“Amano Yalacingilila”

AMAPINDA 16:16 yatila: “Ukumona amano kwawamo kucila golde, kabili ukumona umucetekanya e kwingasalwo kucila silfere.” Cinshi amano yacindamina? Pantu “amano yalacingilila nga filya fine indalama shicingilila, lelo ubusuma bwa mano bwa kuti yalapususha ubumi bwa bayakwata.” (Lukala Milandu 7:12, NW) Bushe amano yacingilila shani abayakwata?

Ukunonka amano, e kutila ukwishiba bwino Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, no kulacita ifyo ciletusambilisha kulalenga tulecita ifyo Yehova afwaya. (Amapinda 2:10-12) Imfumu Solomone iya mu Israele wa ku kale yatila: “Cinkwente wa batambalala afuma ku bubi; uulinde mibele yakwe alebako mweo.” (Amapinda 16:17) Ukwabula no kutwishika amano yalapususha umweo wa bayakwata ku fyabipa! Amashiwi yaba pa Amapinda 16:16-33 yalanga ukuti amano twingakwata nga twaishiba Lesa kuti yatwafwa ukuba ne mibele iisuma, imilandile isuma, kabili kuti yatwafwa ukulacita ifisuma. *

Beni ‘Abaicefya’

Amano ayalondololwa kwati muntu, yatila: ‘Amatutumuko no kutuuma . . . Nalifipata.’ (Amapinda 8:13) Amatutumuko na mano fyalipusana icine cine. Tufwile ukuba na mano no kucenjela pa kuti tatukwete ifilumba. Tulingile ukucenjela sana pa kuti tatutendeke ukuyumfwa ilyo ifintu filetuwamina ukucila bambi nangu lintu twapeelwa imilimo mu cilonganino ca Bwina Kristu.

Amapinda 16:18 yatusoka ukuti: “Amatutumuko yatangililo kufunaulwa nelyo ukuwa, no kutuuma kwa mutima kutangililo kuipununa.” Tontonkanyeni pa kuwa kwa kwa malaika wa kwa Lesa uwaishileba Satana Kaseebanya. (Ukutendeka 3:1-5; Ukusokolola 12:9) Bushe tabalile atuuma umutima ilyo talawa? Baibolo ilanda pa kutuuma kwa kwa Kaseebanya ilyo isosa ukuti umuntu umupya talingile ukusontwa ukuba kangalila mu cilonganino ca Bwina Kristu “epali atuumikwa ku  cilumba no kupingulwa nga filya Kaseebanya apingulwa.” (1 Timote 3:1, 2, 6) Kanshi calicindama ukukanakonkelesha abantu ba cilumba no kukanaleka icilumba cabo ukutwambukila!

Amapinda 16:19 yatila: “Ukuicefya pa balanda kwaliwama ukucilo kwakane fitapwa na bacilumba.” (Diocese of Mbala) Ifyalenga twishibe ukuti uku kusoka kwa cine ni filya fyacitikile Imfumu Nebukadnesari iyaleteka mu Babiloni. Icilumba calengele Nebukadnesari emike icimpashanya cikalamba mu nika ya Dura. Nalimo ici cimpashanya cali cakwe umwine. Limbi ici cimpashanya bacitongamike apasansuka icalengele cilepe amamita 27 ukuya mu muulu. (Daniele 3:1) Ici cimpashanya calulubala caleimininako ubuteko bwa kwa Nebukadnesari. Kwena abantu kuti bapapa ifyo icintu calepa, pamo nga cilya cine cipasho, ifikuulwa, ne fyaimikwa, lelo Lesa ena te kuti apape. Kemba wa malumbo atile: “Yehova alisansabala, lelo alolesha abasokopala, na batakalala abeshibilo kutali.” (Amalumbo 138:6) Na kuba, “icasansabikwa mu menso ya bantu ca muselu mu menso ya kwa Lesa.” (Luka 16:15) Cisuma “ukutungululwa ne fya bupete” ukucila ‘ukulatontonkanya pa fyasansabala.’—Abena Roma 12:16.

