Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Esekiele—Ulubali 1
Icebo ca kwa Yehova ca Mweo
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Esekiele—Ulubali 1
MU 613 B.C.E., kasesema Yeremia ali mu calo ca Yuda kabili alebila ubukombe ukwabula umwenso ukuti Yerusalemu ne calo ca Yuda fili no konaulwa nomba line. Iyi nshita, ninshi Imfumu ya Babele Nebukadnesari yalisenda kale abaYuda mu busha. Pa bo yasendele pali na Daniele na banankwe batatu, abalebombela mwi sano lya bena Kaldi. AbaYuda abengi abasendelwe ubusha, baleikala mupepi no mumana wa Kebari “mu calo ca bena Kaldi.” (Esekiele 1:1-3) Nangu bali mu busha, Yehova alibatumiine inkombe yakwe. Abatumiine kasesema Esekiele uwali ne myaka 30.
Ibuuku lya kwa Esekiele ilyo apwile ukulemba mu 591 B.C.E., lyalanda pa fyacitike mu myaka 22. Esekiele alibikileko sana amano pa kulemba ibuuku lyakwe. Alelumbula fye ne nshiku alesesema, imyeshi, ne myaka. Ulubali lwa kubalilapo ulwa bukombe bwa kwa Esekiele lulanda pa kuwa e lyo no konaulwa kwa musumba wa Yerusalemu. Ulubali lwa bubili lulanda pa bupingushi bwali no kwishila inko ishali mupepi na Yerusalemu, e lyo ulubali lwa kulekelesha lwena, lulanda pa kubwesha ukupepa kwa cine ukwa kwa Yehova. Cino cipande, cilelanda pa fishinka fyacindama fimo fimo ififumine muli Esekiele 1:1 ukushinta ku cipandwa 24:27; muli ifi fipandwa mwaba ifimonwa, ubusesemo, e lyo ne fyo Yehova aleeba Esekiele ukucita ifyalelangilila ifikacitika ilyo Yerusalemu yali no konaulwa.
“NAKUCITO KUBO WA KUCEFYA”
Pa numa ya kulanga Esekiele icimonwa ca kutiinya ica cipuna ca bufumu bwa kwa Yehova, e lyo Lesa amwebele umulimo aali no kubomba. Yehova amwebele ati: “Nakucito kubo wa kucefya ku ba ng’anda ya kwa Israele; lyonse ilyo waumfwe cebo ku kanwa kandi, e lyo ubasoke ukusoka ukufuma kuli ine.” (Esekiele 3:17) Ilyo Esekiele alesobela ukushingwa kwa Yerusalemu ku fita ne cali no kutumbukamo, Yehova amwebele ukucita ifyali no kulangilila ifikacitika ilyo ubu busesemo bukafikilishiwa. Ilyo alelanda pa calo ca Yuda, Yehova asobele icali no kucitika ukupitila muli Esekiele ati: “Moneni, nkaleta pali imwe ulupanga, no kulofye misansama yenu.” (Esekiele 6:3) Pa kusobela icali no kucitikila abekashi ba mu calo, atile: “Kwaisa amayobwele kuli iwe, we mwikashi wa mu calo!”—Esekiele 7:7.
Mu 612 B.C.E., umupashi wa kwa Yehova watwala Esekiele ku Yerusalemu mu cimonwa. Ala ifyo amwene ifyalecitika mwi tempele lya kwa Lesa, fyali fya makankamike! Ilyo Yehova atumine umulalo wa fita fyakwe ifya ku muulu (“abantu mutanda” abo Esekiele amwene mu cimonwa) ku kuyakanda abasangu, abapuswike fye, ni balya bantu abali na “kashilwa pa mpumi” epela. (Esekiele 9:2-6) Lelo ilyo ifyo tafilacitika, kwali no kuba ukukuba “amakala ya mulilo” pa musumba, e kutila ukubila ubukombe bwaluma ubwa kuti umusumba uli no konaulwa. (Esekiele 10:2) Nangu ca kuti ‘Yehova ali no kubika imibele ya bantu babipa pa mitwe yabo,’ abalaile no kuti ali no kulonganya abena Israele abasalangene.—Esekiele 11:17-21.
