Ubumi Bwabo

Ubulendo Bwesu Ubwa Kuya ku Calo Cipya

Abashimika ili lyashi ni ba Jack Pramberg

Ku nse ya musumba wayemba uwa Arboga uwaba lwa pa kati ka calo ca Sweden, kwaliba amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova kabili ababombela apa balicila 80. Apa e po ine no mwina mwandi Karin tubombela kabili e po twikala. Bushe twaisangile shani apa?

BAMAYO bali bena Sweden, lelo ku kupwa kwa myaka ya ba1800, bakuukile ku United States ninshi bali ne myaka 15. Mu nkambi baikele iyali mu musumba wa New York City, iyo bapangiile abalefuma ku fyalo fimbi, e mo bamonanine na batata abaleenda na mato pali bemba. Batata na bo bali bena Sweden. E fyo batemwanene, baupana no kupana, awe bakwata no mwana umwaume, no yu mwana nine. Uko nafyalilwe ni ku United States of America kwine, mu musumba wa New York, mu ncende itwa Bronx, mu 1916. Iyi nshita ninshi kuli ne Nkondo ya Calo iya Kubalilapo.

Tapakokwele twakuukile ku Brooklyn, mupepi fye na Brooklyn Heights ukwabela amaofeshi yakalamba aya Nte sha kwa Yehova. Batata banjebele ati papitile fye nshita inono ilyo twafikile uku, ine na bena twaninine akabwato no kupita mupepi no bulalo bwa Brooklyn Bridge, ubwalungatana fye na maofeshi ya Nte sha kwa Yehova. Pali ilya nshita, nshaishibe ukuti ifyalecitika pali yalya  maofeshi fyali no kunenga ukucitapo fimo ku ntanshi.

Inkondo ya Calo iya Kubalilapo yapwile mu 1918, awe no kwipayaula abantu mu Bulaya e fyo kwabalile kwapwa. Abashilika balibwelele ku sha myabo lelo na ko bailesanga amafya yambi pamo nga ubulofwa no bupiina. Batata bamwene ukutila kuti cawama ukubwelela ku Sweden, kabili twalibwelele kulya mu 1923. Twatendeke ukwikala mu Erikstad, umushi unono uwali mupepi ne citesheni ce shitima, mu citungu ca Dalsland. Ilyo twali kulya batata batendeke incito ya kupanga utufyela ne fya kulungishalungisha, kabili uku e ko nakuliile, no kusambilila isukulu.

Natendeka Ukuumfwa Icine

Mu mulimo wa fya kupangapanga no kulungishalungisha, batata tabalesangamo sana indalama. E ico ku kutendeka kwa ba1930, batendeke ukwenda na mato na kabili. Twashele fweka. Bamayo bashele nabasakamana, ine na ine nashele ndebomba ulya mulimo wa fya kupangapanga no kulungisha ifintu. Bushiku bumo bamayo bailetandalila bamulamu babo, ba Johan, abalume ba bakalamba babo. Pa mulandu wa mwenso bakwete pa fyalecitika mu calo, bamayo baipwishe ba Johan abati: “Mulamu, bushe ifintu pano calo fikatwalilila fye ukuba ifi fine?”

Ba Johan bayaswike ati: “Iyo, baRuth.” Kabili batendeke ukweba bamayo pa bulayo bwa kwa Lesa ubwa kupwisha ububifi no kuleta imitekele iisuma mu Bufumu umo Yesu Kristu akalateka. (Esaya 9:6, 7; Daniele 2:44) Balondolwele no kuti Ubufumu ubo Yesu atwebele ukupepela ukuti bwise, buteko bwalungama ubukalenga isonde ukuba paradaise.—Mateo 6:9, 10; Ukusokolola 21:3, 4.

Bamayo balitemenwe sana ilyo baumfwile aya malayo ya mu Baibolo. Baile baletasha Lesa inshila yonse pa kubwelela ku ng’anda. Lelo, ine na batata tatwatemenwe ilyo bamayo batendeke ukubika amano ku kupepa. Iyi yine nshita, ndemona ni mu 1935, nakuukile kwi tauni lya Trollhättan, ku masamba ya Sweden, uko nasangile incito ya fya kupangapanga ne fya kulungisha. Tapakokwele, bamayo na batata bakuukile muli ili line itauni. Batata e lyo balekele fye incito ya kwenda na mato. Awe ulupwa lwesu lwalikatene na kabili.

