Bushe Abena Kristu Bakaba No Mweo wa Muyayaya pe Sonde?

“[Lesa] akafuuta ifilamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko na kabili.”—UKUS. 21:4.

1, 2. Twaishiba shani ukuti abaYuda abengi aba mu nshiku sha kwa Yesu balisubiile ukuti kukaba umweo wa muyayaya pe sonde?

UMULUMENDO umukankaala, uwaishibikwe ku bengi, abutukile kuli Yesu no kumufukamina, e lyo amwipusha ati: “Mwe Kasambilisha musuma, cinshi mfwile ukucita pa kuti nkakwate umweo wa muyayaya?” (Marko 10:17) Bushe uyu umulumendo pa kwipusha ici cipusho aletontonkanya pa mweo wa muyayaya ku muulu nelyo pe sonde? Nga filya twalandile mu cipande cafumineko, kale sana Lesa apeele abaYuda isubilo lya kubuuka ne lya kuba no mweo wa muyayaya pe sonde. Ili line e subilo abaYuda abengi mu nshita ya batumwa bakwete.

² Cimoneka ukuti Marita cibusa wa kwa Yesu aletontonkanya pa kubuuka kwa pe sonde ilyo alandile pa ndume yakwe iyafwile. Atile: “Ninjishiba ukuti akema ilyo kukaba ukubuuka pa bushiku bwa kulekelesha.” (Yoh. 11:24) Lelo, abaSaduke ba pali ilya nshita bena tabasumine mu  kubuuka. (Marko 12:18) Nomba, George Foot Moore alembele mu citabo cakwe icitila Judaism in the First Centuries of the Christian Era, ati: “Ukulingana ne fyalembwa . . . ifyo balembele pa kati ka 199 B.C.E. na 1 B.C.E., abantu abengi basumine ukuti bushiku bumo abantu abafwa kale bakabuuka pano pene pe sonde.” Ulya mulumendo umukankaala uwaile kuli Yesu alefwaya ukuba no mweo wa muyayaya pano pene pe sonde.

3. Mepusho nshi twalalandapo muli cino cipande?

³ Pali lelo, amacalici ayengi e lyo na balya abasambilila sana pali Baibolo batila Yesu tasosele ukuti abantu bakaba no mweo wa muyayaya pe sonde. Abantu abengi basumina ukuti umuntu nga afwa alakonkanyapo ukuba uwa mweo mu bwikalo bwa mipashi. E ico, ilyo abengi balebelenga Baibolo mu cipande ca Amalembo ayalembelwe mu ciGriki, nga basangamo amashiwi ya kuti “umweo wa muyayaya,” batontonkanya ukuti kuyaba no yu mweo ku muulu. Bushe e fyo caba? Ni mwi Yesu aloseshe ilyo alandile pa mweo wa muyayaya? Cinshi abasambi bakwe basuminemo? Bushe Amalembo ayalembelwe mu ciGriki yasambilisha ukuti abantu bakaba no mweo wa muyayaya pe sonde?

Umweo wa Muyayaya “Ilyo Ifintu Fikabumbwa Cipya Cipya”

4. Finshi fikacitika “ilyo ifintu fikabumbwa cipya cipya”?

⁴ Baibolo itila Abena Kristu basubwa e bakabuukila ku muulu no kulateka isonde. (Luka 12:32; Ukus. 5:9, 10; 14:1-3) Na lyo line, ilyo Yesu alelanda pa mweo wa muyayaya, taletontonkanya fye pali aba bene Bena Kristu basubwa epela. Tontonkanyeni pa fyo asosele ku basambi bakwe ilyo ulya mulumendo umukankaala afuminepo ninshi naikatwa ubulanda pa numa ya kumweba ati ashe fyonse ifyo akwete no kuba umusambi wa kwa Kristu. (Belengeni Mateo 19:28, 29.) Yesu aebele abatumwa bakwe ukuti bakaba pali bashamfumu abakalateka no kupingula “imikowa ikumi na ibili (12) iya kwa Israele,” e kutila, abantu bonse ukufumyako fye ibumba lya shamfumu ilikalateka ku muulu. (1 Kor. 6:2) Alandile no kuti akalambula “onse” uumukonka. Icilambu ico abakonka Yesu bakapokelela “mweo wa muyayaya.” Ifi fyonse fikacitika “ilyo ifintu fikabumbwa cipya cipya.”

