Ifyo Ukulongana Kukalamba Kutatu Kwa-alwile Ubumi Bwandi

Abashimika ni ba George Warienchuck

BUSHE kwaliko inshita ilyo ifyo mwaumfwile pa kulongana kukalamba fyamufikile sana pa mutima ica kuti mwayalula no bumi bwenu? Ifi fine e fyancitikiile. Nga naibukisha, nshitwishika ukutila ukulongana kukalamba kutatu e kwangafwile sana ukwalula imibele yandi. Ukwa kubalilapo kwalengele nacefyanyako umwenso; ukwa bubili, kwalengele ndeteka umutima ku fyo nalekwata; e lyo ukwa butatu, kwalengele naipeelesha ukubombela Lesa. Lelo, ilyo nshilamushimikila ifyo nayalwike, lekeni mulondolwele fimo fimo ifyacitike ilyo kushilaba uku kulongana kutatu. Nalamulondolwela ne fyo nakulile.

Nafyelwe mu 1928, kabili twafyelwe batatu. Nine nali kasuli. Ine na bankashi yandi babili, Margie na Olga, twakuliile mu South Bound Brook, New Jersey, ku America. Pali ilya nshita, muli ili tauni mwali abantu mupepi na 2,000. Nangu ca kutila twali abapiina, bamayo bali ni bakapekape. Lyonse nga bakwata indalama, balepekanya ifya kulya ifingi ifisuma pa kuti twaliila pamo na bena mupalamano. Ilyo nali ne myaka 9, bamayo balibatandalile kuli Nte umo ifi umwanakashi uwalelanda ululimi lwa ku Hungary. Ulu e lulimi bamayo nabo balelanda, kabili ici calengele bakutike ku bukombe bwa mu Baibolo. Pa numa, ba Bertha abali ne myaka ukucilako pali 20, balitwalilile ukusambilisha bamayo Baibolo no kubafwa mpaka baba ababomfi ba kwa Yehova.

Ine nshali nga bamayo. Nali uwa mwenso. Icabipisheko fye ca kuti bamayo balenjebaula sana. Bushiku bumo nabepwishe icipusho ninshi ndelila nati, “Mulandu nshi lyonse munjebawila?” Banjebele ukuti balintemenwe lelo tabalefwaya ukuntumpika. Bamayo balefwaya ukunkusha bwino, lelo pa mulandu wa kuti tabalentasha, nalemona ati balinsuula.

Bushiku bumo, abena mupalamano bamo banjebele ukuya na bana babo ku mapepo ya baice ku calici ku mwabo. Nalishibe ukuti Yehova te kuti atemwe nga nayako, lelo naletiina ukukalifya aba bena mupalamano besu abali ne cikuuku. E co pa myeshi iingi, naleya ku calici nangu ca kutila nalishibe ukuti tacaweme ukuyako. Ku sukulu, ukutiina abantu kwalengele nalacita ifyo kampingu yandi yalenjeba ukuti fibi. Umukalamba wa pa sukulu uwali umukali sana, ale-eba bakafundisha ukupatikisha abana be sukulu bonse ukupika salyuti kuli flagi. Na ine wine nalepikako salyuti. Nalepika salyuti pa mwaka uutuntulu, lelo nasukile nayaluka.

Nasambilile Ukushipa

Mu 1939 isambililo lya citabo lyatendeke ukubela pa ng’anda pa mwesu. Ben Mieszkalski, munyinefwe uwacaice uwali painiya, e waletungulula. Twalemwita ukutila Big Ben (Ben Umukulu), kabili ili ishina lyalimulingile pantu ali umutali sana kabili uwaina. Nangu ca kutila aali umutulushi, ali no mutima uusuma kabili alitemenwe ukumwentula, ne ci calelenga nilamutiina. E co bushiku bumo ilyo Ben anjebele ukuya nankwe mu mulimo wa kushimikila, nalisumine. Twasukile twaba ifibusa. Nga pali ifyansakamika, alensansamusha nga filya fine umukalamba bantu asansamusha  umwaice wakwe. Nalitemenwe ifyo alensunga, kabili nalimutemenwe nga nshi.

