Muleumfwa Ishiwi Ilyaba mu Mutima Wenu

“Abena fyalo abashakwata amafunde [ya kwa Lesa] bacita ku cifyalilwa ifya mafunde.”—ABENA ROMA 2:14.

1, 2. (a) Finshi abantu abengi bacita pa mulandu wa kufwaya ukwafwa bambi? (b) Malyashi nshi aya mu Baibolo ayalanga ifyo bamo bayafwilishe bambi?

UMULUMENDO wa myaka 20 uwali pa citesheni ce shitima aponene mu nyanji lintu ubulwele bwa cipumputu bwamwikete. Ilyo umufyashi umo uwaikete abana bakwe amumwene, alibutukileko. Aimishe umulumendo no kumulambalika mu mbali ya nyanji kabili alimwikatilile mpaka ishitima lyapita. Bamo kuti balumbilisha sana uyu mwaume wapuswishe umulumendo, lelo ena atile: “Umuntu onse afwile ukucita icalungama. Ico namwafwilile ni co nalyumfwile uluse. Te kutila nalefwaya ukupanga ishina nelyo ukulumbuka.”

² Nalimo na imwe mwalishibapo bamo abaibikile mu kapoosa mweo pa kwafwilisha bambi. Lintu kwali Inkondo ya Calo iya Bubili, abengi baliibikile mu kapoosa mweo ilyo balefisa abantu abo bashaishibe pa kuti fye babapusushe. Ibukisheni ne cacitike lintu umutumwa Paulo na bambi 275 babundile pa cishi ca Melita, mupepi na ku Sicily. Aba pali cilya cishi bali ne “cikuuku icikalamba ica buntu” ica kuti bayafwilishe abantu abo bashaishibe. (Imilimo 27:27–28:2) Ibukisheni no mukashana umwina Israele, nangu cingati ena taibikile mu kapoosa mweo, na o alyumfwilile uluse umwina Ashuri wamusendele muli bunkole uwalelwala! (2 Ishamfumu 5:1-4) Kabili tontonkanyeni na pa cilangililo Yesu alandile icaishibikwa sana, ica mwina Samaria. Shimapepo no mwina Lebi tabayafwile umuYuda munabo uo ifipondo fyapumine no kumusha impondo, lelo umwina Samaria ena alimwafwilishe. Pa myaka iingi nga nshi, ici cilangililo califika abantu balekanalekana pa mutima.—Luka 10:29-37.

3, 4. Bushe ifi abantu abengi baibika mu kapoosa mweo pa kwafwilisha bambi fitweba cinshi pa cisambilisho ca kusanguka?

³ Ca cine, tuleikala mu ‘nshita ishayafya.’ Abantu abengi “bakali” kabili ‘tabatemwa ubusuma.’ (2 Timote 3:1-3) Na lyo line, bushe tatumona uko abantu bacitila bambi ifisuma, ifyo limbi na ifwe twamwenamo? Abantu abengi balitemwa ukwafwilisha bambi ica kuti balaibika na mu kapoosa mweo. Ici calenga bamo balesosa ukuti e fyo abantu baba fye.

⁴ Mu fyalo fye fyonse mwaliba abantu abaitemenwa ukwafwilisha bambi kabili bamo balaibika fye na mu kapoosa mweo. Ici cilanga ukuti icisambilisho ca kuti abantu basangwike fye ca bufi. Francis S. Collins, uwasambilila sana pa mfyalo, e wali umukalamba wa kabungwe ka ku United States akasangile ifyo DNA ya muntu ibomba. Collins atile: “Abatila abantu basangwike fye balifilwa ukulondolola icilenga abantu ukulaitemenwa ukwafwilisha bambi. . . . Abantu nga basangwike ukufuma ku nama, imfyalo shabo nga shatwalilila ukuba fye cimo cine ica kuti nga tabaitemenwa no kwafwilisha bambi.” Na kabili atile: “Abantu bamo balaitemenwa ukwafwilisha abantu bambi abo bashaishiba nangu panono, pamo nga aba ku calo cimbi, mu lupwa lumbi, aba mutundu umbi, nelyo fye abo bashipepa nabo. . . . Icisambilisho ca kusanguka ica kwa Darwin te kuti cilondolole umulandu abantu babela ifi.”

