Isubilo Lya Kuba No Mweo Wa Muyayaya Pano Calo Lyasangwa Cipya Cipya
Isubilo Lya Kuba No Mweo Wa Muyayaya Pano Calo Lyasangwa Cipya Cipya
“We Daniele, kaka amashiwi aya . . . ukufika ku nshita ya ku mpela. Bakasabanta abengi, no kwishiba kwine kwine kukafula.”—DAN. 12:4.
1, 2. Mepusho nshi twalalandapo muli cino cipande?
MUNO nshiku abantu abengi nga nshi balishiba Amalembo yalanga ukuti abantu bakakwata umweo wa muyayaya muli paradaise pano isonde. (Ukus. 7:9, 17) Ilyo fye Lesa abumbile umuntu, alilangile ukuti tapangile umuntu ukulaikala fye imyaka iinono afwa no kufwa, lelo amupangile ukuti aleikala ku ciyayaya.—Ukute. 1:26-28.
2 Nangu fye bena Israele, nabo balikwete isubilo lya kuti abantu bakaba abapwililika nga filya Adamu ali ilyo ashilabembuka. Amalembo ya mu Baibolo ayalembelwe mu ciGriki yalilondolola ifyo Lesa akacita pa kuti abantu bakakwate umweo wa muyayaya mu Paradaise pano calo. Nomba cinshi calengele ukuti ili subilo lifiswe? Cali shani pa kuti ili subilo lisangwe cipya cipya na pa kuti abantu abengi balishibe?
Ifyo Abantu Balesubila Fyafiswa
3. Mulandu nshi tushipapila ukuti isubilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo lyalifishilwe?
3 Yesu asobele ukuti bakasesema ba bufi bali no kupotonganya amasambilisho yakwe no kuti abantu abengi bali no kulufiwa. (Mat. 24:11) Umutumwa Petro asokele Abena Kristu ukuti: “Na muli imwe mukesaba bakasambilisha ba bufi.” (2 Pet. 2:1) Umutumwa Paulo na o alandile pa “nshita ilyo [abantu bali no kuleka] ukukonka isambilisho ilituntulu, lelo [bali no kulailonganikila] bakasambilisha aba kubeba ifyo abene balefwaya ukumfwa, ukulingana ne fya lunkumbwa fyabo abene.” (2 Tim. 4:3, 4) Satana e walenga ukuti abantu balufiwe kabili abomfya abasangu ukufisa icine pa kuti abantu beishiba umulandu Lesa abumbiile abantu ne sonde.—Belengeni 2 Abena Korinti 4:3, 4.
4. Lisubilo nshi ilyo bashimapepo abasangu balekaana?
4 Amalembo yalondolola ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa buteko ubwaba mu muulu ubukashonaula no kupwisha imitekele yonse iya bantunse. (Dan. 2:44) Ilyo Kristu akalateka pa myaka 1,000, Satana bakamukaka mu cilindi, abafwa bakabuushiwa, kabili abantu abakalaikala pano calo bakafwiwa ukuba abapwililika. (Ukus. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Lelo bashimapepo ba mu macalici ya batila Bena Kristu basambilisha ifisambilisho fimbi. Ku ca kumwenako, Umupatili waliko mu myaka ya ba 200 C.E., Origen uwa ku Alexandria, aleseka abasumine ukuti abantu pano calo bakapaalwa nga nshi mu kuteka kwa myaka 1,000. Icitabo cimo (Catholic Encyclopedia) catila uwasoma ifya mapepo uwa mu Katolika, Augustine uwa ku Hippo (uwali pano calo ukutula mu 354 ukufika mu 430 C.E.), “asumine ukuti takwakabe ukuteka kwa myaka 1,000.” *
5, 6. Mulandu nshi Origen na Augustine balekaanina ukuti takwakabe ukuteka kwa myaka 1,000?
