Twalengwa ‘Mu Musango Wa Kupapa’
Twalengwa ‘Mu Musango Wa Kupapa’
“Nalengelwe mu musango wa kutiinya kabili uwa kupapa.”—AMALUMBO 139:14.
1. Mulandu nshi abantu abatontonkanya pa fipesha mano fyaba pe sonde basuminina ukuti Lesa e wafipangile?
MU CALO mwaisula ifibumbwa ifisuma nga nshi. Bushe fyaishilebako shani? Bamo basumina ukuti takwaba uwafipangile. E lyo bambi batila nga twakaana ukusumina ukuti takwaba Kabumba, ninshi teti twishibe ifyo ifibumbwa fyaishilebako. Basumina ukuti teti fi-ishileko fye ifine fyeka pantu fyaba mu misango iyalekanalekana, fyaliwamisha, kabili fyalipikaana nga nshi ica kuti teti tufishibe bwino bwino. Kanshi abantu abengi, kumo fye na basayantisti bamo, basumina ukuti Kabumba uwa kutemwa, uwa mano, kabili uwa maka nga nshi e wapangile imyulu ne calo. *
2. Cinshi calengele Davidi ukulalumbanya Yehova?
2 Imfumu ya mu Israele Davidi nayo yalisumine ukuti Kabumba uwapanga ifintu fyonse ifisuma nga nshi alinga ukumulumbanya. Nangu cingati Davidi aikeleko kale ilyo bashilaishiba sana sayansi nge fyo caba pali ino nshita, alilwike kuti Lesa e wapangile fyonse ifyo alemona. Pa kwiluka ukuti ifibumbwa fya kwa Lesa fya kutiinya nga nshi, Davidi atontonkenye fye pa fyo apangilwe. Alembele ukuti: “Ndemutootela, pa kuti nalengelwe mu musango wa kutiinya kabili uwa kupapa; yapesha amano imilimo yenu. Umutima wandi mwaliwishibishe.”—Amalumbo 139:14.
3, 4. Mulandu nshi cacindamina ukuti ifwe umo umo tuletontonkanya sana pa milimo ya kwa Yehova?
3 Ukutontonkanya sana pa fibumbwa e kwalengele Davidi ukucetekela ukuti Lesa e wabumbile ifintu fyonse. Pali lelo, amasukulu ne milabasa fisambilisha ubufi pa fyo abantu baishilebako. Pa kuti tube ne citetekelo nga Davidi, na ifwe tufwile ukulatontonkanya sana pa fyo Lesa abumba. Tatufwile ukuleka bambi baletutontonkanishishako, sana sana pa fintu ifyacindama pamo ngo kusumina ukuti Lesa e ko aba kabili e wabumbile ifintu fyonse.
4 Na kabili, ukulatontonkanya pa milimo ya kwa Yehova kulalenga twamutemwa sana no kulamulumbanya. E lyo kuti kwalenga twacetekela na mu malayo yakwe. Ici cikalenga tukeshibe Yehova bwino no kulamubombela. Nomba natumone ifyo basayantisti basuminisha ku fyo Davidi asosele ukuti ‘twalengelwe mu musango uwa kupapa.’
Ifyo Batupanga mu Musango wa Kupapa
5, 6. (a) Bushe ifwe bonse twaishilebako shani? (b) Mulimo nshi imfyo shesu shibomba?
5“Pantu imwe mwabumbile imfyo shandi; mwampikile mwi fumo lya kwa mayo.” (Amalumbo 139:13) Ilyo twatendeke ukupangwa mwi fumo lya banyinefwe, ifwe bonse twali fye akalusandesande akanono nga nshi ukucepako na pali iyi fulustopu ili pa mpela ya ino sentensi. Aka kalusandesande ako tushingamona na menso yesu kali akapikaana nga nshi kabili mu kati mwalecitika ifintu ifyalekanalekana ifyo tushingeshiba bwino bwino! Lyena katendeke ukukula lubilo lubilo ica kuti ilyo mwali fye ne myeshi ibili mwi fumo, ifilundwa fyenu ifyacindama fyalipangike kale kale. Pali ifyo filundwa pali ne mfyo. Ilyo mwafyelwe, imfyo shenu shalitendeke ukuwamya umulopa, ukufumyamo sumu na menshi ayashalekabilwa no kushamo ifyo mubili walekabila. Nga muli bakalamba, mu mamineti fye 45, imfyo shenu nga shilebomba fye bwino bwino shilawamya amalita 5 aya menshi yaba mu mulopa!
