo abilishe pa myaka 40. Bushe uyu kasesema aumfwile shani ilyo amwene uko umusumba uo atemenwe waonawilwe? Amashiwi ya pa kutendeka kwe buuku lya Inyimbo sha Bulanda aya muli Baibolo ya ciGriki iya Septuagint yatila: “Yeremia aikele bulanda bulanda aleloosha Yerusalemu.” Ibuuku lya Inyimbo sha Bulanda lilalondolola bwino bwino ifyo Yeremia aumfwile ubulanda sana, pantu ilyo alembele ili buuku mu 607 B.C.E. ninshi acili aleibukisha bwino sana ifyo abalwani bashingile ulya musumba pa myeshi 18, ne fyo bawocele. (Yeremia 52:3-5, 12-14) Takwatalile akuba umusumba na umbi uwa kale uo balilile nge fyo cali ku musumba wa Yerusalemu.

Ibuuku lya Inyimbo sha Bulanda, mashiwi ya nshintu ayalembwa mu fiputulwa fisano. Ifiputulwa fine ifya kubalilapo ni nyimbo sha bulanda; iciputulwa calenga busano cena, mashiwi ya kupaapaata kuli Lesa nelyo ipepo. Inyimbo sha kubalilapo shine shaimbilwe ukulingana ne fyakonkene ifilembo fya muli alufabeti ya ciHebere, cila cisemo caletendeka ne cilembo ca muli alufabeti ya ciHebere iyakwete ifilembo 22. Nangu ca kutila ulwimbo lwalenga busano lwakwata ifikomo 22 ukulingana ne mpendwa ya filembo fya muli alufabeti ya ciHebere, lwena pa kulwimba tabakonkele ifyo ifilembo fya muli alufabeti fyakonkana.

“YANAKA AMENSO YANDI KU KULILE FILAMBA”

(Inyimbo sha Bulanda 1:1–2:22)

Yeremia atendeke ukwimba inyimbo sha bulanda na mashiwi ya kuti: “Ifyo umusumba waikala weka uwafulilemo abantu, aba nga mukamfwilwa, uwali mukalamba mu nko! Uwali mwana wa mfumu ku fyalo fya bulashi, nomba aba mu mulaasa!” Pa kulondolola umulandu Yerusalemu abelele muli ubu bwafya, kasesema Yeremia atila: “Yehova namulengelo bulanda pa bwingi bwa bupulumushi bwakwe.”—Inyimbo sha Bulanda 1:1, 5.

Ukulondolola Yerusalemu kwati mwanakashi uwafwilwa umulume na bana, cili kwati Yerusalemu e uleipusha ukuti: ‘Bushe kwabo kukalipwa ngo kukalipwa kwandi?’ Apepa kuli Lesa pa balwani bakwe ukuti: “Ububi bwabo bonse bwise ku cinso cenu; citeni kuli bene ifyo mwacita kuli ine pa fya bupulumushi fyandi fyonse; pantu kwafulo kuteta kwandi, no mutima wandi naubongoteka.”—Inyimbo sha Bulanda 1:12, 22.

Pa mulandu wa kumfwa sana ubulanda, Yeremia atila: “Mu cifukushi ca bukali e mo [Yehova] aputwilo lusengo lonse lwa kwa Israele; abwesesha ku numa ukuboko kwakwe kwa kulyo ukukufumya ku cinso ca mulwani; no koca muli Yakobo ngo mulilo wa lubingu, uupya ukushinguluka.” Pa kulangilila ifyo aumfwile sana ubulanda, kasesema alila ati: “Yanaka amenso yandi ku kulile filamba, umutima wandi wasakamana, lyapongolokela pa nshi ilibu lyandi.” Na bapitanshila bapapa no kusoso kuti: “Bushe uyu e wa musuma wa ciyembo, ukusekelela kwa bonse aba pano isonde?”—Inyimbo sha Bulanda 2:3, 11, 15.

