Bakonka Amafunde Ayashaluka

UKULI konse uko abantu bekala, kulaba amafunde ayo bakonka. Bushe tamulesumina ukuti abantu abengi mu calo balitemwa imibele pamo nga ubufumacumi, icikuuku, icililishi, no kukanaitemwa?

Ni kwi Tusambilila iyi Mibele?

Imyaka mupepi na 2000 iyapita, kwali umwaume uwasambilile sana uwe shina lya kuti Sauli. Sauli aleikala mu calo umo abantu balekonka intambi sha baYuda, abaGriki, na  bena Roma. Pa mbali ya kulakonka intambi sha baYuda, abaGriki, na bena Roma, Sauli ailwike ukuti abantu bonse balatungululwa na mafunde aya cifyalilwa, e kutila kampingu yesu. Ilyo Sauli aishileba Umwina Kristu no kwishibikwa ati umutumwa Paulo, alembele ati: “Lyonse ilyo abena fyalo abashakwata amafunde bacita ku cifyalilwa ifya mu mafunde, aba bantu, nangu tabakwata amafunde, baba e mafunde abene. Aba bene e balango kuti ifyaba mu mafunde fyalembwa mu mitima yabo, ilyo kampingu wabo aleshimika ubunte pamo na bo.”—Abena Roma 2:14, 15.

Lelo, bushe caliwama ukulatungululwa fye ne “cifyalilwa” ilyo tulefwaya ukwishiba icalungama ne calubana? Nalimo mwalimona ukuti ukutula fye kale abantunse balifilwa ukuba ne nsansa. Ici calenga abengi ukushininkisha ukuti tulakabila uwa kututungulula uwingatupeela amafunde ayasuma aya kukonka. Abengi kuti basumina ukutila Kabumba wa bantunse e wingatupeela fye amafunde ayashingaluka. Dokota Carl Jung, uwalemba icitabo citila The Undiscovered Self, atile: “Umuntu uushikonka amafunde ya kwa Lesa te kuti ashipikishe amatunko yakalamba aya muli cino calo.”

Amashiwi ya kwa dokota Carl Jung yalomfwana sana ne fyasosele kasesema uwaikeleko kale, atile: “Te kwa muntunse ukwenda kwakwe; te kwa muntu uuleya ukushikimika amatampulo yakwe.” (Yeremia 10:23) Kabumba wesu atile: “Ndekufunda ifingakuwamina, ndekutungulula inshila uli no kuyamo.”—Esaya 48:17, Diocess of Mbala.

Uwingatupeela Amafunde ayo Twingacetekela

Amashiwi twayambula nomba line yaba mu citabo cakwata amafunde yasuma icasabankanishiwa sana, e kutila Amalembo ya Mushilo. Abantu abengi nga nshi mu calo, ukubikako fye na bashili Bena Kristu na balya bashakwata uko bapepa, balabelenga Amalembo pa kuti yengabapanda amano. Umwina German uulemba imishikakulo, Johann Wolfgang von Goethe alembele ukuti: “Ine pa lwandi, nalitemwa [Baibolo] kabili nalicindika ifyo ilanda, pantu e yalenga nkwate imibele iisuma.” Ilyashi lya kale litila intungulushi ya baHindu, Mohandas Gandhi, yatile: “Muleesha na maka ukulabelenga ifyebo fyaba mu Lyashi lya pa Lupili [ifyebo fyaba pa masambilisho ya kwa Yesu ifisangwa mu Baibolo] . . . Pantu yalya masambilisho yaba mu Lyashi lya pa Lupili ya kwafwa fwe bantu fye bonse.”

Umutumwa Paulo, uwasosele amashiwi twacambula na pa kubala, alikomaile pa fyo amafunde yaba mu Malembo ya Mushilo yacindama, atile: “Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa kabili ya mulimo ku kusambilisha.” (2 Timote 3:16) Bushe ca cine e fyo yaba?

Bushe teti mutemwe ukubelengamo pa kuti muimwene mwe bene? Bebeteni ifishinte fili pe bula likonkelepo pa kuti mumone imibele fikoselesha abantu ukukwata. Tontonkanyeni pa fyo ifishinka fili muli aya masambilisho fingamulenga ukuba ne mibele isuma no kulaumfwana na bantu bambi bwino.

Bushe Kuti Mwanonkelamo?

Ifi fishinte fili pe bula lyakonkapo finono fye. Mu Malembo ya Mushilo mwaba ifishinte ifingi ifingamulenga ukuba ne mibele iisuma. Na kabili, mu Cebo ca kwa Lesa mwaliba na mafunde ayengi ayatusoka ukuti tatufwile ukaba na matontonkanyo yabipa, imilandile yabipa, ne ncitilo shabipa ifingatuletelela.—Amapinda 6:16-19.

Kanshi amasambilisho yaba mu Baibolo yalatufunda imibele iisuma nga nshi iyo abantu abengi sana bashakwata. Abakonka aya masambilisho balaluka kabili balaba abantu basuma. Amatontonkanyo yabo yalawama nga nshi. (Abena Efese 4:23, 24) Amapange yabo nayo yalawama. Ukusambilila amafunde ya kwa Lesa ayaba mu Baibolo kwalyafwa abantu abengi ukuleka ukuba no lupato na kapatulula. (AbaHebere 4:12) Amafunde yaba mu  Malembo yalenga abantu ukuleka imisango yonse iya lukaakala no bubifi ica kuti baba nomba bantu basuma mu bwikashi.