6 Imfyo na kabili e shilenga ukuti ama mineral na asidi ifyaba mu mulopa filafula nelyo ukucepa. Kabili e shilenga ukuti umulopa wilaenda panono nelyo ukulabutukisha. Imfyo shilabomba imilimo na imbi iyacindama pamo nga ukwalwila amavitamini (vitamin D) mu fintu ifilenga amafupa ukukosa no kupanga ama hormone (erythropoietin) ayalenga insandesande shakashika shilepangika mu mafupa yenu. Ala mwandini imfyo shilacita ifipapwa mu mibili yesu! *
7, 8. (a) Londololeni ifyo umwana ushilafyalwa akula. (b) Bushe umwana uulekula aba shani kwati ‘alepikulwa pa nshi ya calo’?
7“Amafupa yandi tayafishilwe kuli imwe, ilyo nalecitwa umufiseme, no kupikulwa pa nshi ya calo.” (Amalumbo 139:15) Ulusandesande lwa kubalilapo lwalyakanikene, e lyo ne nsandesande ishipya nasho shatwalilile ukwakanikana. Lyena shatendeke ukupatulukana no kupanga imishipa, iminofu, inkanda, na fimbipo. Insandesande isha musango umo wine shabungene pamo no kupanga ifilundwa. Ica kumwenako fye, ilyo mwali fye ne milungu itatu mwi fumo amafupa yenu yalipangike. Ilyo mwali ne milungu 7 mwalepele amacentimita 2.5, kabili amafupa yonse 206 ayo mwakwata ilyo mwakula yalipangike nangu cingati tayakosele.
8 Ici cipesha mano ico umuntu ashingamona calecitika mwi fumo lya banyinenwe kwati calishikama pa nshi ya calo. Na kabushe, abantu tabaishiba fyonse ificitika nga tulepangwa. Ica kumwenako fye, cinshi calengele imfyalo shaba mu nsandesande shenu ukulenga insandesande sha musango umo wine ukubungana pamo pa kuti shipange ifilundwa fya mubili ifyalekanalekana? Nalimo basayantisti bakeshiba icilenga, lelo Davidi atile Kabumba wesu Yehova alishiba fyonse ificitika.
9, 10. Bushe ukupangwa kwa filundwa fya mwana uli mwi fumo ‘kwalembwa’ shani mwi “buuku” lya kwa Lesa?
9“Ilyo nali mu nda akashimu akashilakula, amenso yenu yalimwene, kabili mwi buuku lyenu e mo shalembelwe, shonse shiine, inshiku shandi ishabumbilwe, ilyo tapalipo nangu bumo.” (Amalumbo 139:16) Mu lusandesande lwa kubalilapo e mwali pulani yonse iya mubili wenu. Pa myeshi 9 mwali mwi fumo, umubili wenu walekula ukukonka iyo ine pulani kabili na lintu mwafyelwe umubili walekonka iyo ine pulani pa myaka ukucila 20 ilyo mwalekula ukuba abakalamba. Pali iyi myaka yonse umubili wenu walyalwike imiku iingi ukukonka filya fine fyali pulani yali mu lusandesande lwa kubalilapo.
10 Davidi taishibe ukuti kwaliba insandesande ne mfyalo, kabili takwete na maikroskopo. Lelo alishibe bwino bwino ukuti imipangilwe ya mubili wakwe yalelanga ukuti kwali pulani iyo bapekanishe kabela. Davidi afwile alishibepo fimo fimo pa fyo umwana apangwa mwi fumo, e mulandu wine alandile ukuti fyonse fyalecitika ukulingana no kutantika ne nshita. Mu milembele yakwe umwine atile fyonse fyalecitika ukulingana ne ‘fyalembwa’ mwi “buuku” lya kwa Lesa.