5. Kuti mwalondolola shani amashiwi ya kuti “ifintu fikabumbwa cipya cipya”?

⁵ Ni mwi Yesu aloseshe ilyo asosele ati “ifintu fikabumbwa cipya cipya”? Muli Baibolo ya The Bible—An American Translation, aya mashiwi yapilibulwa ati “icalo cipya.” Kumfwa muli Baibolo ya The Jerusalem Bible, yapilibulwa ati “ilyo fyonse fikalengwa ifipya,” e lyo muli Baibolo ya The Holy Bible—New International Version mwena yapilibulwa ukuti “ukubukulula ifintu fyonse.” Apo Yesu abomfeshe aya mashiwi ukwabula ukuyalondolola, afwile alelanda pe subilo abaYuda bakwete pa myaka iingi. Kukaba ukubumba cipya cipya ifintu pano isonde, pa kutila ifintu fingaba nga filya fyali mwi bala lya Edeni ilyo Adamu na Efa tabalabembuka. Ukubumba cipya cipya ifintu kukafikilisha ubulayo bwa kwa Lesa ubwa “[kupanga] imyulu ipya ne sonde lipya.”—Esa. 65:17.

6. Bushe icilangililo ca mpaanga ne mbushi citufunda finshi pe subilo lya mweo wa muyayaya?

 ⁶ Yesu na kabili alandile pa mweo wa muyayaya ilyo alelanda pa mpela ya buno bwikashi. (Mat. 24:1-3) Atile: “Ilyo Umwana wa muntu akesa no bucindami bwakwe, na bamalaika bonse pamo nankwe, e lyo akekala pa cipuna cakwe ica bufumu kabili ica bukata. Ne nko shonse shikalonganikwa pa ntanshi yakwe, kabili akapaatukanya abantu, filya kacema apaatukanya impaanga ku mbushi.” Balya abakapingwilwa ukufwa “bakonaulwa umuyayaya, lelo abalungama bakaba no mweo wa muyayaya.” “Abalungama” abakapokelela umweo wa muyayaya ni balya batungilila lyonse ‘bamunyina’ ba kwa Kristu abasubwa no mupashi. (Mat. 25:31-34, 40, 41, 45, 46) Apo abasubwa basalwa ukuti bakabe bashamfumu mu Bufumu bwa mu muulu, “abalungama” kanshi bafwile ukuba abatekwa ba ubu Bufumu. Baibolo yasobele ukuti: “[Imfumu ya kwa Yehova] ikakwata abatekwa ukufuma kuli bemba ukufika kuli bemba no kufuma ku Mumana ukufika ku mpela sha pano isonde.” (Amalu. 72:8) Aba batekwa bakaipakisha umweo wa muyayaya pe sonde.

Bushe Ibuuku lya kwa Yohane Lilandapo Shani?

7, 8. Masubilo nshi yabili ayapusana ayo Yesu alandile kuli Nikodemo?

⁷ Ukulingana ne fyalembwa muli Mateo, Marko, na muli Luka, Yesu abomfeshe amashiwi ya kuti “umweo wa muyayaya” pali ishi nshita tulandilepo mu maparagrafu yafumako. Ibuuku lya kwa Yohane lyalandapo mupepi ne miku 17 pa mashiwi Yesu asosele pa mweo wa muyayaya. Lekeni tumone mumo mumo umo aya mashiwi yasangwa pa kuti twishibe ifyo Yesu asosele pe subilo lya mweo wa muyayaya pe sonde.