Ca cine, amafunde ya mu Baibolo yalyafwa abantu abengi nga nshi ukuleka ifibelesho ne misango ifyaipaisha abengi. (1 Abena Korinti 6:9-11) Amasambilisho ya mu Baibolo yalilenga abantu ba musango yo ukwaluka, kabili tayalula fye imisango ne fibelesho, lelo yalalula ne mitima yabo ne fyo bafwaisha ukucita, kabili na ba mu mayanda yabo nabo balaluka. Te mulandu ne fyo imibele ileya ilebipilako, abantu abengi mu calo fye conse baleleka imibele yabipa no kuba abantu basuma. Kabili ifi  fine e fyo cikatwalilila fye ukuba. “Umulemfwe uloma, iluba lilabonsa, lelo icebo ca kwa Lesa wesu caiminina umuyayaya.”—Esaya 40:8.

Lelo, bushe imwe pa lwenu mukanonkelamo mu fyo “icebo ca kwa Lesa wesu” cisambilisha? Inte sha kwa Yehova shikatemwa ukumulanga ifyo mwingacita pa kuti mukanonkelemo mu kulakonka amafunde ya mu Baibolo. Ukulakonka amafunde ya musango yo kukalenga Lesa akalemupaala muli shino nshiku kabili kukalenga mukabe no mweo wa muyayaya uo abantu bakakwata pa mulandu wa kulakonka ifishinte ifishaluka.

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 6]

IFISHINTE IFISHALUKA

Ifunde lya mulinganya. “E ico, fyonse ifyo mufwaya abantu bacite kuli imwe, e fyo na imwe mucite kuli bene; ici, na kuba, e Mafunde na Bakasesema.”—Mateo 7:12.

Muletemwa bambi. “Uletemwo munobe nga we mwine.” (Mateo 22:39) “Ukutemwa takucita icabipa ku munensu; e ico ukutemwa e kufisha amafunde.”—Abena Roma 13:10.

Mulecindika bambi. “Ku kutemwa aba bwananyina mube abatemwana nga nshi. Ku kucindikana ni mwe mubalilepo.”—Abena Roma 12:10.

Mulekonkelela umutende. “Mubelane umutende.” (Marko 9:50) “Nga cingacitwa, ilyo cili mu maka yenu, mube aba mutende ku bantu bonse.” (Abena Roma 12:18) “Natukonkelele ifya mutende ne fya kukuulana.”—Abena Roma 14:19.

Muleelela. “Tulekeleleni imisha yesu, nge fyo na ifwe twalekelela abatukwatile misha.” (Mateo 6:12) “Lelo mubelane icikuuku, mube aba mitima ya nkumbu, abaitemenwa ukulekelelana.”—Abena Efese 4:32.

Muleba ne cishinka. ‘Uleishibana fye no mukashi obe, no kutemwana e o uletemwana nankwe fye eka. . . . Nakalebalika ku mukashi obe. Nobe wine ulesansamuka fye pamo no mukashi obe wine uo waupile ucili umulumendo . . . Leka ubusuma bwakwe e bo bulekusansamusha pe, leka e o alekukumbatila ne nsansa. . . . Cinshi ico amano yobe yengalalolela ku mwanakashi umbi? Nga cinshi ico wingalatonesha amabele ya mwanakashi umbi umbi?’ (Amapinda 5:15-20, Bible wa Mushilo) “Uwa cishinka ku cacepesha e wa cishinka na ku fingi, no ushalungama ku cacepesha e ushalungama na ku fingi.” (Luka 16:10) “Icifwaikwa muli bakangalila ca kuti umuntu asangwe uwa cishinka.”—1 Abena Korinti 4:2.

Muleba no bufumacumi. “Bushe ntile wa cishinka uulingila ku fya kulingo kufina fya bubifi, uulingila kuli tumba wa mabwe ya bucenjeshi?” (Mika 6:11) “Natucetekela ukuti tuli na kampingu umufumacumi, pa kufwaya ukwenda no bufumacumi muli fyonse.”—AbaHebere 13:18.

Mulesosa icine. “Pateni ububi, temweni ubusuma, tekeni no bupingushi mu mpongolo” (Amose 5:15) “Soseni icine umuntu onse ku mubiye; pinguleni mu mpongolo shenu icine no mutende.” (Sekaria 8:16) “Nomba apo mwalipoosa ubufi, lanshanyeni icine umuntu onse no munankwe.”—Abena Efese 4:25.

Mulebombesha. “Bushe naumona uwacenjela mu mulimo wakwe? Ku cinso ca shamfumu e ko akeminina” (Amapinda 22:29) “Mwilashingashinga mu mulimo wenu.” (Abena Roma 12:11) “Conse ico mulecita, citeni no mweo onse nga kuli Yehova, kabili te ku bantu iyo.”—Abena Kolose 3:23.

Muleba abafuuka, aba cililishi, kabili aba cikuuku. “Fwaleni icitemwishi ne nkumbu, icikuuku, ubupete, ukufuuka, no kushishimisha.”—Abena Kolose 3:12.

Mulecimfisha ububi ku busuma. “Muletemwa abalwani benu no kupepela abamupakasa.” (Mateo 5:44) “Wileka ububi bukucimfye, lelo ulecimfisha ububi ku busuma.”—Abena Roma 12:21.

Mulebombela Lesa wenu ne mitima yenu yonse. “‘Uletemwa Yehova Lesa obe no mutima obe onse, no mweo obe onse, no kutontonkanya kobe konse.’ Ili e funde likalamba kabili e lya ntanshi.”—Mateo 22:37, 38.

[Ifikope]

Ukulakonka amafunde ya mu Baibolo kuti kwatwafwa ukuba ne cupo ca nsansa, ulupwa lwa nsansa, no kukwata ifibusa fisuma