“Kampingu”

5. Cinshi abantu bakwata ilingi line icimonekela mu fyo bacita?

⁵ Dokota Collins alandile pa cintu cimo icilenga tuleitemenwa ukwafwilisha bambi, atile: “Kampingu ilatulenga ukwafwilisha bambi na lintu  tushilemwenamo nangu fimo.” * Filya dokota Collins alandile pali “kampingu” fitwibukisha icishinka umutumwa Paulo alandile ilyo atile: “Lyonse ilyo abena fyalo abashakwata amafunde bacita ku cifyalilwa ifya mu mafunde, aba bantu, nangu tabakwata amafunde, baba e mafunde abene. Aba bene e balango kuti ifyaba mu mafunde fyalembwa mu mitima yabo, ilyo kampingu wabo aleshimika ubunte pamo na bo, kabili mu matontonkanyo yabo abene, balepeelwa umulandu nelyo fye ukulungamikwa.”—Abena Roma 2:14, 15.

6. Mulandu nshi abantu bonse bakalubulwila kuli Kabumba?

⁶ Muli kalata Paulo alembeele abena Roma, atile abantu bakalubulula kuli Lesa pantu ifyo abumba filanga ukuti e ko aba kabili filalanga ne mibele yakwe. Ifi fine e fyo caba “ukutula fye pa kubumbwa kwa pano calo.” (Abena Roma 1:18-20; Amalumbo 19:1-4) Lelo, abengi balisuula Kabumba wabo kabili batwalilila ukulacita ifyabipa. Nomba Lesa afwaya abantu beshibe amafunde yakwe ayalungama no kuleka ukucita ifyabipa. (Abena Roma 1:22–2:6) Nga baYuda bena tabakwete no mwa kulesesha pantu Lesa alibapeele Amafunde ukupitila muli Mose. Lelo nangu fye bantu abashakwete “ifyebo fyashila ifya kwa Lesa” balingile ukwishiba ukuti Lesa eko aba.—Abena Roma 2:8-13; 3:2.

7, 8. Bushe ukufwaya ukuba no mulinganya kwaseeka shani, kabili ici cilanga cinshi?

⁷ Ico abantu bonse balingile ukusuminina ukuti Lesa eko aba no kulacita ifyo afwaya mulandu wa kuti balikwata kampingu. Icilanga ukuti twalikwata kampingu ni filya bonse tufwaya umulinganya. Taleni tontonkanyeni pali ici: Elenganyeni ukuti abaice bali mu mulongo balelolela ukupeluka pa cimpeelwa. E lyo umunabo abacilila no kutantama pa ntanshi. Abengi abatanteme balamweba ati, ‘Witucilila, kabiye ku numa!’ Nomba yipusheni amuti, ‘Mulandu nshi na baice nabo bafwaila umulinganya?’ Ni co balikwata kampingu. Paulo alembele ukuti: “Lyonse ilyo abena fyalo abashakwata amafunde bacita ku cifyalilwa ifya mu mafunde.” Tatile “limo,” kwati limbi cintu icicitika fye limo limo. Atile “lyonse ilyo,” nelyo “lyonse,” ukupilibula ukuti cilacitika lyonse fye. E kutila abantu “bacita ku cifyalilwa ifya mu mafunde,” ukupilibula ukuti kampingu ilalenga balecita ifintu kwati ni filya fine fye tubelenga mu Baibolo.

⁸ Abantu mu fyalo fye ifingi bacita ifintu kwati ni filya fine amafunde ya kwa Lesa yalanda. Profesa wa pa Cambridge universiti alembele ukuti amafunde ya bena Babiloni, abena Egupti, abaGriki, aba Aborijini ba ku Australia, na bena Amerika inkonko “yalilesha umutitikisha, ukwipaya, ukufutika no bufi. E lyo yalanda na pa kuba ne cikuuku ku bakalamba, ku baice, na ku balwele.” Dokota Collins na o alembele ukuti: “Cimoneka kwati ifyo abantu bonse mu calo bamona ukuti fyalilungama nelyo ukuti fyalilubana fyaba fye fimo fine.” Bushe ifi tafilemwibukishako amashiwi yaba pa Abena Roma 2:14?

Bushe Kampingu Yenu Ilamutungulula fye Bwino?