11. Cinshi cilenga tulemoneka ifi tumoneka?
11 Pali lelo twaishiba ukuti imfyalo shenu e shalenga ukuti mupalane na bafyashi nelyo ifikolwe fyenu mu fintu pamo nga ubutali, icinso, amenso, umushishi, na mu fintu fimbi. Mu lusandesande lwenu lumo na lumo mwaliba imfyalo ishingi nga nshi, kabili shapanga DNA (deoxyribonucleic acid) iimoneka kwati munyololo. Ifyo umubili wenu umfwile ukuba ‘fyalembwa’ muli DNA yenu. Lyonse ilyo insandesande shenu shayakanikana ukupanga insandesande ishipya nelyo ukupyana pa shafwa, DNA yenu e ilenga shakanikane pa kuti mutwalilile ukuba abomi no kulamoneka ifi fine mumoneka. Mwandini ubu bushininkisho bwa kuti Kabumba wesu uwa mu muulu wa maka kabili wa mano sana!
Twaliibela mu fyo Tutontonkanya
12. Ni muli finshi abantu bapusana sana ne nama?
12“Ifyo yafinisha kuli ine amatontonkanyo yenu, mwe Lesa! Impendwa sha yako ubwingi! Nga naesho kuyapenda, yafulo kucilo musensenga.” (Amalumbo 139:17, 18a) Inama nasho shalengwa mu musango wa kupapa, kabili shimo shalitucilako muli fimo fimo pamo ngo kununsha, ukumona, amaka, na muli fimbi. Lelo Lesa apeele abantu amano ukucila inama. Icitabo cimo ica sayansi catila “nangu cingati twalipalana ne nama mu fintu ifingi, twalicila sana inama mu kutontonkanya na mu fyo tulanshanya. Na kabili twaliibela pantu tulafwaisha ukwishiba ifyo twaba: Bushe twapangwa shani? Bushe twaishilebako shani?” Aya e mepusho Davidi na o aletontonkanyapo sana.
13. (a) Bushe Davidi aletontonkanya shani pa cebo ca kwa Lesa? (b) Kuti twapashanya shani Davidi?
13 Ne cacilapo sana ukucindama mu fyo twapusanako ne nama ca kuti ifwe tulatontonkanya pa cebo ca kwa Lesa. * Ubu bupe bwacindama bwaba pa filanga ukuti ‘twalengelwe mu cata ca kwa Lesa.’ (Ukutendeka 1:27) Davidi alebomfya bwino ubu bupe. Aletontonkanya pa bushininkisho ubulanga ukuti Lesa e ko aba na pa mibele yakwe iisuma iimonekela mu fyo abumba. Davidi na kabili alikwete ifyalembwa fya mabuuku ya Mushilo aya kubalilapo umwalembelwe imilimo ya kwa Lesa ne fyo aba. Ifi fyalembwa fyapuutwamo fyayafwile Davidi ukwishiba amatontonkanyo ya kwa Lesa, ifyo aba no bufwayo bwakwe. Ukulatontonkanya pa Malembo, pa fibumbwa, na pa fyo Lesa alemusakamana kwalengele Davidi ukulalumbanya Kabumba wakwe.
Ifyo Cipilibula Ukuba ne Citetekelo
14. Pa kuba ne citetekelo, mulandu nshi tushilingile ukwishibila fyonse pa fyo Lesa aba?
14 Ukutontonkanya sana pa fibumbwa na pa Malembo kwalelenga Davidi ukwiluka ukuti teti eshibe fyonse pa fyo Lesa aba na pa milimo yakwe. (Amalumbo 139:6) Nangu fye ni fwe bene teti twishibe fyonse pa milimo ya kwa Lesa na pa fyo aba. Tatwakeshibe fyonse pa fibumbwa bwa kwa Lesa. (Lukala Milandu 3:11; 8:17) Lelo ukupitila mu Malembo na mu fyo abumba, Lesa ‘alilenga’ abantu abafwaya ukwishiba icine ukumwishiba no kuba ne citetekelo.—Abena Roma 1:19, 20; AbaHebere 11:1, 3.