⁸ Ukulingana na Yohane, Yesu abalilepo ukulanda pa mweo wa muyayaya kuli Nikodemo umuFarise. Aebele Nikodemo ukuti: “Umuntu nga tafyelwe ku menshi na ku mupashi, te kuti engile mu bufumu bwa kwa Lesa.” Abaleingila mu Bufumu bwa mu muulu bafwile ‘ukufyalwa libili.’ (Yoh. 3:3-5) Yesu tapelele fye apo pene. Lelo alandile na pe subilo lya bantu bonse. (Belengeni Yohane 3:16.) Yesu alandile pe subilo lya basambi bakwe abasubwa ilya kukwata umweo wa muyayaya ku muulu e lyo na pe subilo lya bantu bambi abashala ilya kwikala umuyayaya pe sonde.

9. Ni pe subilo nshi Yesu alandile ilyo alanshenye no mwanakashi umwina Samaria?

⁹ Pa numa ya kulanda na Nikodemo mu Yerusalemu, Yesu aile ku kapinda ka ku kuso ukulola ku Galili. Ilyo aleya, akumenye umwanakashi pa cishima ca kwa Yakobo mu musumba wa Sukari mu Samaria. Amwebele ati: “Onse uulenwako amenshi ayo ndemupeela, takomfwe icilaka iyo, lelo amenshi ayo ndemupeela yakaba muli ena kwati kamfukumfuku ka menshi ayalefukaukila ku kupeela umweo wa muyayaya.” (Yoh. 4:5, 6, 14) Aya menshi yemininako ukupekanya kwa kwa Lesa ukwa kubwesesha abantu bonse ku mweo wa muyayaya, ukusanshako na bakekala pe sonde. Ibuuku lya Ukusokolola lilanda pali Lesa ngo ulesosa ukuti: “Onse uuli ne cilaka nkamupeelapo amenshi aya bupe fye aya mu kamfukumfuku ka menshi ya mweo.” (Ukus. 21:5, 6; 22:17) Kanshi ilyo Yesu alandile ku mwanakashi umwina Samaria, talelanda fye pa mweo wa muyayaya uwa mpyani shasubwa isha Bufumu lelo alelanda na pa wa bantu bonse abakwata isubilo lya pe sonde.

10. Pa numa ya kundapa umwaume pa cishiba ca Betesida, mashiwi nshi Yesu alandile pa mweo wa muyayaya kuli balya baYuda balemulengulula?

¹⁰ Umwaka wakonkelepo, Yesu na kabili ali mu Yerusalemu. Mulya e mo aundepe umwaume pa cishiba ca Betesida. Yesu alondolwelele abaYuda abamulengulwile pa co acitile ukuti “Umwana te kuti acite akantu umwine eka, lelo acita fye ifyo amona Wishi alecita.” Pa numa ya kubeba ati Wishi “apeela ubupingushi bonse ku Mwana,” Yesu atile: “Uwaumfwa amashiwi yandi no kutetekela uwantumine aba no mweo wa muyayaya.” Yesu na kabili atile: “Inshita ileisa ilyo bonse ababa mu nshiishi bakebukishiwa kabili bakomfwa ishiwi [lya Mwana wa muntu] no kufumamo, abalecita ifisuma bakabuukila ku mweo, abalecita ifibi bakabuukila ku bupingushi.” (Yoh. 5:1-9, 19, 22, 24-29) Yesu ale-eba balya baYuda  balecusha abantu ukuti e wasontelwe na Lesa ku kwisafisha isubilo lya baYuda ilya kuba no mweo wa muyayaya pe sonde no kuti ali no kucita ifyo ukupitila mu kubuusha abafwa.

11. Twaishiba shani ukuti isubilo lya mweo wa muyayaya pe sonde e mo lyaba mu mashiwi ya kwa Yesu ayalembwa pali Yohane 6:48-51?

¹¹ Mu Galili, abantu abengi abalefwaya umukate Yesu abapangile mu cisungusho batendeke ukumukonka. Yesu abebele pa musango na umbi uwa mukate, e kutila “umukate wa bumi.” (Belengeni Yohane 6:40, 48-51.) Atile: “Umukate uo nkapeela, mubili wandi.” Yesu tapeele umweo wakwe pa mulandu fye wa bantu abakateka nankwe mu Bufumu bwakwe ubwa mu muulu lelo na “pa mulandu wa bumi bwa ba pano calo,” abakalubulwa. “Umuntu nga alyako uyu mukate,” e kutila nga atetekela mu maka ya kupususha aye lambo lya kwa Yesu, akakwata isubilo lya mweo wa muyayaya. Kanshi, amashiwi ya kuti ‘ukwikala umuyayaya’ yasanshishemo ne subilo lya kale na kale ilya baYuda ilya kukwata umweo wa muyayaya pano pene pe sonde mu buteko bwa kwa Mesia.