9. Bushe kampingu cinshi, kabili kuti yamwafwa shani ilyo mushilacita fimo?

⁹ Baibolo itila kampingu mutima wa mampalanya uulolekesha pa fyo mucita no kufibebeta bwino bwino. Caba kwati mu mutima wenu mwaliba ishiwi ilimweba ifyo mwacita nga fili fye bwino nelyo iyo. Paulo alandile pe shiwi lyali mu mutima wakwe ukuti: “Kampingu wandi ambela ubunte mu mupashi wa mushilo.” (Abena Roma 9:1) Ica kumwenako fye, ili shiwi kuti lyamucinkulako ilyo mushilapingulapo ukucita ifintu ifyo mushishibe nga fili bwino nelyo iyo. Kampingu yenu kuti yamwafwa ukubebeta ifyo mukacita ku ntanshi no kumweba ifyo mwingomfwa nga mwacitile ifyo fine.

10. Bushe ni lilali kampingu itucinkulako ilingi line?

¹⁰ Nomba ilingi line, kampingu yenu ilanda ninshi namucita kale fimo. Ilyo Davidi alebutuka Imfumu Shauli, alicitile icintu cimo icishalangile umucinshi ku mfumu iyo Lesa  asalile. Ilyo acitile ici, “umutima wa kwa Davidi walikuntile.” (1 Samwele 24:1-5; Amalumbo 32:3, 5) Pali ili lembo tababomfya ishiwi lya kuti “kampingu”; na lyo line, icalecusha Davidi ni kampingu yakwe. Na ifwe bonse kampingu yalitucushapo. Ilyo twacitile fimo, twalyumfwile ububi, tatwatemenwe ifyo twacitile. Abantu bamo abashalipile imisonko kampingu yabo yalibacushishe ica kuti pa numa balilelipila. Bambi nabo baliyebelela ku bena mwabo ukuti balicitile ubucende pantu kampingu yabo yalebacusha. (AbaHebere 13:4) E ico, umuntu nga akonka ifyo kampingu yakwe ilemweba, alomfwa bwino kabili alaba ne nsansa.

11. Mulandu nshi limo cabipila ukulatungululwa fye na kampingu yenu? Langilileni.

¹¹ Nomba bushe tufwile ukulatungululwa fye na kampingu? Kwena caliba fye bwino ukumfwa ku fyo kampingu iletweba, lelo limo kuti yatulufya. Ca cine, ishiwi lya ‘buntu bwesu ubwa mu kati’ kuti lyatulufya. (2 Abena Korinti 4:16) Tontonkanyeni pali ici ca kumwenako. Baibolo ilanda pali Stefani, umusambi wa kwa Kristu uwaipeeleshe nga nshi, ukuti ‘aliswilemo ukusenamina na maka.’ AbaYuda bamo bafumishe Stefani ku nse ya Yerusalemu kabili balimupoolele amabwe mpaka afwa. Sauli (uwaishileba umutumwa Paulo) aiminine mupepi kabili “alesuminishako ukwipaya” Stefani. Cimoneka kwati balya baYuda balishininkishe ukuti ifyo balecita fyali fye bwino ica kuti na kampingu yabo tayalebacusha. Na Sauli wine kampingu tayalemucusha pantu pa numa ya kwipaya Stefani atwalilile ‘ukutusaila icintiinya no kupangila ukwipaya abasambi ba kwa Shikulu.’ Ici cilelanga fye ukuti kampingu yakwe tayalemutungulula bwino.—Imilimo 6:8; 7:57–8:1; 9:1.

12. Cinshi nalimo icingalenga kampingu yesu ukukanatutungulula bwino?

¹² Cinshi calengele kampingu ya kwa Sauli ukukanamutungulula bwino? Cimo icalengele bantu alesangwa nabo. Natulangilile: Fwe bengi limbi twalilandapo no muntu pa foni uo ishiwi lyaleumfwika fye kwati lya bawishi. Nalimo ishiwi lya uyo muntu lyapalana fye ne lya bawishi, e lyo limbi kuti akonkelesha fye imilandile ya bawishi. Ifi fine e fyo cali na kuli Sauli, nalimo icalengele kampingu ukukanamutungulula bwino ni co alesangwa sana na baYuda abapatile Yesu kabili abalesuusha ifyo alesambilisha. (Yohane 11:47-50; 18:14; Imilimo 5:27, 28, 33) Ifibusa fya kwa Sauli nalimo e fyalengele ukuti kampingu yakwe ilefilwa ukumutungulula bwino.