15. Langilileni ifyo icitetekelo cayampana na bucibusa bwesu na Lesa.
15 Pa kuba ne citetekelo tatulingile fye ukwishiba ukuti kwaliba Kabumba uwapangile imyulu ne calo na fyonse ifyabamo. Cisanshamo no kucetekela ukuti Yehova Lesa e ko aba, kabili afwaya tumwishibe no kuba ifibusa fisuma na ena. (Yakobo 4:8) Ica kumwenako fye, natulande pa fyo umwana acetekela bawishi abamutemwa. Tutile ni mwe uyo mwana, e lyo kwaisa umuntu umo uuletwishika bashinwe nga kuti bamwafwa ilyo mwaba no bwafya, nalimo kuti cayafya ukumushinina. Lelo nga ilyo mwalekula mwalimwene abafyashi benu balemucitila ifisuma, teti mutwishike ukuti bakamusakamana na lintu mukaba mu bwafya. Ifi fine e fyo ciba nga twaishiba Yehova ukupitila mu kubelenga Amalembo, ukutontonkanya pa fibumbwa, no kulamona ifyo atwafwa ilyo asuka amapepo yesu, icitetekelo cesu cilakoselako. Ici cilenga tulemutemwa, tuleipeela kuli ena, no kufwaisha ukumwishiba bwino no kulamulumbanya. Ala mwandini ici e cintu fye ica mano ico uli onse engafwaisha ukucita!—Abena Efese 5:1, 2.
Tuleleka Kabumba Wesu Aletutungulula!
16. Finshi twingasambilila kuli bucibusa bwa kwa Davidi na Yehova?
16“Nenguleni, mwe Lesa, no kwishibo mutima wandi; njesheni, no kwishiba amatontonkanyo yandi: moneni nga mwabe mibele ya bubi muli ine, no kuntungulula mu nshila ya muyayaya.” (Amalumbo 139:23, 24) Davidi alishibe ukuti Yehova alimwishibe bwino sana, alishibe fyonse ifyo aletontonkanya, ifyo alesosa, nelyo ifyo alecita. (Amalumbo 139:1-12; AbaHebere 4:13) Ukwishiba ukuti Lesa alimwishibe bwino sana kwalengele Davidi ukushintilila pali Lesa nga filya umwana umunono ashintilila pa bafyashi bakwe. Davidi alibikileko amano kuli bucibusa bwakwe na Yehova kabili lyonse aletontonkanya sana pa milimo ya kwa Lesa no ukulapepa kuli ena pa kuti bucibusa bwingalakoselako. Na kuba amalumbo ayengi ayo Davidi alembele ukubikako na Amalumbo 139 yali mapepo ayo aleimba nge nyimbo. Na ifwe bene nga tuletontonkanya sana pa milimo ya kwa Lesa no kulapepa kuli ena tukapalama kuli Yehova.
17. (a) Mulandu nshi Davidi alefwaila Yehova ukuceceta umutima wakwe? (b) Bushe ifyo tusalapo ukucita fitukuma shani?
17 Apo twabumbwa mu cata cakwe, Lesa alitupeela amaka ya kusala ukucita ifyo tulefwaya. Kuti twasalapo ukucita icisuma nelyo icabipa. Lelo tukalubulwilapo pa fyo tusalapo ukucita. Davidi talefwaya ukumupendela pamo na babi. (Amalumbo 139:19-22) Talefwaya ukulacita ifingamuletelela. Ilyo Davidi atontonkenye pa fyo Yehova amwishibe bwino, apapaatile Lesa ukuceceta umutima wakwe no kumutungulula ku nshila iya ku mweo. Abantu bonse bafwile ukulakonka amafunde ya kwa Lesa ayalungama; e mulandu wine tulingile ukusalila bwino ifya kucita. Yehova akonkomesha ifwe bonse ukulamumfwila. Nga tuleumfwila Lesa tulanonkelamo kabili tulaipakisha amapaalo ayengi. (Yohane 12:50; 1 Timote 4:8) Ukulaenda na Yehova cila bushiku kulenga twilasakamikwa sana na lintu tuli na mafya ayakalamba.—Abena Filipi 4:6, 7.
