Ubumi Bwabo

Twabikile fye Amano ku Mulimo wa Kushimikila

Abashimika ili lyashi ni ba Lena Davison

Uwaleensha indeke inono iyo twalimo alandile fimo ninshi ne shiwi lyakwe talileumfwika na bwino bwino ati: “Pa menso pafiita. Naleka ukumona.” Kashita kashita, alekele ukwensha indeke no kuifubula mu mupando, ninshi nafwa icipuupu. Abena mwandi, abashaishibe ukwensha indeke, balyeseshe na maka ukumubuusha. Ilyo nshilashimika ifyo twapuswike kwempe, lekeni imulondolwele ifyo cali pa kuti tusangwe muli iyi ndeke ku calo ca Papua New Guinea, icalo icabela ukutali sana.

NAFYALILWE ku Australia mu 1929, kabili nakuliile ku Sydney, umusumba ukalamba mu citungu ca New South Wales. Batata ba Bill Muscat baali ni ba Komyunisiti, nomba ica kupapusha ca kuti bena balisumine muli Lesa. Mu 1938 batata balisumine fye no kusaina icipepala ico baleipusha abantu nga kuti basumina ukutila baJoseph F. Rutherford ukufuma ku maofesi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova, bakeselanda ilyashi pa fya mu Baibolo mu cikuulwa baleita ati Sydney Town Hall.

Batata batile: “Ifyo balefwaya ukutweba fifwile fisuma.” Ilyo papitile imyaka 8, twaishileishiba ubusuma bwali mu fyo baRutherford balandile. Batata baitile baNorman Bellotti, bapainiya ba nshita yonse aba Nte sha kwa Yehova, ukwisa pa ng’anda pa mwesu ku kutusambilisha Baibolo. Bwangu bwangu fye, twalisumine ifya mu Baibolo ifyo baletusambilisha, kabili tapakokwele twaishileba abacincila mu mulimo wesu uwa Bwina Kristu.

Muli ba 1940, nalilekele isukulu, pa kuti ndesakamana bamayo abalelwalilila. Kabili nalebomba no mulimo wa kubila ifya kufwala fya banakashi. Icungulo bushiku lyonse pa Cibelushi, ine na bakalamba bandi baRose, twalebombela pamo na bapainiya ukuya mu kushimikila mu musebo lwa mupepi ne cikuulwa ca Sydney Town Hall. Mu 1952 abakalamba bandi baJohn, bapwishishe isukulu lya bamishonari ilya Gileadi ku United States of America kabili  babatumine ku Pakistan. Na ine wine nalitemenwe ukushimikila kabili nalefwaya ukuba nga bena. E ico umwaka wakonkelepo, natendeke bupainiya bwa nshita yonse.

Naupwa, Twaya na Muli Bumishonari

Tapakokwele, naishibene na baJohn Davison, abalebombela pa maofesi ya Nte sha kwa Yehova ku Australia. Nalibatemenwe sana pantu bali abaiceefya, balibikile sana amano ku mulimo wabo kabili bali ne mibele isuma. Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Cibili, balibakakilepo imiku itatu pantu balikeene ukulwako inkondo pa mulandu wa kuti Bena Kristu. Twapingwilepo ukuti ubumi bwesu bonse tukalabomba umulimo wa kushimikila abantu icebo ca kwa Lesa.

Mu June 1955, twalyupene. Twashitile basi kabili twalefwaya ukuti iyi basi tukayalule ing’anda pa kuti tuleya nayo konse uko tulefwaya ukuya. Ico twalefwaya ca kutila muli iyi ine ng’anda e mo tuleikala nga twaya mu kushimikila ku ncende shabela ukutali sana mu Australia. Umwaka wakonkelepo, babilishe ukuti balefwaya Inte sha kwa Yehova abengakuukila ku New Guinea, icalo icabela lwa ku kapinda ka ku kuso pa cishi cikalamba icabela ku kapinda ka ku kuso aka Australia. * Ilya nshita kuli ici calo, takwali nangu bamo abaleshimikila pa Bufumu. Tatwaikete na ku cani, twatile fye e ko twalakuukila.