13. Bushe ificitika uko umuntu ekala kuti fyalenga kampingu yakwe ukuba shani?

¹³ Intambi nelyo incende twikalako na fyo kuti fyalenga kampingu ukukanatutungulula bwino, kwati fye ni filya fine incende umuntu ekalako ingamulenga ukulashimbula amashiwi nga filya fine aba kuli iyo ncende bayashimbula. (Mateo 26:73) Ifi e fyo cali ku bena Ashuri. Bali bantu ba bulwi, kabili ifyo balenga pa mabwe filanga ifyo balecusha abasha. (Nahumu 2:11, 12; 3:1) Abena Ninebe ba mu nshiku sha kwa Yona babalondolola ukuti tabaishibe “ukupaatululo kwa kulyo kwabo ku kwa kuso kwabo.” E kutila tabakwete amafunde ayalungama aya kubalenga ukwishiba ifyo Lesa amona ukuti fyalilungama ne fyo amona ukuti fyalibipa. Elenganyeni ukuti umuntu akulila mu Ninebe, bushe kampingu yakwe kuti yaba shani? (Yona 3:4, 5; 4:11) E fyo caba na lelo line, imibele ya bantu ku ncende umuntu ekala kuti yalenga kampingu yakwe ukulamweba ukucita ifintu ukulingana ne fyo bacita.

Ifyo Twingacita pa Kuti Kampingu Iletutungulula Bwino

14. Bushe kampingu yesu ilanga shani ukuti twapangwa mu cipasho ca kwa Lesa nge fyo Ukutendeka 1:27 kulanda?

¹⁴ Ilyo Yehova abumbile Adamu na Efa, ababumbile na kampingu, kabili na ifwe tufyalwa na kampingu umo wine. Ukutendeka 1:27 kutweba ukuti abantu babumbwa mu cipasho ca kwa Lesa. Ici tacilepilibula ukuti tumoneka nga filya fine Lesa aba, pantu Lesa mupashi lelo ifwe twakwata umubili wa munofu. Twabumbwa mu cipasho ca kwa Lesa mu mano ya kuti twalikwata imibele akwata, ukusanshako na kampingu iitweba ifyalungama ne fishalungama. Ici ciletulanga ukuti kuli cimo ico twingacita pa kuti kampingu iletutungulula bwino lyonse, e kutila tufwile ukusambilila sana pali Kabumba, no kupalama kuli wena.

15. Pa kuti tulenonkelamo mu kwishiba Shifwe, cinshi tufwile ukulacita?

 ¹⁵ Baibolo ilanda ukuti Yehova ni Shifwe pantu e watupeela umweo. (Esaya 64:8) Abena Kristu ba cishinka, nampo nga bakekala ku muulu nelyo mu paradaise pano isonde, kuti baita Lesa ukuti Shifwe. (Mateo 6:9) Tufwile ukulapalama kuli Shifwe lyonse no kusambilila amafunde yakwe ne fyo amona ifintu. (Yakobo 4:8) Abengi tabatemwa ukusambilila amafunde ya kwa Lesa. Baba nga baYuda abo Yesu aebele ukuti: “Tamwatala amuumfwa ishiwi lyakwe nelyo ukumona imimonekele yakwe; kabili tamwakwata icebo cakwe nakalya icaikala muli imwe.” (Yohane 5:37, 38) Ca cine, tatwaumfwapo ishiwi lya kwa Lesa, na lyo line, nga tulebelenga Icebo cakwe kuti twaishiba ifyo atontonkanya kabili kuti twaba nga ena no kulaumfwa nga filya fine omfwa.

16. Bushe ilyashi lya kwa Yosefe lilanga shani ukuti calicindama sana ukukansha kampingu yesu no kulaumfwila ifyo iletweba?

¹⁶ Ifyacitile Yosefe ilyo alebomba mu ng’anda ya kwa Potifari filanga ukuti nga tulebelenga Icebo ca kwa Lesa kuti twaishiba ifyo atontonkanya kabili kuti twaba nga ena no kulaumfwa nga filya fine omfwa. Muka Potifari alepatikisha Yosefe ukuti asendame nankwe. Nangu cingati Yosefe aliko ninshi ibuuku lya mu Baibolo nangu limo talilalembwa, kabili ninshi na Mose tabalamupeela Amafunde Ikumi, alikeene, atile: “Nga kanshi ningacita shani ububi ubu bukulu, no kubembukila Lesa?” (Ukutendeka 39:9) Ico akaanine te kutila alefwaya ukusekesha balupwa lwakwe pantu bena baleikala ukutali nga nshi. Ico akaanine ni co alefwaya ukuteemuna Lesa. Yosefe alishibe ifunde lya kwa Lesa ililanda pa cupo, ilya kuti umwaume alingile ukuupa fye umwanakashi umo, kabili aba babili baba “umubili umo.” Kabili afwile alishibe ifyo Abimeleke aumfwile ilyo aishibe ukuti Rebeka alikwete umulume, alimwene ukuti teti ciwame ukumubuula ukuba umukashi wakwe kabili acite fyo, nga aliletelele abantu bakwe. Na kabushe, Yehova alitemenwe filya Abimeleke ashabuulile Rebeka, kabili ici calangile ukuti alipata ubucende. Apo Yosefe alishibe aya  malyashi yonse, nalimo e mulandu wine kampingu yakwe yamuleseshe ukucita ubulalelale.—Ukutendeka 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.