Apo bamayo balefwaya sana ukwishiba Lesa, batendeke ukufwaya Inte sha kwa Yehova muli iyi ncende. Pali ilya nshita, baNte balelonganina mu mayanda ya baNte banabo, nga filya fine na Bena Kristu ba kubalilapo balecita. (Filemone 1, 2) Bushiku bumo baNte baali no kulonganina mu mwesu. Uku ninshi baletiina, bamayo baipwishe batata nga ca kutila ukulongana kuti kwabela mu mwesu. Batata batile, “Ifibusa fyobe na ine fibusa fyandi.”

E fyo batendeke ukulonganinapo na pa mwesu. Abantu nga batendeka ukwisa mu kulongana, nalefumapo. Lelo mu kupita kwa nshita, natendeke ukusangwapo pa kulongana. Bucibusa bwa baNte e lyo ne milandile yabo iyafuuka, fyalengele natendeka ukubatemwa. Natendeke ukuba ne subilo lya kuti ku ntanshi ifintu fikawama.

Natendeka Ukwenda na Mato

Batata bafwile e balengele na ine ntemwe ukulaenda na mato, pantu na ine e mulimo natendeke. Pali iyi nshita natendeke no kufwaya sana ukupepa Lesa. Nga twafika pa cabu, lyonse nalefwayafwaya Inte sha kwa Yehova. Mu Amsterdam, ku Holland (icalo beta nomba ati Netherlands), naile pa positi ku kwipusha uko ningasanga baNte. Pa numa ya kulondolwela bwino abo naipwishe, banangile uko ningasanga baNte, kabili naile kulya mu kwangufyanya. Umukashana wa myaka 10 e waishilempokelela ilyo nafikile pa ng’anda. Nali umweni, lelo, apo pene fye natendeke  ukumfwa bwino ukuba no yu mwaice pamo no lupwa lwakwe. Nalimwene ifyo ubwananyina bwawama!

Nangu ca kutila tatwalelanda ululimi lumo lwine, ilyo ulu lupwa lwafumishe kalenda no kunanga inshita ishitima lyaleima, e lyo no kulenga mapu, nalishibe ukuti balenjeba pa kulongana kukalamba ukwali no kubako mwi tauni lya Haarlem ilyali mupepi fye. Naliile mu kulongana, kabili nangu ca kutila nshaleumfwa ifyo balelanda, nalyumfwile bwino ukuba kulya. Ilyo namwene baNte balepeela abantu utupepala twa kubetilapo ku lyashi lya cintubwingi pa Mulungu, natendeke ukukumbwa ukupeelako abantu utu tupepala. E ico naletoola utupepala abantu balepoosa no kupeela bambi.

Inshita imo, twafikile pa cabu mu musumba wa Buenos Aires, ku Argentina, uko nasangile iofeshi lya Nte sha kwa Yehova e lyo no muputule umbi umo balesungila ifintu. Ilyo naile kulya, nasangile umwanakashi mwi ofeshi alepikula, na kakashana kaleyangashe cilubi, camoneke kwati kali kamwana kakwe. Bwali bushiku sana, kabili pali no mwaume umo alefumya ifitabo mu shelufu. Pali ifi fitabo pali ne citabo ca kuti, Creation mu cina Sweden. Ilyo namwene ifyo bampokelele ne nsansa, apo pene fye umutima wanjebele ati mfwile fye ukuba Nte.