Ilya nshita, pa kuti basuminishe umuntu uwa ku calo cimbi ukwikala mu New Guinea, kano aingila incito muli cilya calo. Kanshi baJohn batampile ukufwaya incito. Tapakokwele, baJohn balisangile incito ku kampani kamo akalelepula imbao muli ici cine calo ca New Guinea, kabili aka kampani kabelele pa cishi cimbi ico beta ati New Britain. Ilyo papitile imilungu imo, twaimine ulwendo ukuya uko twali no kulabombela, kabili mu July 1956, twalifikile mu Rabaul, pa cishi ca New Britain. E ko twaikele inshiku 6 ukulolela ubwato bwa kututwala ku Waterfall Bay.

Ifyo Twabombele Umulimo wa Kushimikila ku Waterfall Bay

Pa numa ya kwenda inshiku shimo ifi pali bemba apaali sana amabimbi, twalifikile ku Waterfall Bay, iyabela apo bemba apanga icinshoko, apaba amakilomita 240 ukulola ku kapinda ka ku kulyo aka Rabaul. E kwali akampani akalelepula imbao mu mutengo. Bulya bwine bushiku twafikile, icungulo bushiku ilyo fwe babomfi bonse twaikele pamo tulelya ica kulya ca mulalilo, umukalamba pali aka kampani atile, “Na kuba, twacilabako ukumweba icintu cimo baDavison na bena mwenu, kano kampani kafwaya ukuti onse uwaingilako incito alanda uko apepa.”

Twalishibe ukuti takwali ifunde lya kampani ilya kuti umuntu alingile ukulanda uko apepa, nomba cilemoneka ukuti baletunganya fimo pali ifwe pantu twalikeene ukupeepa fwaka. Kwena nangu cali fyo, baJohn bayaswike ukuti: “Tuli Nte sha kwa Yehova.” Awe bonse batalele fye tondolo nga menshi. Abaume bonse abalebomba muli aka kampani, balilwileko Inkondo ya Calo iya Cibili kabili balipatile Inte sha kwa Yehova pa mulandu wa kuti bena balikeene ukulwako ilya nkondo. Ukufuma fye bulya bwine bushiku, batampile ukutucusha pa kuti imikalile itukosele.

Ica kubalilapo fye, umukalamba wa kampani alikeene ukutupeela furiji ne citofu, nangu ca kutila ifunde lya kampani lyaleti bafwile ukutupeela. Ifya kulya fyesu fyaleonaika, kabili pa mulandu wa kuti balitutanine icitofu, twaleipikila pa citofu cimo ifi icaonaika ico twatoolele kulya kwine. Kabili, balileseshe fye na bantu ba mu mishi yali kulya ukulatushitisha ifya kulya, kanshi  twalelya fye utumusalu uto twashukila. Na kabili batubepeshe ukuti tuli balwani ba buteko abalefwailishapo fimo, kabili baletuceeceeta pa kuti bamone nga kuli abali bonse abo tulesambilisha Baibolo. Lyena naishilelwala malelya.

Lelo nangu cali fi, ico twalefwaya sana kubomba umulimo wesu uwa kushimikila. E ico, twalandile na balumendo babili abalebomba pa kampani kalya kene, aba kuli cilya cine calo abaishibe iciNgeleshi ukuti baletusambilishako ululimi lwa Melanesian Pidgin, ulo balanda ku Papua New Guinea ne fyalo fimbi ifyabela mupepi. Na ifwe twalebasambilisha Baibolo. Pa mpela ya mulungu, twaleenda sana mu ncende shalekanalekana, kwati kuli kumo uko tuleya mu kutandala. Mu nshila, twaleshimikila mu mucenjelo ku bantu abali bonse abo twasanga; abasambi besu aba Baibolo e balepilibula ifyo twalelanda. Twaleabuka imimana iyakwete sana umukuku umwalesangwa sana ing’wena ishikalamba. Ing’wena shalitemenwe sana no kontela akasuba mu lulamba lwa mimana. Ilingi line, ishi ng’wena ishikali tashaletusansa, kano fye umuku umo e lyo twapuswike fye kwempe.

Ifyaletwafwa Ukusambilisha Abantu Baibolo

Pa kuti tuleshimikila sana, twalembele ifyebo fimo ifya mu Baibolo pa mapepala ukubomfya taipi kabili aya mapepala e yo twalepeela abalefwaya ukusambilila. Abo twalesambilila na bo Baibolo balya twalebomba nabo, e batwafwile ukupilibula ifi fyebo ukutwala mu lulimi lwa kuli ilya ncende. Inshiku ishingi ubushiku, twaleikalila fye ukutaipa aya yene mapepala ayengi nga nshi kabili twalepeela abantu abaleikala kuli ilya ncende na bayendo ba mu ngalaba ishalepita.