Mu cimonwa, umupashi wa kwa Lesa wabwesha Esekiele ku calo ca bena Kaldi. Yehova aebele Esekiele ukucita ifyali no kulangilila ukufulumuka kwa Mfumu Sidekia mu Yerusalemu pamo na bantu bakwe. Yehova akalipile sana bakasesema ba bufi abaume na banakashi. Yehova alikeene bakapepa wa filubi. Lesa apashenye abena Yuda ku mwangashi uwa fye. Umulumbe wa kwa kapumpe mukalamba uulya ifisabo fya mwangashi walangilile icali no kucitikila Yerusalemu pa mulandu wa kucetekela Egupti. Umulumbe wapwa no bulayo bwa kuti ‘Yehova ali no kubuula akantongolilo ka mukedari uwatumpuka, no kukalimba pa lupili ulwasansama.’ (Esekiele 17:22) Lelo kwena mu Yuda mwena tamwakabe “uwa kubo mulumbu wa bukateka.”—Esekiele 19:14.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
1:4-28—Bushe iceleta lya mu muulu limininako cinshi? Iceleta limininako ukuteyanya kwa kwa Yehova ukwaba mu muulu, na baba muli uku kuteyanya ni bamalaika ba cishinka. Uko ili celeta lifumya amaka ni ku mupashi wa mushilo uwa kwa Yehova. Uwensha ili celeta, uwimininako Yehova, ni katebebe kabili mukata icine cine. Uwensha ili celeta alitekanya, kabili umukolamfula e ulangilila iyi mibele.
1:5-11—Bushe ifya mweo fine ni finshi? Mu cimonwa ca bubili umo Esekiele amwene iceleta na kabili, alondolwele ukuti ifya mweo fine ni bakerubi. (Esekiele 10:1-11; 11:22) Mu fyo alondolwele ku ntanshi, alandile ukuti icinso ca ng’ombe ilume “cinso ca kerubi.” (Esekiele 10:14) Ifi alandile fyalilinga pantu ing’ombe ilume imininako amaka, nga filya fine na bakerubi baba, ni bamalaika ba maka icine cine mu muulu.
2:6—Mulandu nshi Esekiele bamwitila imiku iingi ukuti “umwana wa muntu”? Yehova aitile Esekiele muli uyu musango pa kuti uyu kasesema aleibukisha ukuti muntunse, na pa kuti ubupusano bumoneke bwino bwino pa muntunse uo baletuma ukutwala ubukombe e lyo na Lesa Umwine wa ubo bukombe. Amashiwi yamo yene aya kuti “umwana wa muntu,” yalibomfiwa na kuli Yesu Kristu imiku nalimo 80 mu mabuuku ya Mbila Nsuma, pa kuti cishibikwe bwino bwino ukuti Umwana wa kwa Lesa tali ni malaika uwafwele fye umubili wa bumuntu, lelo aali umuntunse uwa cine cine.
2:9–3:3—Mulandu nshi icimfungwa apalembelwe inyimbo sha bulanda no kuteta caumfwikile icalowa ilyo Esekiele acilile? Icalengele icimfungwa ukulowa mu kanwa ka kwa Esekiele mutima akwete uwa kubomba umulimo bamupeele. Esekiele alitemenwe ukuba kasesema wa kwa Yehova.
