Mu Surakuse e mo Paulo Atuushishe Ilyo ali pa Lwendo

MULI ba 59 C.E., ubwato ubwaleya ku Italia bwafumine pa cishi baleita abati Melita icaba pali bemba wa Mediterranean. Pali ubu bwato pali ifilembo ifyaleti “Abana Baume aba kwa Seu,” balesa abo baletila balecingilila abensha amato. Kalemba wa Baibolo Luka alondolola ukuti ilyo ubwato bwafikile pa cabu ca Surakuse icabela lwa ku kabanga ka cishi ca Sisili ‘bwalindilepo inshiku shitatu.’ (Imilimo 28:11, 12) Abali mu bwato pamo na Luka ni Alistaaki e lyo no mutumwa Paulo, uo baletwala ku Roma mu kumulubulwisha.—Imilimo 27:2.

Tatwaishiba nga ca kuti Paulo balimusuminishe ukufuma mu bwato ilyo bafikile ku Surakuse. Nga ca kuti ena nangu abo aleenda nabo balifumine mu bwato, ninshi nalimo finshi bamwene?

Ilyo abaGriki na bena Roma baleteka, Surakuse wali musumba uukankaala nge fyali fye umusumba wa Atena na Roma. Ilyashi lya kale litila, abasokwele ici cifulo bena Korinti mu mwaka wa 734 B.C.E. Mu Surakuse mwaleba inshita ilyo abantu baleipakisha ukutamba ifyangalo e lyo kabili e mwafyalilwe na bantu bamo abalumbwike sana kale, pamo nga kalemba wa fyangalo Epicharmus e lyo na Archimedes uwaishibe sana insamushi. Mu 212 B.C.E., Abena Roma balipokele umusumba wa Surakuse.

Nga ca kuti mwaya mu kutandala ku musumba wa Surakuse uwa muno nshiku, kuti mwaelenganya ifyo ufwile walemoneka mu nshiku sha kwa Paulo. Uyu musumba baliwakenye pabili—icitungu cimo cali pa cishi icinono ico baleita ukuti Ortygia, apa kwati epo ubwato umwali Paulo bwaishileshiika, e lyo icitungu cimbi na co cali pa cishi icikalamba.

Nangu fye ni lelo, kuti mwayasanga ifitantaala fye tempele ilyo abaGriki bakuulile kale sana mu Sisili, itempele lya kwa Apollo ilyo bakuulile mu myaka ya ba 5 B.C.E. Kabili kwaliba ne nceshi ishe tempele lya kwa Atena ishashala shaliminina. Ili tempele balikuulile kale sana muli ba 4 B.C.E. kabili ishi nceshi balishikuulilile ku ciyanda ca kupepelamo ico bakuula pali ilya ncende.

Muno nshiku ifintu ifingi fyaba pa cishi cikalamba, apo mwingasanga incende ukwaba ifitantaala iyo beta ukuti Neapolis archaeological park. Mupepi fye na pa kwingilila muli iyi ncende paliba icikuulwa ca fyangalo ico abaGriki bakuulile. Ici cikuulwa nga mwacimona e lyo mwingeshiba ukuti ifikuulwa fyakuulile abaGriki fyali fya lulumbi. Ici cikuulwa cali apasuma nga nshi pantu caloleshe kuli bemba. E lyo lwa ku masamba aka Neapolis archaeological park kwaba icikuulwa ca mumpulampula ico Abena Roma bakuulile muli ba 2 C.E. Cimoneka ica bulungana, mu butali caba amamita 140, e lyo mu bwipi na mo amamita 119, e lyo kabili ici cine e calenga butatu ku bukulu mu Italia.

Nga mwayatandala ku Surakuse, e lyo mwayaikala ku lulamba lwa bemba pa cishi ca Ortygia, mwabula na Baibolo no kubelenga pa Imilimo 28:12, kuti mwatampa ukwelenganya umutumwa Paulo ninshi ali mu bwato ubuleisa mu kwiminina pa cabu.

[Icikope na Mapu pe bula 30]

(Nga mulefwaya ukumona icikope na mapu, moneni muli magazini)

Melita

Sisili

Surakuse

ITALIA

Regi

Puteoli

Roma

[Icikope pe bula 30]

Icitantaala ca cikuulwa ca fyangalo ico abaGriki bakuulile mu Surakuse