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

1:15—Bushe amashiwi ya kwa Yehova aya kuti “nakandila kwati ni mu cikamino ca myangashi umwana mwanakashi uushaupwa Yuda,” yafikilishiwe shani? Ilyo abena  Babele baleonaula umusumba wa baYuda, uwali ngo mwanakashi uushaupwa, balisuumishe umulopa wa baYuda uwingi sana kwati ni filya ciba nga balenyanta imyangashi mu ca kukaminamo. Yehova alilandile ukuti ifi fikacitika kabili alisuminishe ukuti ficitike, kanshi cali kwati Yehova e ‘wakandile imyangashi.’

2:1—Bushe ‘ukuyemba kwa kwa Israele kwapooselwe shani pa nshi ukufuma mu muulu’? Apo ‘imyulu yalisansamo kucile calo,’ ifintu fyacindama nga fyaseebana, ciba kwati ‘fyapooswa pa nshi ukufuma mu muulu.’ “Ukuyemba kwa kwa Israele”—ubucindami na maka ifyo abena Israele bakwete ilyo Yehova alebapaala—fyalipooselwe pa nshi lintu Yerusalemu yaonawilwe ne calo ca baYuda cashele amapopa.—Esaya 55:9.

2:1, 6—Bushe “insakwe” ne “cipuna ca makasa” ifya kwa Yehova, ni finshi? Kemba wa malumbo aimbile ukuti: “Twaile ku bwikalo bwakwe, twashinshimwine ku cipuna ca makasa yakwe.” (Amalumbo 132:7) Kanshi, “icipuna ca makasa” ico balandapo pa Inyimbo sha Bulanda 2:1, ni ng’anda ya kwa Yehova iya kumupepelamo nelyo itempele lyakwe. Abena Babele ‘baocele ing’anda ya kwa Yehova’ kwati ni nsakwe fye, nelyo kwati ni nsaama ya mwi bala.—Yeremia 52:12, 13.

2:17—“Cebo” nshi ico Yehova alandile pali Yerusalemu icafikilishiwe? Cimoneka ukuti ici cebo ni cilya Yehova alandile pa Ubwina Lebi 26:17, apatila: “Nkaloshe cinso candi pali imwe, no kuleka mukapumwe ku cinso ca balwani benu, kabili abamupata bakamuteka, na imwe mukafulumuka apabula uulemusupila.”

Ifyo Twingasambililako:

1:1-9. Yerusalemu alila sana ubushiku, ne filamba fili pa masaya yakwe. Impongolo shakwe shapomoka, na bashimapepo bakwe baleloosha. Abakashana bakwe baumfwo bulanda, na Yerusalemu wine aumfwa ubulanda icine cine. Mulandu nshi? Pantu Yerusalemu nacita ulubembu ulukalamba nga nshi. Ifya kufwala fyakwe nafikowela. Mu kubembuka tamufuma fisuma iyo; mufuma fye ukuloosha, ubulanda no kubipilwa.

1:18. Pa kukanda ababembu, lyonse fye Yehova tafyenga muntu iyo, pantu wena alilungama.

2:20. Yehova alisokele abena Israele ukuti nga tabaleumfwa kwi shiwi lyakwe bakatiipwa, kabili ifyabipa fimo ifyali no kubacitikila, bali no kulya ‘iminofu ya bana babo abaume na bana babo abanakashi.’ (Amalango 28:15, 45, 53) Ala cilabipa sana nga ca kuti abantu bakaana ukumfwila Lesa!

“MWIFISA KUTWI KWENU KU KUPEMA KWANDI”

(Inyimbo sha Bulanda 3:1–5:22)

Mu Inyimbo sha Bulanda icipandwa 3, bapashanya uluko lwa Israele ku “muntu” umo. Nangu ca kuti uyu muntu alecula, aimba ukuti: “Yehova musuma  ku bamulolela, ku muntu uumufwaya.” Ilyo alepepa kuli Lesa wa cine, alombo kuti: “Ishiwi lyandi mwalyumfwile, nati, Mwifisa kutwi kwenu ku kupema kwandi, ku nkuuta yandi.” Pa kulomba Yehova ukuti alolekeshe pa balwani bakwe, atila: “Mukabwesesha kuli bene icilandushi, mwe Yehova, umwabele milimo ya minwe yabo.”—Inyimbo sha Bulanda 3:1, 25, 56, 64.