Mu 1957, baJohn Cutforth, bakangalila abenda ababeleshe umulimo wa kutandalila ifilonganino, baishiletutandalila no kutukoselesha. * Batwebele ukuti ifikope kuti fyawama sana ukufibomfya pa kusambilisha abantu Baibolo, balya abashaishibe kubelenga. BaJohn Cutforth e lyo na bena mwandi balengele ifikope fya bantu ba mu Baibolo pa mapepala ifyo twalebomfya pa kusambilisha abantu ifyacindama ifyo Baibolo yalandapo. Inshita imbi, twalipoosele inshita iikalamba sana ukukopolola filya fine fikope twalebomfya pa kusambilisha abantu. Twafikopolwelele mu mabuuku nga yalya yabomfya abana be sukulu. Onse uo twalesambilila nankwe Baibolo twalimupeeleko ibuuku limo kabili na o alelibomfya pa kushimikila ku bantu bambi. Mu kuya kwa nshita, baNte na bambi muli ici calo batendeke ukubomfya ifi fine fikope pa kushimikila.

Pa numa ya kubomba imyaka ibili na hafu ku Waterfall Bay, inshita twalembeshe ukuti e yo tukabomba pali kalya kampani yalipwile, kabili nomba balitusuminishe ukwikala mu calo. E ico, twalisumine ukubomba umulimo wa bupainiya bwaibela.

Twabwelela ku Rabaul

Ilyo twaleya no bwato ku Rabaul, twailesendama pa Wide Bay, apo balepanga copra na cocoa. Bashikulubantu bamo na bakashi babo balefwaya ukuleka iyi ncito no kubwelelamo ku Australia, kabili baebele  baJohn ukuti e bo bashiile iyi ncito. Calemoneka ukutila kuti cawama sana pantu ninshi tukalakwata sana indalama, lelo ilyo twalanshenye pali ili lyashi, twasuminishenye ukuti tatwaisa kuno ku New Guinea mu kufwaya indalama. Twalefwaya fye ukutwalilila ukubomba umulimo wa kushimikila uwa bupainiya. E ico ubushiku bwakonkelepo, twaebele balya bashikulubantu na bakashi babo ukutila te kuti tubombe ilya ncito, e fyo twaninine no bwato no kuya.

Ilyo twafikile ku Rabaul, twatampile ukubomba ne Nte sha kwa Yehova bamo abafumine ku fyalo fimbi abaishile mu kubombela kulya kwine. Abantu ba kuli iyi ncende balefwaya sana ukumfwa ubukombe bwa Bufumu, kabili twalitendeke ukusambilila Baibolo na bantu abengi. Ilya ine nshita, twalelonganina mu cikuulwa ico twalesonkela, kabili abantu napamo 150 e balesangwako. Abengi pali abo balisumine icine ca mu Baibolo kabili na bo batendeke ukushimikila imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa ku ncende shimbi.—Mateo 24:14.

Kabili twaleya na mu kushimikila ku mushi wa Vunabal, ukwalepele amakilomita 50 ukufuma ku Rabaul, ukwali ibumba limo ilya bantu abatemenwe sana ukusambilila icine ca mu Baibolo. Bwangu bwangu, Katolika umo ifi uo abantu bacindike alishibe ukuti aba bantu balesambilila Baibolo. Aishile na bantu ba ku calici ku mwakwe abalemukonkelesha, no kwisapasa ukulongana kwesu uko twalelongana cila mulungu, kabili balitutamfishe na mu mushi. Ilyo twaishibe ukuti umulungu wali no kukonkapo kuti baisatusansa na kabili, twailelomba bakapokola ukuti batushindike.