Mu 1941, Ben aebele ulupwa lwesu ukuti tuye nankwe muli motoka yakwe ku kulongana kukalamba ukwali mu St. Louis, ku Missouri. Ala nalitemenwe! Nshabalile mfika ku cifulo ukwalepele ukucila bakilomita 80 ukufuma pa mwesu, lelo uko twaile mu kulongana kwali amakilomita 1,500 ukufuma pa mwesu! Lelo mu St. Louis ifintu tafyali bwino. Bashimapepo muli uyu musumba baebele abo balepepa nabo ukukanasuminisha baNte ukwikala mu mayanda yabo. Abengi baliumfwila. Nangu ca kuti abo twaikeleko balibatiinishe, balitupokelele. Batile icalengele batupokelele ni co balefwaya ukufikilisha ifyo batulaile. Nalitemenwe ukumona ukushipa kwabo.

Bankashi yandi babatishiwe pali uku kwine kulongana. Pali ubu bwine bushiku, Munyinefwe Rutherford, uwafumine ku Bethel ya ku Brooklyn, alandile ilyashi ilisuma kabili alombele ukuti abaice bonse abalefwaya ukucita ukufwaya kwa kwa Lesa beminineko. Mupepi na baice 15,000 baliminine. Na ine wine naliminine. Lyena aebele bonse pali ifwe abalefwaya ukubombesha mu mulimo wa kushimikila ukulanda abati, “Ee.” Napundile pamo na baice banandi nati, “Ee!” Ilyo twasosele ifi, abantu balitootele nga nshi. Ici calengele mfwaishe sana ukubombela Lesa.

Ilyo uku kulongana kwapwile, twatandalile munyinefwe ku West Virginia. Atushimikile ukuti bushiku bumo ilyo aleshimikila, abantu balimumine sana e lyo bamusuba amanenekela, bamukakatika na masako. Naliumfwa ububi ilyo aletushimikila ili lyashi. Uyu munyinefwe atile, “Ukushimikila kwena, nshakaleke.” Ilyo twafumine kuli ulya munyinefwe, nshatiinine ukuyalanda no mukalamba wa pa sukulu nga filya fine Davidi ashatiinine ukulwa na Galyati.

Ilyo nabwelelemo ku sukulu, naile ku mukalamba we sukulu. Awe andoleshe bukali bukali. Napepele kuli Yehova mu mutima ukuti angafwe. Lyena bwangu bwangu namwebele ati: “Naile ku kulongana kwa Nte sha kwa Yehova. Nshakatale mpika salyuti kuli flagi!” Bonse babili twabalile twaikala tondolo. Uyu kafundisha mukalamba aimine pa cipuna panono panono no kwisa apo nali ninshi nafulwa icine cine. Apundile ukuti: “Pika salyuti kuli flagi nomba line, nga wakaana nalakutamfya isukulu!” Apa pena nalikene ukupika salyuti, kabili nalisansamwike ifyo nshatalile nsansamukapo.

Nalefwaisha ukushimikila Ben bwangu bwangu ifyacitike. Ilyo namumwene mu Ng’anda ya Bufumu, namupundiile ati: “Nabantamfya isukulu! Nshacipika salyuti kuli flagi!” Ben alinkumbatile e lyo amwentula no kusosa ukuti: “Yehova alikutemwa icine cine.” (Amala. 31:6) Aya mashiwi yalinkoseleshe sana! Nabatishiwe pa June 15, 1942.

Nasambilile Ukuteko Mutima ku fyo Nalekwata

Ilyo Inkondo ya Calo iya Bubili yapwile, icuma ca calo mu kashita fye akanono califulile, na bantu batendeke ukutemwa sana ifyuma. Nalebomba incito iisuma iyakwete amalipilo ayasuma kabili natendeke ukushita ifipe ifyo kale nalefilwa ukushita. Abanandi bamo balishitile na bampumpumpu; bambi nabo bawemye amayanda yabo. Ine nashitile motoka iipya. Tapakokwele nalekele ukubika amano ku kubombela Yehova pa mulandu wa kuti nalefwaisha ukukwata icuma. Nalishibe ukutila ifyo nalecita tafyali bwino. Ku ce shuko, mu 1950 ukulongana kukalamba ukwali mu musumba wa New York City kwalingafwile ukwaluka mu fyo nalecita.

Pali uku kulongana, bonse bakalanda balekoselesha ibumba ukutwalilila ukubila  imbila nsuma. Kalanda umo atukonkomeshe ukuti: “Mufuule conse icafina, no kubutuka ulubilo.” Camoneke kwati ale-eba fye ine. Na kabili nalisangilweko ku kulongana ilyo abali mwi sukulu lya Gileadi bapwishishe ukusambilila bumishonari. Ici calengele nalatontonkanya nati, ‘Nga ca kuti aba baNte abo tulingene na bo kuti basha ifyuma fyabo fyonse no kuya mu kubombela ku fyalo fimbi, na ine mfwile ukulabombesha kuno kwine ku mwesu.’ Ilyo ukulongana kwalepwa, ninshi nimpingulapo kale ukutendeka bupainiya.