Yeremia alanda fyonse ifyo aleumfwa pa fyabipa ifyacitike mu myeshi 18 iyo Yerusalemu ashingilwe, kabili alila ati: “Ukukandwa kwa mwana mwanakashi wa bantu bandi kukalamba ukucilo kwa Sodomu uwawishiwa mu nshita inininini, tapali na babikako amaboko.” Yeremia akonkanyapo ukuti: “Cawamo kuba abafwa ku lupanga ukucilo kuba abafwa ku cipowe; aba bashiliila, bawishiwa pa kubulwe fisabo fya mu cilime.”—Inyimbo sha Bulanda 4:6, 9.

Mu lwimbo lwalenga busano, cili kwati abekashi ba mu Yerusalemu e balelanda. Batila: “Ibukisheni, mwe Yehova, icatuponena; lolesheni, no kumono kuseebana kwesu.” Ilyo balelanda pa fyo balecula, balomba ukuti: “Imwe, mwe Yehova, mwaikala umuyayaya, ne cipuna cenu ku nkulo ne nkulo. Tubwesesheni kuli imwe, mwe Yehova, lekeni tubwele; lengeni cipya cipya inshiku shesu nga ku kale.”—Inyimbo sha Bulanda 5:1, 19, 21.

Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:

3:16—Bushe amashiwi ya kuti: “Namfungaula ameno ku nsakalabwe” yafwile yalola mwi? Icitabo cimo icilanda pa fya mu Baibolo citila: “Ilyo abaYuda abasendelwe muli bunkole baleya mu nshila, balefumbikila umukate mu filindi ifyo baleimba fye pa mulandu wa kupelelwa, ica kutila umukate wabo walesaakana ne nsakalabwe.” Insakalabwe shaleba muli uyo mukate, kuti shakombola na meno ya muntu.

4:3, 10—Mulandu nshi Yeremia alandiile ukuti “umwana mwanakashi wa bantu [bakwe] ” aali nga “bamwakatala ba mu matololo”? Pali Yobo 39:16 patila, mwakatala “akalukila abana bakwe, kwati te bakwe.” Ku ca kumwenako, mwakatala nga atoota amani yakwe, alafumapo aya kumbi pamo na bamwakatala nkota bambi, mwakatala umulume e ushala alesunga utwana. Nomba ciba shani nga ca kuti ifi fyuni fyasanswa? Fyonse fibili, icikota ne cilume filabutuka fyasha no twana. Ilyo abena Babele bashingile umusumba, mu Yerusalemu mwali icipowe ca kalala mukokote ica kuti banamayo abalingile ukuba ne cikuuku, baishileba abankalwe ku bana babo bene, kwati ni bamwakatala ba mu matololo. Ifi fyacitike fyalipusene sana ne fyo bamumbwe basakamana abana babo.

5:7—Bushe Yehova alakanda abantu pa membu shacitile ifikolwe fyabo? Iyo, Yehova takanda abantu pa mulandu wa membu shacitile ifikolwe fyabo. Baibolo itila: “Ifwe bonse umo umo pa lwesu tukalubulula kuli Lesa.” (Abena  Roma 14:12) Na lyo line, ififuma mu membu shacitile ifikolwe, kuti fyatwalilila fye ukufika na ku ba nkulo sha ku ntanshi. Ica kumwenako fye, pa mulandu wa kuti abena Israele ba kale balepepa ifilubi, calengele ukuti na ba nkulo shakonkelepo abali aba cishinka kuli Lesa, cibakosele ukuba abalungama.—Ukufuma 20:5.

Ifyo Twingasambililako:

3:8, 43, 44. Ilyo abekashi ba mu Yerusalemu baponenwe na kayofi, Yehova alikeene ukubaafwa ilyo balelila kuli wena. Mulandu nshi? Pantu balya bantu tabali na cumfwila, kabili tabatalile abalapila. Nga tulefwaya Yehova ukwasuka amapepo yesu, tufwile ukulamumfwila.—Amapinda 28:9.