Bulya bushiku baKatolika abengi baiswile fye umusebo onse ninshi baletukana no kuponta. Abengi bali fye abaipekanya ukutulasa amabwe. Apo ninshi ulya shimapepo nalonganya abantu na bambi abengi nga nshi mu mushi. Bakapokola balitukoseleshe ukuti natukwata insambu ya kulongana, kanshi balitwafwile ukupula mulya mwine mwi bumba lya bantu mu musebo. Na lyo line, tushitendeka fye ukulongana, ulya shimapepo aebele abantu ukucita icimfulumfulu no kutampa ukupunda. Bakapokola balifililwe ukukaanya uyu cinkupiti wa bantu; e ico umukalamba wa bakapokola atwebele ukuti tufumepo, kabili bwangu bwangu atutwele ukwali motoka yesu.

Balya bantu balitushingulwike, baletukana, ukufwisa amate, no kufunga amakofi, ninshi ulya shimapepo naiminina, napotela na maboko pa cifuba kabili aleseka. Ilyo twapuswike, umukalamba wa bakapokola na o wine alisumine ukuti tatalile amonapo icintu cabipa nga filya. Nangu ca kutila abantu abengi mu mushi wa Vunabal bali no mwenso wa kusambilila Baibolo pa mulandu wa filya fyacitike, kwali umuntu umo uushatiinine ukusambilila icine ca Bufumu. Ukufuma lilya line, abantu na bambi abengi mu citungu conse ica New Britain balisambilila icine.

Abantu Abengi ku New Guinea Basambilila Baibolo

Mu mwaka wa 1960, mu November, batutumine ku Madang, itauni ilikalamba ilyabela ku lulamba lwabela ku kapinda ka ku kulyo aka cishi cikalamba ica New Guinea. Kwena uku nomba e kwali abantu abengi abalefwaya ukuti tutampe ukubomba incito. Aba ku kampani kamo banjebele ukuti nine mbe umukalamba we shitolo umo baleshitisha ifya kufwala. Bambi nabo banjebele ukuti ndebomba umulimo wa kuceefya no kukusha ifya kufwala pa kampani kabo. Abanakashi bamo abafumine ku fyalo fimbi banjebele fye no kuti bakanjafwa pa kuti na ine nkaikwatile umwa kubombela umulimo wa kubila ifya kufwala fya banakashi. Apo twaletontonkanya fye pa mulimo wesu uwa kushimikila, mu mucinshi twalikeene ukwingila incito shonse isho abantu balefwaya ukuti tulebomba.—2 Timote 2:4.

Ku Madang, kwali abantu abengi abalefwaya ukusambilila Baibolo, kabili tapakokwele kwaishileba ne cilonganino. Twaleenda fye nelyo ukunina pali mpumpumpu pa kuya mu kushimikila ku mishi iyabelele ukutali sana no ko twaleikala, kabili palepita inshiku pa kuti tuyefika. Twalelaala mu mayanda ayo twalesanga mu fibolya no kufuula icani e co twalaalapo. Twalesenda fye ifya kulya fya mu fikopo, amabisiketi ne sumbu lya bamung’wing’wi epela.

 Inshita imo twailetandalila ibumba lya bantu abalefwaya ukusambilila Baibolo ku Talidig, umushi uwabela ku kapinda ka ku kuso aka Madang apalepa nalimo amakilomita 50. Ilyo aba bantu baile balekosa mu masambililo yabo aya Baibolo, kafundisha mukalamba pe sukulu lyali kuli cilya cifulo alibakeenye ukulakumanina pa sukulu ilyo balesambilila Baibolo. Inshita imbi atunkile bakapokola ukuyabongolola amayanda yabo no kubatamfya mu mushi. Lelo imfumu imo ifi iyali mupepi yalibasuminishe ukulaikala mu mpanga ya iko. Umuye nshiku, iyi mfumu iyali iya cikuuku, yalisumine icine ca mu Baibolo, kabili ne Ng’anda ya Bufumu iisuma yalikuulilwe muli iyi ncende.

Umulimo wa Kupilibula no wa Kutandalila Ifilonganino

Ilyo papitile fye imyaka ibili ukutula apo twafikile ku New Britain mu 1956, ine na baJohn balitupeele umulimo wa kupilibula impapulo shalekanalekana isha Baibolo mu lulimi lwa Melanesian Pidgin. Twalibombele uyu mulimo pa myaka iingi. Lyena mu 1970, balitwitile ukuya ku Bethel mu kubomba umulimo wa kupilibula impapulo ku Port Moresby, umusumba ukalamba uwa calo ca Papua New Guinea. Twalesambilishako na bantu bambi ulu lwine lulimi.