Pali iyi nshita ninshi nalitampa ukwishishanya na Evelyn Mondak, nkashi uwacincila uwali mu cilonganino nakuukilemo. Banyina Evelyn, abakushishe abana 6, bali abashipa. Balitemenwe ukushimikila mu musebo pa ntanshi ye Calici lya baKatolika ilikalamba. Nangu shimapepo akalipe shani no kubatamfya, tabalefumapo. Filya fine banyina bali, Evelyn na o taletiina abantu.—Amapi. 29:25.

Mu 1951, ine na Evelyn twalyupene, kabili twalilekele incito no kutendeka bupainiya. Kangalila wa muputule atukoseleshe ukukukila ku mushi wa Amagansett, uwali ku lulamba lwa bemba wa Atlantic apali amakilomita 160 ukufuma ku musumba wa New York City. Ilyo icilonganino kulya catwebele ukuti tacakwete umwa kuti tuleikala, twatendeke ukufwaya ing’anda iinono nga shilya bakulika kuli motoka lelo twalifililwe ukusanga iyanakileko umutengo. Lyena twasukile twasangako imo iishali bwino sana. Umwine atile tumupeele amadola 900. Ishi shine e ndalama batupeele pa bwinga bwesu. Twali-ishitile no kuiwamya e lyo twaisenda na kuntu twakukiile. Lelo, ilyo twafikile tatwakwete indalama nangu shimo kabili twalisakamene nga twali no kubomba fye bwino bupainiya.

Evelyn asangile incito ya kuwamya amayanda, na ine naingile iya kuwamya icikuulwa bashitishamo ifya kulya fya cina Italy. Umwine wa cikuulwa anjebele ati: “Ifya kulya nga fyashala, ulesenda no kutwalila umukashi obe.” Nga nafika pa ng’anda muli ba 2 koloko ya ku maca, mu muputule wesu mwalenunkila fye ifya kulya. Ifi fya kulya fyakaba fyali bwino, maka maka mu nshita ya mpepo ilyo twaletutuma nga nshi mu kayanda kesu. Kabili, inshita shimo bamunyinefwe mu cilonganino baletushiila isabi ilikulu pa mwinshi. Pa myaka yonse iyo twabombele na ba bamunyinefwe mu Amagansett, twasambilile ukuti ukuteka umutima kuli ifyo fine tukwete kulalenga twaba ne nsansa. Twali ne nsansa sana muli iyo myaka.

Twalikoseleshiwe Ukubombesha

Mu July 1953, bamishonari abengi nga nshi balishile ku kulongana kwa fyalo ifingi ukwali mu musumba wa New York City. Bafumine mu fyalo fyalekanalekana umo balebombela. Ifyo bashimike pa mulimo wabo fyaliweme sana kabili fyalituletele insansa na ifwe. Kabili, ilyo kalanda umo pali uku kulongana asosele ukutila kwali ifyalo ifingi uko ubukombe bwa Bufumu bushafikile, twalimwene ukuti twalekabila ukubombesha. Pali uku kwine kulongana, twalipwishe nga kuti twasangwa kwi sukulu lya bamishonari. Muli uyu wine mwaka, balitwitile kwi sukulu lya Gileadi ilyalenga 23 ilyatendeke mu February mu 1954. Lyali lishuko ilikalamba!

Twalitemenwe nga nshi ilyo batwebele ukuyabombela ku Brazil. Ilyo tushilaima ubu bulendo bwa kuya ku Brazil ubo twaendele pa nshiku 14 mu bwato, munyinefwe wa pa Bethel anjebele ukuti: “Iwe no mwina mobe, mwalaya na bankashi 9, bamishonari abashimbe. Ulebasakamana!” Kuti mwaelenganya ifyo abale-ensha ubwato bandolekeshe ilyo naingile mu bwato ninshi natutungilikana  na bakashana 10. Lelo, bankashi tabasangilemo ubwafya mu lwendo lwesu. Nalyo line, nalisansamwike ilyo twafikile umutende ku Brazil.