Ilyo twalebwelela ku mwesu, twasendele abashilika mu bwato bwesu abapuswike mu ndeke ya ku Canada iya nkondo iyaponene ku lulamba lwa citungu ca Newfoundland ica ku Canada kwine. Papitile fye inshiku shinono twafika na mupepi ne calo ca Scotland uko abashilika ba ku England abali no bwato batwikete. Batutwele ku Kirkwall pa cishi ca Orkney no kuceeceeta ubwato bwesu e lyo no kutwipushisha ico twaendeele. Inkondo ya Calo iya Cibili yalitendeke, kabili abashilika ba kwa Hitler aba ku Germany balisanshile icalo ca Poland mu September 1939. Pa numa ya nshiku shinono, balitulekele, kabili twailefika ku Sweden ukwabula no bwafya.

Ilyo nafikile ku ng’anda, ninshi nintendeka no kufwaya sana ukupepa. Apa nomba ninshi ndefwaya sana ukuba pa bantu ba kwa Lesa kabili nshalefwaya ukulapuswa ku kulongana. (AbaHebere 10:24, 25) Ndomfwa bwino nga naibukisha ukutila ilyo naleenda na mato, lyonse naleshimikila abo twaleenda na bo, kabili nalishiba no kuti umo pali aba aishileba Nte.

Natendeka Umulimo Waibela

Ku kutendeka kwa ba1940, natandalile amaofeshi ya Nte sha kwa Yehova mu musumba wa Stockholm. Johan H. Eneroth, uwaleangalila umulimo wa kushimikila mu Sweden pali ilya nshita, e wampokelele. Ilyo namwebele ukuti ndefwaya ukuba painiya, kashimikila wa mbila nsuma uwa nshita yonse, alindolekeshe sana no kunjipusha ati, “Bushe walisumina ukutila Lesa e mwine wa kuno kuteyanya?”

Natile, “E mukwai.” E fyo nabatishiwe no kubatishiwa pa 22, June mu 1940, no kutendeka ukubombela pa musambo, pa cifulo icisuma sana apo nalebombela pamo na bantu abasuma icine cine. Lyonse pa Cibelushi na pa Mulungu twaleya mu kushimikila. Mu nshita ya lusuba, twalecofa incinga ukuya ku fifulo ifyabelele ukutali sana uko twalewisha akasuba konse. Ubushiku twalelala pa myanshi ya fyani.

Lelo ilingi line twaleshimikila ku ng’anda ne ng’anda mu musumba wa Stockholm na mu ncende shali mupepi. Bushiku bumo namwene umwaume umo pa ng’anda mu muputule wabela pa nshi, nakalabana, aleesha ukucilika icipunda cali kwi tanki likafya amenshi mu ng’anda. E ico napetele ishati no kumwafwako. Ilyo itanki lyalekele ukusuuma, umwaume alindoleshe ninshi natemwa no kunjeba ati: “Pafwile pali cimbi ico wendeele. Kanshi natuye pa muulu tusambe ku minwe tunweko na kofi.” E fyo twaile pa muulu kabili natendeke ukumushimikila ninshi tulenwa na kofi. Mu kuya kwa nshita uyu muntu aishileba Umwina Kristu munandi.

Nangu ca kutila ubuteko bwatile icalo ca Sweden tacakalweko inkondo, abena Sweden abengi baliponenemo mu nkondo. Abaume abengi kumo na ine balibetile ku kusambilila ubushilikale. Ilyo nakeene, balinkakile pa nshita inono. Pa numa bantwele ku cifungo uko nali no kulabomba imilimo yakosa. Inte sha kwa Yehova abacaice ilingi line balebeta ku kuyalubulula kuli bakapingula. Ici caletupeela ishuko lya kulanda pa Bufumu bwa kwa Lesa. Cali fye nga filya fine Yesu asobele ukuti: “Mukatwalwa pa ntanshi ya bakateka ne shamfumu pa mulandu wa ine, ku kuba ubunte kuli bena na ku bena fyalo.”—Mateo 10:18.

 Imikalile Yandi Yayaluka

Mu 1945 inkondo yalipwile ku Bulaya. Ku kupwa kwa ulya mwaka, Nathan H. Knorr, uwaleangalila umulimo wa kushimikila mwi sonde lyonse, alitutandalile ukufuma ku Brooklyn. Ali pamo na kalemba wakwe, Milton Henschel. Ukutandala kwakwe kwalitwafwile sana ukuteyanya bwino umulimo wa kushimikila mu Sweden. Na ine wine alingafwile sana. Ilyo naumfwile fye ukutila kwaliba Isukulu lya Gileadi ilya bamishonari, nalilembeeleko.