5 Mulandu nshi Origen na Augustine balekaanina ukuti takwakabe ukuteka kwa myaka 1,000? Origen ali musambi wa kwa Clement uwa ku Alexandria uwasumine mu cisambilisho ca baGriki ica kuti umweo taufwa. Uwasoma ifya mapepo Werner Jaeger atile apo Origen asumine mu cisambilisho ca kwa Plato ica kuti umweo taufwa, “aletele ici cisambilisho ca kwa Plato mu masambilisho ya Bena Kristu.” Ici calengele Origen alesambilisha ukuti amapaalo yakaba mu kuteka kwa myaka 1,000 tayakabe pano calo, lelo yakaba mu muulu.
6 Augustine aishileba “Umwina Kristu” ilyo ali ne myaka 33. Nomba ilyo ashilaba “Umwina Kristu,” alekonka ifyalesambilisha Plotinus, uwaliko mu myaka ya ba 200 C.E., uwalekonka ifisambilisho fya kwa Plato. Nangu cingati Augustine alisangwike Umwina Kristu, talekele ukukonka ifyalesambilisha Plato. Icitabo cimo (New Encyclopædia Britannica) catila: “E walengele sana ukuti amasambilisho yaba mu Cipingo Cipya yekatane sana ne fisambilisho fya kwa Plato ifya mano ya baGriki.” Icitabo cimbi (Catholic Encyclopedia) catila Augustine alondolwele ukuteka kwa myaka 1,000 ukwalandwapo mu Ukusokolola icipandwa 20 ukuti kwali fye “milandile ya mampalanya.” Ici citabo calanda no kuti: “Ubu bulondoloshi . . . e bo abasoma ifya mapepo aba ku Bulaya batendeke ukukonka, kabili ifi fine e fyo batampile no kukaana ukuti takwakabe ukuteka kwa myaka 1,000.”
7. Cisambilisho nshi ica bufi icalengele abantu ukulaba kwi subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo, kabili cali shani pa kuti cisalangane?
7 Isubilo lya kukwata umweo wa muyayaya pa calo lyalifishilwe lintu abantu mu calo conse basumine mu cisambilisho cali mu Babiloni ica kuti umuntu alikwata umweo nelyo umupashi uuba mu mubili wakwe uushifwa. Ilyo aba mu macalici ya baita ukuti Bena Kristu batampile ukukonka ici cisambilisho, abasoma ifya mapepo batendeke ukupotonganya Amalembo pa kuti cilemoneka kwati amalembo ayalanda pa bakwata isubilo lya kuya ku muulu yalanda ukuti abantu bonse abasuma balaya ku muulu. Ici cisambilisho cipilibula ukuti umuntu alingile ukuba pa calo pa myaka fye iinono. Pa calo pa kupimina fye nga nalinga ukuyaikala ku muulu. Mu kubangilila, ici cine e cacitike na ku baYuda pa lwe subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo. Ilyo abaYuda batampile ukulakonka icisambilisho ca baGriki ica kuti umweo taufwa, balabile na kwi subilo bakwete ilya kuba no mweo wa muyayaya pano calo. Ala mwandini ifi fyalipusana nga nshi ne fyo Baibolo ilondolola ifyo umuntu apangwa! Umuntu bamupangile ukuti aleba no mubili wa munofu, te kuba no mubili wa ku muulu nakalya. Yehova aebele umuntu wa kubalilapo ukuti: “Uli lukungu.” (Ukute. 3:19) Bamupangile ukuti aleikala pano calo ku ciyayaya, te ku muulu iyo.—Belengeni Amalumbo 104:5; 115:16.