12. Lisubilo nshi Yesu alelandapo ilyo aebele abalemukaanya ukuti ‘akapeela impaanga shakwe umweo wa muyayaya’?

¹² Pa numa, ilyo kwali Umutebeto wa Kusangulula mu Yerusalemu, Yesu aebele abalemukaanya ati: “Tamutetekela, pantu tamuli mpaanga shandi. Impaanga shandi shilomfwa ishiwi lyandi, na ine nalishiishiba, na sho shilankonka. Na ine ndashipeela umweo wa muyayaya.” (Yoh. 10:26-28) Bushe Yesu alelanda fye pa bumi bwa ku muulu epela, nelyo bushe aletontonkanya na pa mweo wa muyayaya mu paradaise pano pene pe sonde? Yesu e lyo afumine fye mu kusansamusha abasambi bakwe na mashiwi ya kuti: “Mwilatiina, mwe mukuni unono, pantu Shinwe afwaya ukumupeela ubufumu.” (Luka 12:32) Lelo, pa nshita ya uyu wine Umutebeto wa Kusangulula, Yesu atile: “Ndi ne mpaanga shimbi, ishishili sha mwi cinka ili; na sho ndi no kushileta.” (Yoh. 10:16) Kanshi, mu mashiwi Yesu aebele balya balemukaanya, alelanda pe subilo lya bumi bwa ku muulu ku baba mu “mukuni unono” ne subilo lya mweo wa muyayaya ku bantu abengi nga nshi aba mu “mpaanga shimbi.”

Isubilo Ilishalekabilwa no Kulondololwa

13. Ni mwi Yesu aloseshe ilyo atile: “Uli no kuba na ine mu Paradaise”?

¹³ Ilyo Yesu alecululuka pa cimuti apoopelwepo, apeele ubushininkisho bwine bwine pe subilo lya bantunse. Ncitatubi umo uwapoopelwe mupepi na ena atile: “Mwe Yesu, mukanjibukishe ilyo mukaba imfumu.” Yesu amulaile ukuti: “Cine cine ndekweba lelo nati, Uli no kuba na  ine mu Paradaise.” (Luka 23:42, 43) Apo uyu muntu ukwabula no kutwishika ali muYuda, talekabila no kumulondolwela pali Paradaise. Alishibe ukuti ku ntanshi abantu bakaba no mweo wa muyayaya pe sonde.

14. (a) Cinshi cilanga ukuti abatumwa calibafishe ukumfwikisha amashiwi yalelanda pe subilo lya ku muulu? (b) Ni lilali abasambi ba kwa Yesu baumfwikishe pe subilo lya ku muulu?

¹⁴ Lelo icalekabila ukulondololwa, mashiwi Yesu alandile pe subilo lya ku muulu. Ilyo alandile ku basambi bakwe ukuti ali no kuya ku muulu mu kubapekanisha apa kwikala, tabaumfwile umo aloseshe. (Belengeni Yohane 14:2-5.) Inshita imbi abebele ati: “Ncili ne fingi ifya kumweba, lelo te kuti mufyumfwe pali nomba. Lelo ilyo kaafwa akesa, umupashi wa cine, akamutungulula mu cine conse.” (Yoh. 16:12, 13) Ni pa numa fye ya mutebeto wa Pentekoste mu mwaka wa 33 C.E. ilyo basubilwe no mupashi wa kwa Lesa ukuti e bakaba ishamfumu, e lyo abasambi ba kwa Yesu bailwike ukuti ifipuna fyabo ifya bufumu fikaba ku muulu. (1 Kor. 15:49; Kol. 1:5; 1 Pet. 1:3, 4) Ili line e lyo isubilo lya kuya ku muulu lyasokolwelwe kuli bena, kabili e lyo batampile ukulandapo sana mu makalata ayo nomba yaba mu Malembo yalembelwe mu ciGriki ayo baletumina Abena Kristu banabo. Lelo bushe aya makalata yalabwekeshapo ukukomaila pe subilo lya bantunse ilya mweo wa muyayaya pe sonde?