Umwaka wakonkelepo, balinjitile ku Sukulu lya Gileadi ilyalebela lwa mupepi na ku South Lansing, mu musumba wa New York. Mu myeshi 5 iyo nali ku sukulu, nalisambilile ifyalengele natemwa sana ifyaba mu Baibolo e lyo no kuteyanya kwa kwa Lesa. Nasangile ukutila abaletungulula umulimo wa kushimikila pano isonde lyonse, tabali abaifinya kabili balelangulukilako bambi. Balebombesha, kabili twalebombela fye pamo. (Mateo 24:14) Nangu ca kutila nshapapile, nalyumfwile bwino ukuimwena na menso ifyo baba.

Bwangu bwangu ubushiku bwa kupwisha isukulu lya Gileadi mwi kalasi lyalenga 8 bwalifikile, pa 9 February, mu 1947. Munyinefwe Knorr alandile ifyalo bali no kututumako. Ilyo bafikile pali ine batile, “Munyinefwe Pramberg alebwelela ku Sweden ku kuyapyungila ababwananyina kulya.” Ukulanda fye icishinka, nshaumfwile bwino sana ifi nalebwelela ku mwesu.

Bampeela Umulimo Uwakosa

Ilyo nabwelele ku Sweden, kwali umulimo umbi upya uwatendeke mu fyalo fyonse, no yu mulimo wa kukwata bakangalila ba fitungu. Bansontele ukuba kangalila wa citungu uwa kubalilapo mu Sweden, kabili nali no kulabombela mu fitungu fyonse muli ici calo. Naleteyanya ukulongana uko nomba twita ati ukwa muputule kabili nine nalelolekesha na pa fyo kwaleenda. Uku kulongana kwalebako mu matauni ne misumba yonse mu Sweden. Apo ukulongana muli uyu musango e lyo kwatendeke fye, tabanjebele ifingi ifya kukonka pa kupekanya uku kulongana. Ine na Munyinane Eneroth twaikele pamo no kupekanya programu ukulingana ne fyo twalemona ukuti e fingawama. Ala nalitiinine ilyo bampeele uyu mulimo kabili napepele kuli Yehova imiku iingi. Nali kangalila wa citungu pa myaka 15.

Shilya nshiku, caleafya sana ukusanga ififulo fya kupepelamo. Twalelonganina fye na mu fiyanda umo balecindila ifiila. Ifi ifiyanda ilingi line tafyalekwata ne fya kukafya umwela kabili limo fyaleba ifyaonaika. E fyali ne cikuulwa cimo twabomfeshe ku Rökiö, mu Finland. Kale baleangalilamo no kusambililamo. Lelo iyi nshita ninshi balileka ukucibomfya. Ubushiku twalelongana, imfula yabuuta yaliponene sana kabili kwali ne cimwela, e lyo kwalitalele icine cine. E ico, twapangile ifitofu fya madramu umo twakoseshe umulilo wa kukafyako mu cikuulwa. Kanshi tatwaishibe ukutila ifyuni fyalipangile ifinsa mu mupaipi ufumya icushi mu cikuulwa. Ala icushi caiswile fye icikuulwa conse! Lelo nangu amenso yakalipe ku cushi, twaikele fye mulya mwine natufwala na makoti ya mpepo. Ici calengele fye ukuti tulekwibukisha sana kulya kulongana.

Cimo ico batwebele ukucita pali uku kulongana kwa muputule ukwa nshiku shitatu, kupekanya ifya kulya fya baleisa ku kulongana. Pa kubala tatwakwete fya kubomfya kabili tatwaishibe ne fya kucita. Lelo kwali bamunyinefwe abasuma sana na bankashi abaipeeleshe ukubomba  uyu mulimo. Ubushiku bwa kuti mailo kulongana, kwali bamunyinefwe ne nkashi abacincile sana ukupala amapoteto uku ninshi nabatemwa baleshimika ne fya kukoseleshanya. Bamunyinefwe ne nkashi balebombesha sana, kabili ukubombela capamo kwalengele abengi baishibana no kutwalilila ukube fibusa.