4:1-17—Bushe ca cine ukuti Esekiele alicitile filya fine cali no kuba ilyo Yerusalemu yali no kushingwa ku fita fya nkondo? Filya Esekiele alombele ukuti aleipikila pa mulilo umbi e lyo na filya Yehova amusuminishe ukucite fyo, e fitulanga ukuti kasesema alicitile ifyalelangilila ifikacitikila abantu ku ntanshi. Ukulaala kabafu ku kuso kwaleimininako imembu sha mikowa 10 isha bena Israele pa myaka 390—ukutampila mu 997 B.C.E. ukuyashinta mu 607 B.C.E. umwaka uo Yerusalemu yaonawilwe. Ukulaala kabafu ku kulyo kwaleimininako imembu sha bena Yuda pa myaka 40, ukutendekela mu mwaka uo Yeremia asontelwe ukuba kasesema mu 647 B.C.E. ukushinta mu 607 B.C.E. Muli ishi nshiku shonse 430, Esekiele aleculacula fye pa kusanga ifya kulya na menshi, icalangilile ukuti kwali no kuba icipowe ilyo ifita fyali no kushinga Yerusalemu.
5:1-3—Bushe filya Esekiele abuulilepo imishishi imo pali ilya aali no kuulwila ku mwela no kuikaka mu fisempe fyalelanga cinshi? Filya acitile fyalelanga ukuti abantu bamo bali no kubwela na kabili ku calo ca Yuda e lyo no kubwesha ukupepa kwa cine pa numa ya myaka 70 iyo icalo ca Yuda cali no kushala amapopa.—Esekiele 11:17-20.
17:1-24—Bushe bakapumpe abakalamba babili ni bani, bushe banimbo ba mukedari batimpwilwe shani, kabili bushe “akateku” ako Yehova alimbwile ni kanshi? Bakapumpe babili ni bakateka ba Babele na Egupti. Kapumpe wa kubalilapo apupukile pa kantongolilo ka muti wa mukedari, e kutila, pali kateka wa mu lupwa lwa Mfumu Davidi. Uyu kapumpe atimpwile nimbo ilyo afumishe Yehoyakini pa Bufumu bwa mu Yuda no kupyanikapo Sidekia. Nomba nangu ca kuti Sidekia alilapile ku mfumu ya bena Babele ukuti aali no kuba uwa cishinka kuli yena, alombele ubwafwilisho kuli kapumpe umbi, kateka wa Egupti, nomba nangu acitile fyo tabamwafwile nakalya. Bali no kumusenda mu busha ku Babele kabili uku kwine e ko ali no kuyafwila. Yehova na o atimpwile “akateku,” e kutila Imfumu Mesia. Uyu wena, bamulimba pa “lupili ulwasansama kabili ulwalunduka,” pa Lupili lwa Sione ulwa ku muulu, kabili e po akaba ngo “mukedari ukankaala,” uukaleta amapaalo ayengi ku bantu pano calo.—Ukusokolola 14:1.
Ifyo Twingasambililako:
2:6-8; 3:8, 9, 18-21. Tatulingile ukutiina ababifi nangu ukufilwa ukubila ubukombe bwa kwa Lesa, kabili ilyo tulebila ubukombe tufwile no kubasoka. Nga ca kuti abantu tulebilako ubukombe tabalefwaya ukuumfwa nangu baletulwisha, ifwe tufwile fye ukuba abakosa nga daimonde. Nomba, tatufwile ukukosa umutima nangu ukuleka ukumfwila abantu ubulanda, kabili tatufwile ukuba no buluku. Yesu ali uwa luse ku bantu abo aleshimikila, na ifwe uluse e lufwile ukulenga tulebila imbila nsuma ku bantu.—Mateo 9:36.
3:15. Ilyo Esekiele bamupeele umulimo, aikeele ku Tel-abibi ‘inshiku cinelubali ninshi napeshiwa amano,’ aletontonkanya pa fyebo aali no kubila ku bantu. Na ifwe tufwile ukubelenga sana ifyalembwa no kutontonkanyapo sana pa kuti tumfwikishe ifyashika ifyaba mu Cebo ca kwa Lesa.