Beni “Abashilimuka” Kabili “Abakolopeka” Ilyo Mulelanda

Bushe ukuba na mano kukuma shani imilandile yesu? Imfumu ya mano Solomone atila: “[Uwaba no kushilimuka mu fintu, NW] akasango busuma, no utetekela Yehova alipaalwa. Uwa mutima wa mano etwo wa mucetekanya, no kulowa kwa fya mu milomo kulundako ukukolopeka. Ukushilimuka kamfukumfuku ka mweo kuli cibinda wa kuko, lelo abawelewele basalapulwa ku bupumbu bwabo. Umutima wa wa mano ulenga akanwa kakwe ukwangwa, no kulundako ukukolopeka ku milomo yakwe.”—Amapinda 16:20-23.

Amano yalatwafwa ukuba abashilimuka kabili abakolopeka nelyo ukunashanasha mu milandile yesu. Mulandu nshi? Pantu umuntu uwa mano alesha “ukufwaya icisuma” mu cintu icili conse kabili ‘alacetekela muli Yehova.’ Ukulaesha ukumona ubusuma muli bambi kukatwafwa ukulanda ifisuma pali bena. Mu nshita ya kuti tube abankalwe kabili aba fikansa, ifyebo fyesu fikaba ifisuma kabili ifya kunashanasha. Ukubika amano ku fyo bambi balepitamo kulatwafwa ukushiba amafya balepitamo ne fyo baleshipikisha.

Imilandile ya mano yalicindama na lintu tuli mu mulimo wa kushimikila no kupanga abasambi. Ilyo tulesambilisha bambi Icebo ca kwa Lesa, ubuyo bwesu te kubeba fye ifyo Baibolo ilanda. Ico tufwaisha kufika pa mutima wa muntu. Pa kucita ifi tulingile ukulanda ifyebo ifya kunashanasha. Umutumwa Paulo acincishe kabomba munankwe Timote ukwikalilila mu fyo ‘anashiwenashiwe ukusumina.’—2 Timote 3:14, 15.

Icitabo calembele W. E. Vine icilanda pali Baibolo (An expository Dictionary of New Testament Works) citila, ishiwi lya ciGriki  ilyo bapilibula ati “ukunashanasha” lipilibula “ukwaluka mu fyo umuntu aletontonkanya pa numa ya kupelulushanya nankwe.” Pa kuti tulande ifyebo fya kunashanasha ifingalenga abo tulelandako ukwaluka mu fyo baletontonkanya, tulingile ukuba abashilimuka, e kuti ukwishiba ifyo baletontonkanya, ifyo batemwa, imikalile yabo, ne fyo bapitamo. Bushe kuti twaishiba shani fyonse ifi? Umusambi Yakobo atila: ‘Tube abayanguka ukuumfwa, abakokola ukulanda.’ (Yakobo 1:19) Nga ca kuti tuleipusha abo tulelandako amepusho no kukutikisha ilyo baleyasuka, tukeshiba ifyaba mu mitima yabo.

Umutumwa Paulo alishibe sana ukunashanasha abantu. (Imilimo 18:4) Nangu fye ni Demetri, kafula wa silfere, uwali pa balekaanya Paulo alisumine ukuti Paulo alenashanasha abantu, atile: “Te mu Efese mweka iyo lelo ni cikanga na mu citungu conse ica Asia uyu Paulo nanashanasha ibumba likalamba no kubapilibwila ku mano yambi.” (Imilimo 19:26) Bushe Paulo aleyumfwa ukuti kucenjela kwakwe e kwalengele alebomba bwino umulimo wa kushimikila? Nakalya! Alishibe ukuti icalengele aleshimikila bwino “mupashi wa kwa [Lesa] na maka.” (1 Abena Korinti 2:4, 5) Na ifwe bene umupashi wa mushilo uwa kwa Yehova ulatwafwa. Apo twalicetekela Yehova, tatutwishika ukuti akulatwafwa ilyo tuleesha na maka ukuba abashilimuka no kulanashanasha abantu ilyo tuleshimikila.

E mulandu wine umuntu waba no “mutima wa mano” bamwitila ukuti “uwacenjela” nelyo “uwiluka”! (Amapinda 16:21) Kanshi abantu abashilimuka baliba ne “cishima ca mweo.” Nga bawelewele bena, caba shani? ‘Balakaana amano no kusalapula.’ (Amapinda 1:7) Apo balakaana ukusalapula kwa kwa Yehova, finshi balobolola? Nga fintu fye tumwene kale, Solomone atila: “Abawelewele basalapulwa ku bupumbu bwabo.” (Amapinda 16:22) Balasalapulwa icabipisha, e kutila ukulimunwa icibi. Abawelewele kuti limbi bailetela amafya, insoni, amalwele, kabili limo kuti bafwa bwangu.