Icine Caishibikwa
8. Finshi ifyo abasoma abaliko mu myaka ya ba 1600 balandile pe subilo lya bantu?
8 Nangu cingati amacalici ayengi aya bantu abaita ukuti Bena Kristu tayasumina mwi subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo, Satana alifilwa ukufisa icine. Ukutula fye na kale, abalebika amano ku kubelenga Baibolo baleiluka icine lintu balesambilila ifyo Lesa akalenga abantu ukuba abapwililika na kabili. (Amalu. 97:11; Mat. 7:13, 14; 13:37-39) Ilyo imyaka ya ba 1600 yalefika, abantu abengi balikwete Baibolo pantu iyi nshita abantu ninshi balapilibula no kupulinta Amalembo ya Mushilo. Mu 1651, uwasoma umo alembele ukuti apo muli Adamu e mo abantu “balufishe Paradaise, no Mweo wa Muyayaya Pano Calo,” e fyo na muli Kristu e mo “bonse bakalengelwa ukwikala pa Calo; nga te ifyo ninshi uku kucilanya takwalinga.” (Belengeni 1 Abena Korinti 15:21, 22.) John Milton, umwaume walumbuka sana pa baNgeleshi abalelemba imishikakulo (uwaliko mu 1608-1674), alembele imishikakulo yaleti Paradise Lost (Paradaise Waluba) na Paradise Regained (Paradaise Wanonkwa). Mu mishikakulo alembele, Milton alandile pa cilambu ico abantu abapepa bakapokelela mu paradaise pano calo. Nangu cingati Milton apoosele imyaka iingi iyo ali uwa mweo ku kubelenga Baibolo, alishibe ukuti abantu tabali na kwishiba bwino bwino icine caba mu Baibolo mpaka mu kubapo kwa kwa Kristu.
9, 10. (a) Finshi Isaac Newton alembele pe subilo lya bantu? (b) Mulandu nshi Newton aletontonkanishisha ukuti ukubapo kwa kwa Kristu kwali ku ntanshi sana?
9 Umwaume waishibe sana insamushi Sir Isaac Newton (uwaliko mu 1642-1727) na o alitemenwe sana Baibolo. Alishibe ukuti aba mushilo bali no kubuukila ku muulu kabili bali no kulateka na Kristu mu muulu. (Ukus. 5:9, 10) E lyo pa bantu abo bakalateka alandilepo ukuti: “Ilyo ubushiku bwa bupingushi bukapwa, abantu bakatwalilila ukwikala pa calo kabili te pa myaka fye 1,000 lelo ni ku ciyayaya.”
10 Newton asumine ukuti ukubapo kwa kwa Kristu kwali ku ntanshi sana. Uulemba ilyashi lya kale Stephen Snobelen atile: “Umulandu umo uo Newton aletontonkanishisha ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwali no kutampa ukuteka ku ntanshi sana, wa kuti ubusangu bwalicililemo pantu abengi basumine muli bulesa butatu.” Na pali iyi ine nshita ninshi imbila nsuma tailaishibikwa. Kabili Newton alimwene ukuti tapali abaleti Bena Kristu abali no kushimikila imbila nsuma pali ilya nshita. Alembele ukuti: “Uku kusesema kwa kwa Daniele pamo no kwa kwa Yohane [ukwaba mwi buuku lya Ukusokolola] tabakakwishibe mpaka mu nshita ya ku mpela.” Newton alondolwele ukuti: “Daniele atile ‘lyena abengi bakasabanta, kabili ukwishiba kukafula.’ Pantu imbila nsuma ikabilwa mu calo conse ilyo ubucushi bukalamba, ne mpela ya cino calo fishilafika. Ibumba likalamba ilyakwata utuncindu mu minwe, ilyafuma muli ubu bucushi bukalamba, talyakakule kano fye nga ca kuti imbila nsuma yabilwa mu fyalo fyonse ilyo ubucushi bukalamba bushilatendeka.”—Dan. 12:4; Mat. 24:14; Ukus. 7:9, 10.
11. Mulandu nshi abantu abengi bashaishibile isubilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo mu nshiku sha kwa Milton na Newton?
11 Mu nshiku sha kwa Milton na Newton, ukulanda ifyapusanako ne fyo icalici lyalesambilisha kwaleletelela abantu. E ico, ifingi ifyo balembele pa fyo bafwailishe mu Baibolo, tabafisabankenye mpaka ilyo bafwile. Abafumine mu Katolika muli ba 1500 balifililwe ukulungika icisambilisho calubana ica kuti umweo taufwa, kabili ba Protestanti balitwalilile ukukonka icisambilisho ca kwa Augustine ica kuti ukuteka kwa myaka 1,000 kwalipita kale. Bushe ukwishiba kwine kwine kwalifula mu nshita ya ku mpela?