Bushe Amakalata ya Batumwa Yalandapo Shani?

15, 16. Bushe amashiwi Lesa aebele ukuti yalembwe muli kalata wa ku baHebere e lyo na yo aebele Petro ukulemba yalanga shani ukuti umweo wa muyayaya ukabela pe sonde?

¹⁵ Muli kalata umutumwa Paulo alembeele abaHebere, aitile aba bwananyina muli Kristu ati “mwe bamunyinefwe aba mushilo, mwe baba pa baitwa mu muulu.” Lelo, asosele no kuti Lesa alipeela Yesu umulimo wa kulatungulula “aba mu calo icikesa.” (Heb. 2:3, 5; 3:1) Mu Malembo ya mu Baibolo ayalembelwe mu ciGriki ayo balembeele Abena Kristu, ishiwi bapilibwileko amashiwi ya kuti “aba mu calo” lyonse fye lilosha ku calo icilimo abantu. Kanshi, amashiwi ya kuti “aba mu calo icikesa” yalosha ku bwikashi buli ku ntanshi ubwa pe sonde mu buteko bwa kwa Yesu Kristu. E nshita nomba Yesu akafikilisha ubulayo bwa kwa Lesa ubwa kuti: “Abalungama e bakekala mu calo, Kabili bakekalamo umuyayaya.”—Amalu. 37:29.

¹⁶ Umutumwa Petro na o aebelwe kuli Lesa ukulemba pa nshita ya ku ntanshi iya bantunse. Alembele ati: “Imyulu ne sonde ifya nomba fyasungilwa umulilo kabili fyasungilwa ubushiku bwa bupingushi kabili ubwa konaula abantu abashipepa.” (2 Pet. 3:7) Finshi fikapyana iyi myulu iimininako imitekele e lyo na buno bwikashi bwa bantu babipa? (Belengeni 2 Petro 3:13.) Fikapyanikwapo ne “myulu ipya,” e kutila Ubufumu bwa kwa Lesa ubutekwa na Mesia—e lyo ne “sonde lipya,” e kutila abantu balungama, bakapepa ba cine cine.

17. Bushe isubilo lya bantunse lyalondololwa shani pa Ukusokolola 21:1-4?

¹⁷ Ibuuku lya kulekeleshako mu Baibolo lilatuletela insansa ilyo twabelengamo ifyo cikaba pa kuti abantu bakabe abapwililika na kabili. (Belengeni Ukusokolola 21:1-4.) Ili e subilo abantu basuminamo ukutula fye apo umuntu wa kubalilapo abembukile mwi bala lya Edeni. Abalungama e bakekala umuyayaya mu Paradaise pano pene pe sonde ukwabula ukukota. Ili subilo e mo lyaba mu Malembo yalembelwe mu ciHebere e lyo na mu yalembelwe mu ciGriki ayo balembeele Abena Kristu, kabili e likosha na babomfi ba kwa Yehova aba cishinka na muli shino shine nshiku.—Ukus. 22:1, 2.

Bushe Kuti Mwalondolola?

• Ni mwi Yesu aloseshe ilyo alandile ati “ifintu fikabumbwa cipya cipya”?

• Ni pali finshi Yesu alandile ilyo alelanshanya na Nikodemo?

• Bulayo nshi Yesu alaile ilya incitatubi iyapoopelwe mupepi na ena?

• Bushe kalata balembeele abaHebere e lyo na mashiwi ya kwa Petro fishininkisha shani ukuti umweo wa muyayaya ukabela pe sonde?

[Amepusho]

[Icikope pe bula 8]

Ababa nge mpaanga bakapokelela umweo wa muyayaya pe sonde

[Ifikope pe bula 10]

Yesu alandile pa mweo wa muyayaya na ku bantu bambi