4:1–5:4. Pa kuti Esekiele acite ifyalelangilila ifikacitika ku ntanshi, alingile ukuiceefya no kushipa. Na ifwe pa kubomba umulimo onse fye uwa kwa Lesa, tulingile ukuiceefya no kushipa.
7:4, 9; 8:18; 9:5, 10. Tatufwile ukumfwila ubulanda abantu abapingulwa kuli Lesa.
7:19. Ilyo Yehova akapingula cino calo, indalama tashakakwate incito.
8:5-18. Ubusangu kuti bwaputula icibusa ca muntu na Lesa. “Ku kanwa kakwe umusangu onawilako mubiye.” (Amapinda 11:9, NW.) Kuti twacita bwino nga tatuleumfwako nangu fye panono ku fisambilisho fya basangu.
9:3-6. Umuntu nga alefwaya ukwisapusuka “ubucushi bukalamba,” alingile ukushilwa akashilwa, e kutila, alingile ukulangilila ukuti mubomfi waipeela uwa kwa Lesa, uwabatishiwa kabili afwile no kuba ne mibele ya Bwina Kristu. (Mateo 24:21) Abena Kristu basubwa, abaimininwako ku muntu uwakwata ulusengo lwa inki ulwa bukalemba, e baba pa ntanshi ukubomba umulimo wa kushila akashilwa, e kutila ukubila imbila ya Bufumu no kupanga abasambi. Nga tulefwaya ukutwalilila ukuba na kashilwa, tufwile ukulabombako sana uyu mulimo.
12:26-28. Na balya bene abaleseka Esekiele ilyo alebila ubukombe, aali no kubeba ukuti: ‘Icebo ca kwa Yehova ico nkasosa cikacitwa; tacakashingilile kabili.’ Na ifwe tufwile ukwesha apapela amaka yesu ukwafwa abantu ukucetekela Yehova ilyo talaonaula cino calo.
14:12-23. Ukucita ifingalenga ukuti tukapusuke, mulimo wesu fwe bene. Takuli umuntu umbi uwingatubombelako uyu mulimo.—Abena Roma 14:12.
18:1-29. Cila muntu ali no kupingulwa ukulingana ne milimo yakwe.
“UKUWISHA, UKUWISHA, UKUWISHA E FYO NKACITA”
Mu mwaka wa cinelubali mu busha, mu 611 B.C.E., abakalamba ba mu Israele baile kuli Esekiele “ku kwipusha kuli Yehova.” Abalondolwelele ifyo abena Israele bapondokele Yehova pa myaka iingi nga nshi, kabili abasokele ukuti ‘Yehova akabasomwena ulupanga lwakwe’ no kubakanda. (Esekiele 20:1; 21:3) Ifyebo Yehova alandile ku mukankaala wa mu Israele (Sidekia), fya kuti: “Fumye citebo, no kufuule cilongwe; tafyakabelele ifyo fili; sansabalike cacendwa, kabili cende casansabala. Ukuwisha, ukuwisha, ukuwisha, e fyo nkacita; tacakaleke ukube fi, akasuke esa [Yesu Kristu] uo bucibinda bwakwe; kabili nkacipeela kuli wene.”—Esekiele 21:26, 27.
Yerusalemu napeelwa umulandu. Ulubembu lwa kwa Ohola (Israele) no lwa kwa Oholiba (Yuda) nalwishibikwa bwino bwino. Ohola balimupeela kale “mu minwe ya bacibusa bakwe, mu minwe ya bena Ashuri abo apoosako umweo.” (Esekiele 23:9) Ubonaushi bwa kwa Oholiba buli mupepi. Mu 609 B.C.E., ifita fyalishile no kushinga Yerusalemu pa myeshi 18. Ilyo umusumba waonaulwa, abaYuda bapeshiwa amano ica kuti bafilwa no kuloosha. Esekiele talingile ukweba bankole ubukombe bwa kwa Lesa mpaka fye ilyo ‘uukapusuka’ akamweba ukuti umusumba nabaonaula.—Esekiele 24:26, 27.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
21:3—Bushe “ulupanga” ulo Yehova asomona umo lwikala e cinshi? “Ulupanga” ulo Yehova abomfeshe ukukandilako Yerusalemu na Yuda ni Mfumu ya ku Babele Nebukadnesari no mulalo wa iko. E lyo kabili kuti mwasanshiwa na bamalaika ba maka ababa mu kuteyanya kwa kwa Lesa ukwa ku muulu.