Ilyo Imfumu ya mu Israele yalandile pa busuma na bumbi ubwa kubela na mano, yatile: “Ifyebo fya nsansa luto lwa mpuma, kuloowa ku mutima, kabili butuntulu ku mubili.” (Amapinda 16:24) Ubuci bwalilowa kabili bulalenga uuli ne nsala ukupepemuka bwangu, e fyo ne fyebo fisuma fikosha no kupembesula umuntu. Na kabili ubuci muti kabili bulalenga umuntu ukuba no bumi ubusuma. Ne fyebo fisuma e fyo fyaba; filalenga umuntu ukuba cibusa wa kwa Lesa.—Amapinda 24:13, 14.

Cenjeleni ku ‘Nshila Imoneka nge Yawama’

“Kuli inshila iyawama ku cinso ca muntu, lelo ku mpela ya iko ni nshila sha mfwa.” (Amapinda 16:25) Pano baletusoka ukukanakonkelela ifyo fwe bene tulemona ukuti fisuma ifishumfwana na mafunde ya kwa Lesa. Ifintu fimo ifishumfwana ne fishinte fyaba mu Cebo ca kwa Lesa nalimo kuti fyamoneka  kwati fisuma ku muntu uushapwililika. Na kabili, Satana kuti alenga umuntu ukulamona kwati ifyo alecita fyalilungama, ilyo ninshi fimutungulula ku mfwa.

Icingatucingilila fye ku kuikopeka, kuba no mutima wa mano no mucetekanya na kampingu iyasambilishiwa amafunde ya kwa Lesa. Nga tulefwaya ukupingulapo ifya kucita, pamo nga imibele, ukupepa, nangu icili conse ico tulefwaya ukucita, icingatwafwa ukukanaikopeka, kulakonka ifyo amafunde ya kwa Lesa yatila fyalilungama no kutaluka ku fyo yatila fyalibipa.

“Insuuna ya Mubomfi Ilamubombela”

“Insuuna ya ucucutika e imulengo kucucutika, pantu akanwa kakwe kalamukokesha.” (Amapinda 16:26) Solomone aletila insuuna ya mubomfi iya kufwaya ukulya ‘ilamulenga ukucucutika’ pantu insala yakwe ‘ilamukokesha,’ nelyo ukumupatikisha. Baibolo ya Diocese of Mbala yena itila: “Insuuna ya mubomfi ilamubombela, insala e imucincisha.” Insuuna yalinga, pamo nge ya kufwaya ukulya, kuti yalenga tulebombesha. Insuuna ya musango yo isuma. Lelo, tutile umuntu aleka insuuna yakwe yacilamo ica kuti aba umufunushi, bushe cinshi cingacitika? Ifingacitika fyalipalana ku ficitika nga ca kuti umulilo bengabomfya ukwipikilapo ifya kulya wayambusha impanga yonse. Insuuna nga yacilamo ilalenga umuntu ukuba umufunushi kabili kuti yamuletelela. Umuntu wa mano nga aishiba ubwafya bwaba mu kuba ne nsuuna yacilamo, alalama fye ne nsuuna yalinga.

Mwiya “mu Mibele Iishawama”

Amashiwi tusosa kuti yaonaula bucibusa bwesu na bantu bambi kwati ni filya fine umulilo onaula impanga. Solomone alondolwele ububi bwaba mu kufwailisha ifilubo mu bantu no kuya mu kufishimika kuli bambi ati: “Umuntu icinangwa elenganya ububi, na pa milomo yakwe paba kwati mulilo uubabula. Umuntu uwapulauka atandanyo lubuli, no wa kantepentepe apatulanya bacibusa.”—Amapinda 16:27, 28.

Umuntu uwesha ukuseebanya umunankwe “cinangwa.” Tufwile ukulamona ubusuma mu bantu no kulalanda ifisuma pali bena ifingalenga bambi ukubacindika. Nga bamo balecita umulomo, bushe tulingile ukukutika kuli bena? Ifyo bengasosa kuti fyaleta umutunganya, ukupatanya, na malekano mu cilonganino. Nga tuli ba mano tatwakakutike kuli bena.