“Ukwishiba Kwine Kwine Kukafula”
12. Ni lilali ukwishiba kwine kwine kwali no kufula?
12 Ilyo Daniele alelanda pa “nshita ya ku mpela,” asobele ifintu ifisuma ifikalacitika muli iyi nshita. (Belengeni Daniele 12:3, 4, 9, 10.) Yesu atile: “Pa nshita ilya abalungama bakabalika kwati kasuba.” (Mat. 13:43) Bushe ukwishiba kwine kwine kwafulile shani mu nshita ya ku mpela? Tontonkanyeni pa fyalecitika ilyo umwaka wa 1914 ushilafika, umwaka uo inshita ya ku mpela yatendeke.
13. Finshi Charles Taze Russell alembele ilyo babebetele ilyashi lilanda pa fyo abantu bakaba abapwililika na kabili?
13 Mu myaka ya kulekelesha iya ba 1800, abantu abafumacumi balefwaya ukwishiba “icipasho ca mashiwi ayatuntulu.” (2 Tim. 1:13) Umo pali abo bantu ali ni Charles Taze Russell. Mu 1870, ena na bambi abanono abalefwaya ukwishiba icine bapangile ibumba lya kusambilila Baibolo. Mu 1872 babebetele ilyashi lilanda pa fyo abantu bakaba abapwililika na kabili nga filya Adamu ali. Pa numa, Russell alembele ukuti: “Ukufika na ilya nshita twalifililwe ukwishiba bwino ubupusano bwali pa cilambu icalici, ilile-eshiwa pali ino nshita, lyali no kupokelela na pa cilambu abantu bonse abali ne cishinka kuli Lesa bali no kupokelela.” Icilambu abantu bonse bali no kupokelela “kuba abapwililika na kabili nga filya umufyashi wabo Adamu ali ilyo ali mu Edeni.” Russell alisumine ukuti bambi balimwafwile ukwiluka ifyo alebelenga mu Baibolo. Ni bani abo bene?
14. (a) Ni mwi Henry Dunn aumfwilile Imilimo 3:21? (b) Ni bani Dunn atile e bakekala pa calo ku ciyayaya?
14 Umo pa bamwafwile, ali ni Henry Dunn. Alilembele ifyebo fyalelanda pa “nshita sha kubweseshamo ifintu fyonse ifyo Lesa alandiile muli bakasesema bakwe aba mushilo aba ku kale.” (Imil. 3:21) Dunn alishibe ukuti uku kubweseshamo kwasanshishemo ukulenga abantu abakaba pe sonde ukuba abapwililika ilyo Kristu akateka pa myaka 1,000. Dunn abebetele ne cipusho icafulungenye abengi ica kuti, Ni bani bakekala pa calo ku ciyayaya? Alondolwele ukuti abantu abengi nga nshi bakababuusha, bakasambilila icine, kabili bakakwata ishuko lya kulanga ukuti nabacetekela Kristu.
15. Finshi George Storrs ailwike pa bakabuushiwa?
15 Mu 1870, George Storrs na o ailwike ukuti abashalungama bakababuusha kabili bakapeelwa ishuko lya kuba no mweo wa muyayaya. Ailwike no kuti Amalembo yatila pa bakabuushiwa nga paba abakafilwa ukulaumfwila Lesa “bakafwa, nangu abo ‘babembu bakaba fye ne myaka 100.’” (Esa. 65:20) Storrs aleikala mu Brooklyn, ku New York, kabili e walelemba magazini yaleti Bible Examiner.
16. Cinshi calengele Abasambi ba Baibolo ukupusanako na ba mu macalici yambi abaita ukuti Bena Kristu?
16 Ilyo Russell alebelenga Baibolo ailwike ukuti inshita ya kutampa ukubilisha imbila nsuma yalifikile. E ico mu 1879, atampile ukulemba magazini yaleti Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, iyaishibikwa nomba ukuti Ulupungu lwa kwa Kalinda Ulusabankanya Ubufumu bwa kwa Yehova. Pa kubala, bantu fye abanono e baishibe icine pe subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo. Nomba pali iyi nshita amabumba ya Basambi ba Baibolo mu fyalo ifingi yalepokelela no kusambilila Ulupungu lwa kwa Kalinda. Ukwishiba icine ca kuti bantu fye abanono e bakaya ku muulu, ilyo abengi nga nshi bakaba no mweo wa muyayaya pano calo, kwalengele Abasambi ba Baibolo ukupusanako na ba mu macalici yambi abaita ukuti Bena Kristu.