17. Mulandu nshi ifwe twingapashanishisha Lesa bwino sana ukucila Yosefe?

¹⁷ Ifwe kuti twapashanya Lesa bwino sana pantu twalikwata Baibolo umo tusambilila ifyo Shifwe atontonkanya pa fintu ne fyo omfwa, ukusanshako fye ne fyo asuminisha ne fyo akaanya. Nga twaishiba sana Amalembo, e lyo tukapalama nga nshi kuli Lesa kabili tukalamupashanya. Nga twacita ifyo, kampingu yesu ikalatweba ukulacita ifintu ukulingana ne fyo Shifwe afwaya.—Abena Efese 5:1-5.

18. Te mulandu ne fyatucitikile kale, kuti twacita shani pa kuti kampingu yesu iletutungulula bwino?

¹⁸ Nge fyo tulandilepo, incende twikalako na bantu tusangwa nabo kuti fyalenga kampingu yesu ukukanatutungulula bwino. Limbi na ifwe twalecita ifintu ukulingana ne fyo balupwa lwesu batontonkanya no kucita, kabili limbi twalecita ifintu ukulingana ne ficitika ku ncende twakulile. Kanshi kampingu yesu nalimo tayaletutungulula bwino pantu yaletweba ukucita ifintu ukulingana ne fyo abo twalesangwa nabo baletontonkanya. Kwena, ifyacitika fyalicitika kale, tapali ifyo twingacitapo; lelo, kuti twapingulapo ukusala ifibusa ifisuma na bantu abo twingalasangwa nabo abengalenga kampingu yesu ukulatutungulula bwino. Icacindama kulasangwa na Bena Kristu abacincila, abaesha na maka pa myaka iingi ukulapashanya Shibo wa ku muulu. Pa kuti tulesangwa lyonse na bamunyinefwe abengalenga twaba na kampingu musuma, tulingile ukulasangwa ku kulongana e lyo no kulabishanya nabo pa ntanshi na pa numa ya kulongana. Nga tulesangwa nabo, kuti twamona ifyo bacita ifintu ukulingana ne fyo Baibolo yalanda, ukusanshako fye ne fyo bangufyanya ukucita ifibeba kampingu yabo iyo basambilisha amafunde ya kwa Lesa ne fyo amona ifintu. Mu kuya kwa nshita, ici kuti calenga kampingu yesu ukulatutungulula ukulingana ne fishinte fya mu Baibolo, e kutila kuti tulepashanya sana Lesa. Nga ca kuti twasambilisha kampingu yesu ifishinte fya mu Baibolo no kulapashanya imibele isuma iya Bena Kristu banensu, lyena yakulatutungulula bwino kabili twakulacetekela ne fyo yakulatweba.—Esaya 30:21.

19. Finshi fimbi ifyo tufwile ukwishiba pali kampingu?

¹⁹ Na lyo line, bamo cilabafya ukumfwila kampingu yabo. Mu cipande cikonkelepo tukalanda pa fyo Abena Kristu bamo bapitamo. Nga twabebeta ifyo fintu, tukeshiba bwino ifyo kampingu ibomba, umulandu bakampingu bapusanina, ne fyo tufwile ukucita pa kuti tuleumfwila sana ifyo iletweba.—AbaHebere 6:11, 12.

[Futunoti]

Finshi Mwasambilila?

• Mulandu nshi abantu bonse bakwatila kampingu?

• Mulandu nshi tushilingile ukulekela fye kampingu yeka ukulatutungulula lyonse?

• Finshi tufwile ukucita pa kuti kampingu iletutungulula bwino?

[Amepusho]

[Ifikope pe bula 23]

Kampingu ya kwa Davidi yalimucushishe . . .

lelo Sauli umwina Tarsi ena tayalemucusha

[Icikope pe bula 24]

Kampingu yesu kuti twaikansha