3:20. Yehova, ‘uwapulamo pano isonde ponse,’ alipuulama ica kuti ciba kwati alakontama pa ‘kulolesha pa myulu na pe sonde.’ (Amalumbo 83:18; 113:6) Na lyo line, Yeremia alishibe bwino ukuti Uwapulamo alaitemenwa ukukontama no kulolesha abantu, e kutila, alaiceefya no kuba nga bena pa kuti abakoseleshe. Ala tulomfwa bwino ukuti Lesa wa cine ali-iceefya nangu ca kuti wa maka yonse kabili alikwatisha amano!

3:21-26, 28-33. Finshi fingatwafwa ukushipikisha nangu fye tucule shani? Yeremia atweba ifingatwafwa. Tatufwile ukulaba ukuti Yehova wa luse ulwingi kabili wa nkumbu icine cine. Tufwile no kulaibukisha ukuti ukubapo fye kwesu na ko, kufwile ukutulenga ukucetekela ukuti alatusakamana, e lyo no kuti tufwile ukutekanya no kulolela tondolo ukupususha kwa kwa Yehova, ukwabula ukulailishanya. Na kabili, tufwile ‘ukubika utunwa twesu mu lukungu,’ e kutila, tulingile ukuiceefya lintu tuleeshiwa, ukwishiba ukuti Lesa nga asuminisha cimo ukucitika, ninshi pali icisuma icilengele ukuti acisuminishe.

3:27. Pa mesho ayo umulumendo nelyo umukashana engashipikisha palaba ukumuseka e lyo na mafya yambi. Lelo “cisuma ku muntu ukuti asende ikoli mu nshita ya bulumendo bwakwe.” Mulandu nshi? Pantu ukwishiba ifya kusenda ikoli lya kucula ilyo umuntu ali umwaice, kulalenga aishiba ifya kushipikisha amafya ayengesa ku ntanshi.

3:39-42. ‘Ukung’winta’ takwawama ilyo tulecula pa mulandu wa membu isho twacitile. Mu nshita ya kuilishanya pa mulandu wa kuti tulelobolola ifyabipa ifyo twabyele, lekeni “tufwaye mu mibele yesu, tupenengemo, tubwelele na kuli Yehova.” Nga twalapila no kulungika imibele yesu, ninshi cawama.

Cetekeleni Yehova

Ibuuku lya mu Baibolo ilya Inyimbo sha Bulanda lilalondolola bwino ifyo Yehova alemona Yerusalemu ne calo ca baYuda ilyo abena Babele baocele umusumba no kusha icalo amapopa. Amashiwi yabamo aya kusumina imembu bacitile, yalangilila fye apabuuta tuutu ukuti ico Yehova asuminishishe ulya musumba ukonaulwa, mulandu wa membu sha bantu. Mu nyimbo shaba muli ili buuku ishapuutwamo, mwaba na mashiwi yalanga ukuti kwali bamo abacetekele Yehova kabili abalefwaya ukutampa ukucita ifisuma na kabili. Nangu ca kutila abengi abaliko mu nshiku sha kwa Yeremia ifi te fyo balefwaya ukucita, aya mashiwi yalatulanga ifyaletontonkanya Yeremia na bashelepo abali ne cishinka kuli Lesa abalapiile.

Ifyo Yehova apingwile abekashi ba mu Yerusalemu nge fyo fyalondololwa mwi buuku lya Inyimbo sha Bulanda, fitusambilisha ifintu fibili ifyacindama. Ica kubalilapo, filya Yerusalemu yaonawilwe ne fyo icalo ca Yuda cashele amapopa, fitukoselesha ukuti tulingile ukulaumfwila Yehova kabili filatusoka ukukanasuula ifyo Lesa afwaya ukuti tulecita. (1 Abena Korinti 10:11) Ica bubili, tulasambililako fimo ku fyo Yeremia aali. (Abena Roma 15:4) Uyu kasesema uwali no bulanda sana, lyonse alecetekela Yehova ukuti akamupususha, nangu ifintu fyayafya shani. Ala calicindama na ifwe ukucetekela Yehova umupwilapo e lyo ne Cebo cakwe!—AbaHebere 4:12.

[Icikope pe bula 9]

Kasesema Yeremia alimweneko ukufikilishiwa kwa bupingushi ubo abilishe

[Icikope pe bula 10]

Aba baNte ba ku Korea balishipikishe ilyo balebacusha pa mulandu wa kuti balikeene ukuipoosa mu fya calo