24:6-14—Bushe indalawa sha nongo shimininako cinshi? Ilyo ifita fyashingile Yerusalemu, uyu musumba wali nge nongo ya kwipikilamo. Indalawa shali mu nongo shaleimininako imibele yabipa iyali mu musumba, e kutila ukukowela, bucisenene, no kwipayana, kabili ifi, e fyo abena musumba balecita. Ala imisango yali mu musumba yali iyabipa nga nshi ica kuti nangu kuteka inongo pa mulilo umushili nangu fimo no kuikafya sana, indalawa shena te kuti shipwe nakalya.
Ifyo Twingasambililako:
20:1, 49. Ifyo abakalamba ba mu Israele basosele filangilila ukuti baletwishika ifyebo Esekiele alandile. Twikatala atuba no mutima wa kutwishika ilyo Lesa aletusoka.
21:18-22. Nangu ca kuti Nebukadnesari alicetekele imipashi, Yehova alibomfeshe aba bakateka abasenshi ukuyakanda Yerusalemu. Ici cilangilila ukuti nangu fye fibanda te kuti fileshe abo Yehova umwine alefwaya ukubomfya pa kuleta ubupingushi.
22:6-16. Yehova alipata ubukwakwa, bucisenene, ukuteekela abantu ku munga we fwafwa, e lyo no kupoka amafisakanwa. Tufwile ukubombesha pa kuti twilacita ifi fintu fyabipa.
23:5-49. Ukupangana ifipangano na bantu bambi kwalengele abena Israele na baYuda ukuitumpa mu kupepa kwa bufi. Twilapanga icibusa na bantu bashipepa pantu icitetekelo cesu kuti caonaika.—Yakobo 4:4.
Ubukombe Ubwa Mweo Kabili Ubwa Maka
Ala amasambililo ayo tusambilila mu fipandwa fya kubalilapo 24 mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Esekiele yasuma nga nshi! Ifishinte fya mafunde ifyaba muli ifi fipandwa filatwafwa ukwishiba ifingalenga Lesa aleka ukutusenamina, ifyo twingacita pa kuti Lesa atubelele uluse, no mulandu tulingile ukulasokela ababifi pa fyabipa ifyo bacita. Ubusesemo bwalesobela ubonaushi bwa Yerusalemu bulatulangilila fye apabuuta tuutu ukuti Yehova ni Lesa ‘uulondolwela abantu bakwe ifintu ifipya ilyo tafilabako.’—Esaya 42:9.
Amasesemo nga yalya yalembwa muli Esekiele 17:22-24 na 21:26, 27 yalesobela ilyo Ubufumu bwa kwa Mesia bwali no kutendeka ukuteka ku muulu. Nomba line ubu bufumu buli no kulenga ukufwaya kwa kwa Lesa ukucitwa pano nse. (Mateo 6:9, 10) Kanshi kuti twacetekela ukuti nangu cikabe shani, Ubufumu buli no kuleta amapaalo. Cine cine, “icebo ca kwa Lesa ca mweo kabili ca maka.”—AbaHebere 4:12.
[Icikope pe bula 12]
Bushe iceleta lya mu muulu limininako cinshi?
[Icikope pe bula 14]
Nga tulefwaya ukutwalilila ukuba na “kashilwa,” tufwile ukuba abacincila mu mulimo wa kushimikila