Mu 1975 twalibwelele na kabili ku New Britain mu kubomba umulimo wa kutandalila ifilonganino. Pa kuya mu kubombela ku ncende ishingi nga nshi isha muli ici calo, twalenina indeke, amato, imyotoka, nelyo ukwenda fye, kabili twabombele uyu mulimo pa myaka 13. Imiku iingi twalepusuka fye kwempe nga tuli pa lwendo, nga filya nacishimika pa kutendeka. Bulya bushiku, ninshi tuli fye mupepi no kufika pa cibansa ca ndeke mwi tauni lya Kandrian pa cishi ca New Britain, uwaleensha indeke alifwile icipuupu ku mulandu wa kuti mumala mwalikalipe sana. Nomba indeke yena yatwalilile fye ukushinguluka mu muulu kwati tapali no bwafya, ninshi uku baJohn baleesha na maka ukumubuusha. Pa kulekelesha, alibuukile no kutendeka ukumonako bwino, kabili atwalilile no kwensha indeke mpaka yaikila, nangu ca kutila tayafikile bwino sana pa nshi. Apo pene alifwile icipuupu na kabili.

Batupeela Umulimo na Umbi

Mu 1988 batwebele ukubwelela ku maofesi ya Nte sha kwa Yehova ku Port Moresby ku kubomba umulimo wa kupilibula pantu balefwaya na bambi aba kupilibula impapulo. Twali nalimo 50 mu lupwa lwa pa Bethel, kabili twalesambilisha na bakapilibula abapya ifya kubomba umulimo. Bonse twaleikala mu miputule inono iishakwete ne fipinda. Ine na baJohn twatile twakulasha iciibi icaisukako panono pa kuti abo twali na bo pa Bethel e lyo na beni fye bambi baleingila mu mwesu no kwishibana na ifwe. Kanshi twalitemwanene sana na bo twali nabo pa Bethel kabili twalekoseleshanya icine cine.

Lyena, mu 1993, baJohn balifwile ku bulwele bwa ku mutima. Naumfwile kwati na ine wine ningile fye ukufwa. Ukutula apo twaupanine, papitile imyaka 38 kabili imyaka yonse iyi twalebomba pamo umulimo wa kushimikila. Na lyo line, nalefwaya fye ukutwalilila ukubomba uyu mulimo pantu Yehova alingafwile. (2 Abena Korinti 4:7) Iciibi ca ku muputule wandi caleba fye icaisuka, kabili bamunyina na bankashi balitwalilile ukulaisa mu kuntandalila. Uku kubishanya kusuma kwalingafwile ukutwalilila ukuba ne subilo.

Pa mulandu wa kulwalilila, mu 2003 banjebele ukuya mu kubombela ku Sydney, pa maofesi ya Nte sha kwa Yehova, ku Australia. Nomba ndi ne myaka 77, kabili ncili ndabomba umulimo wa kupilibula, e lyo ndabomba no mulimo wa kushimikila. Ifibusa fyandi na bana bandi aba mu cilonganino na beshikulu, lyonse balanenga ukuba ne nsansa.

Na nomba, iciibi ca muputule wandi uwa pa Bethel ciba fye icaisuka, kabili ilingi line abantu balesa mu kuntandalila. Na kuba, nga ca kuti iciibi candi nacisalwa, abengi balakonkosha ukufwaya ukwishiba nga ndi fye bwino. Ukufikila fye ne mfwa yandi, mfwaya fye ukufishapo bukapyunga bwandi kuli Lesa wandi, Yehova.—2 Timote 4:5.

[Amafutunoti]

[Amamapu pe bula 18]

(Nga mulefwaya ukumona amamapu, moneni muli magazini)

NEW GUINEA

AUSTRALIA

Sydney

INDONESIA

PAPUA NEW GUINEA

Talidig

Madang

PORT MORESBY

NEW BRITAIN

Rabaul

Vunabal

Wide Bay

Waterfall Bay

[Abatusuminishe]

Mapu ne calo: Based on NASA/Visible Earth imagery

[Icikope pe bula 17]

Ndi na baJohn pa kulongana kwa citungu mu Lae, ku New Guinea, mu 1973

[Icikope pe bula 20]

Ninshi ndi pa Bethel ku Papua New Guinea, mu 2002