Tulekonka Ubutungulushi bwa kwa Kabumba Wesu Umusuma!
18. Bushe Davidi asondwelele shani ilyo aletontonkanya pa fibumbwa?
18 Ilyo Davidi ali umwaice ilingi line nga alecema imikuni bwalemwilila mu mpanga. Impaanga nga shilelya, Davidi alelolesha mu muulu. Nga bwaila aletontonkanya pa fyo imyulu yakula na pa fyo yalemusambilisha. Davidi alembele ukuti: “Imyulu ilelondololo bukata bwa kwa Lesa, ne ulu lilelongolo mulimo wa minwe yakwe; akasuba kapongolwela akasuba icebo, kabili ubushiku bwebo bushiku ukwishiba.” (Amalumbo 19:1, 2) Davidi alishibe ukuti alekabila ukulatungululwa no wabumbile ifintu fyonse mu musango wa kupapa. Na kuba, alekonka ubutungulushi bwakwe. Na ifwe bene e fyo tulingile ukulacita.
19. Finshi abanono na bakalamba bengasambilila ku fyo balengwa “mu musango wa kupapa”?
19 Ifyo Davidi acitile e fyo umwana wakwe Solomone aishilekoselesha abaice ukulacita. Atile: ‘Lelo ibukisha Kalenga obe mu nshiku sha bulumendo bobe, . . . Bela Lesa akatiina, baka amafunde yakwe; pantu ici e ca buntunse bonse.’ (Lukala Milandu 12:1, 13) Lintu Davidi ali umwaice ailwike ukuti alengelwe “mu musango wa kupapa.” Ukwibukisha Kalenga wakwe mu bulumendo kwalengele ukuti aleipakisha amapaalo pa myaka yonse iyo ali pa calo. Ifwe bonse, abanono na bakalamba, nga tulelumbanya Kalenga wesu no kulamubombela tukaipakisha amapaalo pali nomba na ku ntanshi. Ilyo Baibolo ilanda pa bantu abapalama kuli Yehova kabili abakonka inshila shakwe ishalungama, ilaya ukuti: ‘Bakalatwala na mu bukote, bakesulamo amenshi kabili bakalelema; ku kulango kuti alitambalala Yehova.’ (Amalumbo 92:14, 15) Kabili tukaba ne subilo lya kuipakisha ukusambilila pa milimo isuma iya kwa Kabumba wesu ku ciyayaya.
[Amafutunoti]
^ para. 1 Moneni Awake! ya June 22, iya mu 2004, iyasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.
^ para. 6 Moneni icipande caleti “Your Kidneys—A Filter for Life,” muli Awake! ya August 8, iya mu 1997.
^ para. 13 Cimoneka kwati amashiwi Davidi alandile pa Amalumbo 139:18b yapilibula ukuti nga aletontonkanya pa cebo ca kwa Yehova akasuba konse mpaka alaala bwasuka bwaca, ulucelo ilyo abuuka ali no kukwata ifya kutontonkanyapo ifingi pali Yehova.
Bushe Kuti Mwalondolola?
• Bushe ifyo umwana uushilafyalwa akula mwi fumo filanga shani ukuti twalengwa “mu musango wa kupapa”?
• Mulandu nshi tulingile ukulatontonkanishisha pa cebo ca kwa Yehova?
• Bushe icitetekelo cayampana shani na bucibusa bwesu na Yehova?
[Amepusho]
[Ifikope pe bula 23]
Umwana uuli mwi fumo akula ukulingana na pulani yapekanishiwa kabela
DNA
[Abatusuminishe]
Unborn fetus: Lennart Nilsson
[Icikope pe bula 24]
Twalicetekela Yehova kwati ni filya abana bacetekela bashibo ababatemwa
[Icikope pe bula 25]
Ukulatontonkanya pa milimo ya kwa Yehova kwalengele Davidi ukulalumbanya Kabumba wakwe