Na cimbi ico twalecita ilya nshita, cali kulaenda mu musebo natusenda ne fishibisho fya kulanga abantu ukuti kuli no kuba ukulongana kwa muputule. Twaleenda umulongo mwi tauni nelyo mu mushi umukabela ukulongana tuleya tuleita abantu ku lyashi lya cintubwingi. Abantu abengi bali abasuma kabili aba mucinshi. Kasuba kamo mwi tauni lya Finspång, ilyo twalepita, twasangile ababomfi ba mu fakitari abengi mu musebo ninshi e lyo bainuka. Apo pene, umubomfi umo apundile ukuti: “Bane moneni! Aba e bantu abo Hitler afililwe ukucimfya!”

Icikankaala Icacitika mu Bumi Bwandi

Kwali icali no kucitika ilyo nalebomba uyu mulimo wa kwenda. Naishibene na Karin, umukashana wa mutima uusuma sana. Bonse babili balitwitile ku kulongana mu cibansa ca Yankee Stadium, mu New York City, mu July 1953, ukwasangilwe abantu ba mu fyalo ifingi. Pali uku kulongana, pa nshita ya kutuusha e lyo twaupene, pali Cimo pa 20 July, no watufishe, ni munyinefwe Milton Henschel. Ala ca kupapa ukuti mu cibansa umwalebela sana icangalo ca baseball, e mo twaupanine. Pa numa ya kubomba na Karin umulimo wa kwenda ukufika mu 1962, balitwitile ukuyabombela pa Bethel mu Sweden mwine. Pa kubala, nalebombela ku Dipartiment ya Bamagazini. Lyena apo nalishibe ifya kulungishalungisha, bampeele umulimo wa kusakamana bamashini ba kupulintila na bamashini bambi pa musambo. Karin abombele imyaka iingi mulya bacapila ifya kufwala. Nomba napapita imyaka iingi Karin abombela ku dipartimenti ya kubelengamo mu fyo balembele.

Mu myaka ukucila 54 iyo ine no mwina mwandi twabombela Yehova capamo, twalimona ifintu ifisuma kabili ifikankaala ifyatuletela sana insansa! Yehova alipaala sana ukuteyanya kwakwe umwaba ababomfi bakwe ababa no kutemwa kabili ababombesha. Mu 1940 ilyo natendeke fye ukubombela pa musambo, mu Sweden mwali fye baNte 1,500. Lelo ino nshita mwaba baNte ukucila 22,000. Mu fyalo fimbi mwena baNte balilunduluka sana ica kutila pali nomba icalo conse twalicila pa mamilioni 6 na hafu.

Umupashi wa kwa Yehova ulatupeela amaka ya kutwalilila ukubomba umulimo wesu nga filya umwela usunka ubwato ukuya ku ntanshi. Tulamona ifyo abantu mu calo baleikala mwenso mwenso kwati bali mu bwato pali bemba walulunkana, lelo icitetekelo cilatwafwa ukukanatiina. Nga twalolesha ku ntanshi, mu lwendo lwesu, tulamona icalo cipya ica kwa Lesa. Ine na Karin tulatasha Lesa pa busuma bwakwe bonse kabili cila bushiku tulapepa ukuti aletukosha pa kuti tutwalilile ukuba aba cishinka mpaka tukafike ku buyo bwesu, no bu buyo, bwa kuti Lesa akatupeele umweo wa muyayaya!—Mateo 24:13.

[Icikope pe bula 12]

Bamayo nabandela

[Icikope pe bula 13]

Apo twapitile na batata ilyo twali mu kabwato ku kutendeka kwa ba1920

[Icikope pe bula 15]

Ndi na baHerman Henschel (abafyashi ba baMilton) ku Sukulu lya Gileadi mu 1946

[Ifikope pe bula 16]

Twaupanine mu cibansa ca Yankee Stadium pa 20 July, mu 1953