17. Bushe ukwishiba kwine kwine kwaishilefula shani?
17 “Inshita ya ku mpela” iyasobelwe yatendeke mu 1914. Bushe ukwishiba kwine kwine pe subilo lya bantu kwalifulile? (Dan. 12:4) Ilyo calefika mu 1913, amalyashi yalelemba Russell baleyalemba mu nyushipepala 2,000 kabili abalebelenga ishi nyushipepala bonse pamo bali 15,000,000. Ilyo umwaka wa 1914 walepwa, ninshi abantu ukucila pali 9,000,000 mu fyalo ifingi balikutika no kutamba ilyashi lya fikope ilyalelondolola ukuteka kwa kwa Kristu ukwa myaka 1,000 ilyaleti “Photo-Drama of Creation.” Ukutula mu 1918 ukufika mu 1925, ababomfi ba kwa Yehova balilandile ilyashi mu ndimi 30 mu fyalo ifingi ilyalelanda pe subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo, ilyaleti “Millions Now Living Will Never Die” (Abengi Abali no Mweo Pali Ino Nshita Tabakatale Abafwa). Ilyo calefika mu 1934, Inte sha kwa Yehova shailwike ukuti abakwata isubilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo balingile ukulabatishiwa. Ukwishiba ifi kwalengele ukuti babe abacincila mu mulimo wa kushimikila imbila nsuma ya Bufumu. Pali ino nshita, isubilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo lilalenga abantu abengi nga nshi ukulatasha sana Yehova.
‘Ukulubuka’ Ukuli ku Ntanshi!
18, 19. Mikalile ya musango nshi iyasobelwa pali Esaya 65:21-25?
18 Umupashi wa kwa Lesa walengele kasesema Esaya ukulemba ifyo abantu ba kwa Lesa bakekala pano calo. (Belengeni Esaya 65:21-25.) Ifimuti fimo ifyaliko imyaka nalimo 2,700 iyapita ilyo Esaya alembele aya mashiwi fifwile eko fyaba na pali ino nshita. Elenganyeni ukuti ni mwe mwikele imyaka yafula umusango yu ninshi muli abakosa kabili no bumi ubusuma!
19 Mu nshita ya kwikala fye imyaka iinono pano calo, tukalaikala imyaka iingi kabili tukakwata inshita iikalamba iya kukuula, ukulima amabala, no kusambilila. Tontonkanyeni pa fibusa ubwingi mukakwata. Mukatwalilila ukutemwana ne fyo fibusa ku ciyayaya. Ala mwandini “abana ba kwa Lesa” abakaba pano calo ‘bakalubuka’!—Rom. 8:21.
[Futunoti]
^ para. 4 Augustine alesosa ukuti te ku ntanshi Ubufumu bwa kwa Lesa bukateka pa myaka 1,000, lelo iyi myaka yatendeke lintu icalici lyapangilwe.
Bushe Kuti Mwalondolola?
• Bushe cali shani pa kuti isubilo lya kukwata umweo wa muyayaya pano calo lifiswe?
• Finshi abalebelenga Baibolo bamo mu myaka ya ba 1600 baishileiluka?
• Bushe icine pe subilo lya kukwata umweo wa muyayaya pano calo caishileishibikwa shani ilyo umwaka wa 1914 walepalama?
• Bushe ukwishiba kwine kwine pe subilo lya kuba no mweo wa muyayaya kwafula shani?
[Amepusho]
[Ifikope pe bula 13]
John Milton (ku kuso), uwalelemba imishikakulo na Isaac Newton (ku kulyo), uwaishibe sana insamushi balishibe ukuti abantu bamo bakakwata umweo wa muyayaya pano calo
[Ifikope pe bula 15]
Ilyo Abasambi ba Baibolo aba kubalilapo balebelenga Baibolo balilwike ukuti inshita yalifikile iya kushimikila abantu pe subilo lya kuba no mweo wa muyayaya pano calo