Ilyo Solomone alelanda pa fyo umuntu bengamubeleleka  ukulakonkelesha imibele yabipa, asokele ukuti: “Umuntu wa lufyengo abembeleko munankwe, no kumwensha mu mibele iishawama. Uushibatika amenso yakwe, atontonkanye fya kupuulula; uushininkanye milomo alenge ca bubi.”—Amapinda 16:29, 30.

Bushe Abena Kristu ba cine kuti babelelekwa ica kuti batemwa no lukaakala? Abantu abengi muli cino calo balatunkwa ica kuti ‘batontonkanya fye ifya kupuulula.’ Balatungilila ulukaakala. Kuti catwangukila ukukanaba no lubuli. Lelo bushe tulatunkwa ukulatungilila ulukaakala mu kukanaishiba? Bushe abantu abengi tabaipakisha ukutamba amangalo nelyo amafilimu umwaba ulukaakala? Baibolo taipita na mu mbali ilyo itusoka pa fya musango yu, itila: “Enda na ba mano e lyo ukabo wa mano, lelo uucito bunabo ku bawelewele akacula.” (Amapinda 13:20) Ala amano ayo tukwata nga twaishiba Lesa yalatucingilila!

Bushe ciba shani ku muntu uo ubumi bwakwe bonse abishanya fye na ba mano, aba mucetekanya, kabili ‘uushatalaendela mu mibele iishawama’? Yehova alatasha abantu abapoosa imyaka yabo yonse mu mibele ya bulungami kabili balinga ukupeelwa umucinshi. Amapinda 16:31 yatila: “Umutwe wa mfwi cilongwe icayemba, cisangwa mu mibele ya bulungami.”

Lelo, icipyu tacawama nangu panono. Kaini, ibeli lya kwa Adamu na Efa, ‘afulilwe umwaice wakwe icibi’ kabili ‘alimwimine no kumwipaya.’ (Ukutendeka 4:1, 2, 5, 8) Ca cine, limo limo kulaba ifilenga tukalipe, lelo tatufwile ukuleka ubukali bwacila mu cipimo. Amapinda 16:32 yatila: “Awama uukokolo kukalipa ukucile mpalume, no uteko mutima awama ukucilo wacililo musumba.” Umuntu uwa cipyu te muntu musuma. Ukuba ne cipyu bwafya ubwingalenga umo ukuba “mu mibele iishawama.”

Nga ‘Ubupingushi Bonse Bwafuma Kuli Yehova’

Imfumu ya bena Israele yatile: “Mu cisempe ca pa menso e mupooswa icipendwilo, lelo ubupingushi bwa ciko bonse bufuma kuli Yehova.” (Amapinda 16:33) Kale mu Israele, Yehova limo alebomfya ifipendwilo pa kulenga bantu ukwishiba ukufwaya kwakwe. Ifipendwilo fyaleba tumabwe utwabulungana nelyo utwapapatala e lyo limo balefibasa fye ku mapulanga. Intanshi, baleipusha Yehova ukupingula. Lyena balepoosa ifipendwilo pa nsalu e lyo babulamo cimo. Kabili icalefumamo balesumina ukuti cafuma kuli Lesa.

Pali ino nshita, Yehova tabomfya ifipendwilo pa kweba abantu ifyo alefwaya ukucita. Alisokolola ukufwaya kwakwe mu Cebo cakwe, Baibolo. Pa kukwata amano tukabila ukwishiba bwino amafunde yaba mu Baibolo. Kanshi ubushiku tabufwile ukupita ukwabula ukubelengapo Icebo ca kwa Lesa.—Amalumbo 1:1, 2; Mateo 4:4.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 8]

Mulandu nshi amano yawamina ukucila golde?

[Icikope pe bula 9]

Cinshi cilenga mulenashanasha abantu ilyo muleshimikila?

[Icikope pe bula 10]

“Umuntu icinangwa elenganya ububi”

[Icikope pe bula 11]

Icipyu kuti calenga umuntu ukuba “mu mibele iishawama”

[Icikope pe bula 12]

Ulukaakala lulabeleleka