Ilyo nasambilile iciPortuguese, bampeele umulimo wa kutandalila ifilonganino mu citungu ca Rio Grande do Sul, icaba ku kapinda ka ku kulyo aka Brazil. Kangalila wa muputule umushimbe uo napyene, atwebele ukuti: “Napapa sana ukuti batumako mwe baupana kuno. Cino cifulo ca fimabwe sana.” Ifilonganino fyali ifyatalukana, kabili fimo pa kufikako kano mwaya ne cimbayambaya. Nga ulefwaya namutekenya akusendeko mu cimbayambaya, kumushitila ifya kulya. Muli ifi fimbayambaya, twaleikala pa muulu wa fipe e lyo twaikatilila ku ntambo bakakiileko ifipe kwati tuninine pa ngamali. Icimbayambaya nga capinduluka lubilo lubilo pa koona, twaleikatisha intambo kabili ifipe nga fyabeyamina lubali twalelolesha na mu mikonko iitali. Lelo, nga twasanga bamunyinefwe aba nsansa baletulolela, twalelaba na ku fyo ulwendo lwesu ulwa kasuba konse lwalebipa.

Twaleikala mu mayanda ya bamunyinefwe. Bali bapiina, lelo balepeela. Mu cifulo cimo icali ukutali, bamunyinefwe bonse balebomba ku kampani uko balelonga inama. Apo balefola indalama ishinono, balelya fye umuku umo cila bushiku. Ubushiku bashibombele, tabalefola. Nalyo line, nga twabatandalila, balelomba ukukanabomba pa nshiku shibili pa kuti batungilile icilonganino. Balecetekela Yehova. Kuli aba bamunyinefwe abaicefya twalisambilileko isambililo tushakalabe pa lwa kutangisha Ubufumu bwa kwa Lesa mu fyo tucita. Ilyo twaleikala nabo, twalisambilileko ifintu fimo ifyo tushingasambilila ku sukulu ilili lyonse. Nga naibukisha ifyo aba bamunyinefwe baleipeelesha, lyonse ndalukusha ifilamba ku nsansa.

Mu 1976, twalibwelelemo ku United States ku kusakamana bamayo ilyo balelwala. Tacayangwike ukufuma ku Brazil, lelo tulomfwa bwino ifi twamweneko uko impendwa ya bakasabankanya ne ya filonganino yaleya ilekula muli cilya calo. Lyonse nga twapokelela amakalata ukufuma ku Brazil, tulebukisha ifintu ifisuma ifyo twaleipakisha.

Twamonana na Kabili ne Fibusa

Ilyo twalesakamana bamayo, twalebomba bupainiya e lyo twalingile ne ncito ya kuwamya mu fikuulwa. Mu 1980, bamayo balifwile kabili bali aba cishinka kuli Yehova mpaka ne mfwa. Pa numa ya mfwa ya bamayo, banjebele ukuba kangalila wa muputule mu United States. Mu 1990, ine no mwina mwandi twatandalile icilonganino mu Connecticut, kabili kulya twakumene no muntu umo uo twatemwa sana. Eluda umo twasangile muli ici cilonganino ni Ben, ulya wine angafwile ukuba kapepa wa kwa Yehova uwakosa ukucila pa myaka 50 iyapita. Twalikumbatene ninshi natutemwa icine cine.

Ukufuma mu 1996, ine na Evelyn tupendelwa pali bapainiya baibela abalwalilila kabili twaba mu cilonganino cibomfya iciPortuguese icaba mu musumba wa Elizabeth, mu New Jersey. Ndalwalilila, lelo umwina mwandi alangafwilisha ukubombako umulimo wa kushimikila ukufika apengapela amaka yandi. Evelyn na kabili alafwilisha umwina mupalamano umukoloci uulwalilila. Aba ni ba Bertha, balya bene ba-afwile bamayo ukuba ababomfi ba kwa Yehova imyaka 70 iyapitapo! Twalitemwa pa kukwata ili shuko lya kulanga ba Bertha ukuti tulatasha pa fyo ba-afwilishe ulupwa lwandi ukusambilila icine.

Ndatasha sana pali kulya kulongana kukalamba kutatu ukwalengele nabika amano ku kupepa kwa cine, no kwangusha imikalile yandi, e lyo no kubomba sana umulimo wa kubila imbila nsuma. Cine cine uku kulongana kwalengele nabika amano mu kupepa Lesa.

[Icikope pe bula 23]

Banyina ba kwa Evelyn (ku kuso) na bamayo

[Icikope pe bula 23]

Cibusa wandi Ben

[Icikope pe bula 24]

Ninshi ndi ku Brazil

[Icikope pe bula 25]

Ine na Evelyn pali lelo