Tinikeni pa kuti muye ku filimo

Tinikeni pa kuti mumone imitwe iilimo

Baibolo Yafika pa Cishi Cakashika

Baibolo Yafika pa Cishi Cakashika

Baibolo Yafika pa Cishi Cakashika

ICI CISHI ni Madagascar kabili apo cabela paba amakilomita 400 ukufuma ku lulamba lwabela ku kabanga ka Africa. E cishi calenga bune ku bukalamba pano isonde. Ni kale Abena Madagascar baishibe ishina lya kuti Yehova, pantu papita imyaka 170 ukutula apo bakwatila Baibolo mu lulimi lwabo ulwa Malagasy umwaba ishina lya kwa Lesa. Pa kuti iyi Baibolo ipilibulwe pali ukushipa no kuipeelesha.

Amapange ya kupilibula Baibolo mu lulimi lwa Malagasy yatendekele pa cishi ca mupepi ica Mauritius. Mu 1813, ba Robert Farquhar, abena Britain abali ba Cilolo mu Mauritius, e batampile ukupilibula Baibolo mu lulimi lwa Malagasy. Batendekelepo ukupilibula Mateo, Marko, Luka na Yohane. Mu kuya kwa nshita, bakoseleshe Radama I, imfumu yaleteka Madagascar pali ilya nshita, ukwita bamishonari ba mu kabungwe ka London Missionary Society (LMS) ukwisa pa Cishi Cakashika, nga fintu abengi beta icishi ca Madagascar.

Pa August 18, 1818, bamishonari babili abena Wales, ba David Jones na ba Thomas Bevan, bafikile pa cabu caba mu musumba wa Toamasina ukufuma ku Mauritius. Muli uyu musumba basangilemo abantu abatemenwe sana ukupepa ifikolwe no kukonka intambi shabo. Abena Madagascar balelanda ululimi ulusuma ulwatuntwike ku Asia.

Ilyo ba Jones na ba Bevan bafikile ku Madagascar, baiswile akalisukulu kabili papitile fye inshiku ishinono, bayasenda abena mwabo na bana ku Mauritius no kubaleta ku Toamasina. Lelo, ku ca bulanda, bonse baishilelwala maleria, kabili abakashi baba Jones no mwana balifwile mu December 1818. Pa numa ya myeshi ibili, ba Bevan, na bakashi na bana na bo balifwile kuli maleria. Ba David Jones e bapuswikepo fye.

Ba Jones tababwelele inuma nangu aya macushi yabaponene. Balefwaya sana ukupilibula Icebo ca kwa Lesa pa kuti abena Madagascar bakakwate Baibolo. Ilyo ba Jones baile ku Mauritius ku kundapwa, batendeke umulimo uwakosa uwa kusambilila ululimi lwa Malagasy. Bashishibako fye panono ulu lulimi, batendeke ukupilibula ibuuku lya kwa Yohane.

Mu October 1820, ba Jones balibwelelemo ku Madagascar. Baile ku musumba ukalamba uwa Antananarivo, kabili tabapoosele na nshita bapangile isukulu ilipya ilinono ilya kusambilishapo abaice. Lelo ukusambilisha takwayangwike. Takwali amabuuku, icipampa apa kulemba, nelyo ifipuna na matebulo. Na lyo line, balipekenye bwino ifya kufunda, kabili abana be sukulu balefwaisha ukusambilila.

Pa numa ya kubomba beka pa myeshi 7, ba Jones bapokelele ba David Griffiths, bamishonari bambi aba kwafwana na bo, abapyene pali ba Bevan. Bonse babili balibombeshe ukupilibula Baibolo mu lulimi lwa Malagasy.

Ukupilibula Kwatendeka

Ku kutendeka kwa myaka ya muli ba 1820, amashiwi ayalelembwa mu lulimi lwa Malagasy yaleitwa ukuti sorabe, na kuba aya mashiwi yalelembwa mu filembo fya ciArabic. Bantu fye abanono baishibe ukubelenga ifi filembo. E co pa numa ya kwipusha Imfumu Radama I, bamishonari balisuminishiwe ukutendeka ukulemba ululimi lwa Malagasy mu filembo fimbi nge fi fibomfiwa pa kulemba Icibemba.

Batendeke ukupilibula pa September 10, 1823. Ba Jones babalilepo ukupilibula ibuuku lya Ukutendeka na Mateo, e lyo ba Griffiths batampilepo ibuuku lya Ukufuma ne lya kwa Luka. Bonse babili bali abakosa. Ilyo balebomba uyu mulimo wa kupilibula, balitwalilile no kufunda pa sukulu ulucelo na kasuba. Na kabili balepekanya no kutungulula ifya mapepo pe calici mu ndimi shitatu. Na lyo line, ukupilibula e ko babikileko sana amano.

Ku ntanshi, abana be sukulu 12 batendeke ukwafwa aba bamishonari babili ukupilibula Baibolo ica kuti mu myeshi fye 18 bapilibwile Amalembo ya ciGriki yonse na mabuuku ayengi mu Malembo ya ciHebere. Umwaka wakonkelepo, balipwile ukupilibula Baibolo yonse. Kwena, mwali mumo mumo umwalefwaikwa ukulungika no kupilibulwa bwino. E co ba David Johns na ba Joseph Freeman aba ku England, abalesambilila bwangu indimi ishipya, balibatumine ku kwafwilisha.

Balishipikishe Ifya Kufuupula

Ilyo bapwile ukupilibula Baibolo mu lulimi lwa Malagasy, ba London Missionary Society batumine ba Charles Hovenden ku kubika mashini ya kupulintila iya kubalilapo mu Madagascar. Ba Hovenden bafikile mu Madagascar pa November 21, 1826. Lelo, balilwele maleria no kufwa mu mweshi uyo wine bafikilemo. Kanshi tapashele uwaishibe ifya kubomfya iyi mashini. Umwaka wakonkelepo, shimakwebo umo umwina Scotland, James Cameron, alisukile alundinkanya ifyela fya uyu mashini pa numa ya kubelenga mu kabuuku umo balondolwele ifya kubomfya uyu mashini akali pamo ne fyela. Pa numa ya kweshaesha, ba Cameron basukile bapulinta ifikomo fimo ifya mu cipandwa 1 mwi buuku lya Ukutendeka pa December 4, 1827. *

Na cimbi icapene cifuupule abalepilibula cacitike pa July 27, 1828, ilyo Imfumu Radama I yafwile. Imfumu Radama yaletungilila sana abalepilibula Baibolo. Ba David Jones inshita imo batile: “Imfumu Radama yaliba ne cikuuku nga nshi kabili yalisansamuka. Ilafwaya abantu ukusambilila ukucila ne fyo ifwaya ukukwata Golde na Silfere. Ifwaisha baishiba imilimo yalekanalekana iingaleta ubuyantanshi mu calo.” Lelo, abapyene pa bufumu bakashi babo, ba Ranavalona I, kabili tapakokwele calimoneke fye ukutila tabali na kutungilila umulimo wa kupilibula nga bena mwabo.

Pa numa ya nshiku fye ishinono ukutula apo namfumu abelele pa bufumu, umutandashi umo umwina England alombele ukuti alande na namfumu pa lwa mulimo wa kupilibula. Balimukaanine. Inshita imbi ilyo bamishonari baebele namfumu ukuti bacili balikwete ifintu ifingi ifya kusambilisha abantu, ukubikako ne ciGriki ne ciHebere, namfumu atile: “Nshisakamene pa lwa kusambilisha abantu iciGriki ne ciHebere, lelo kuti natemwa ukwishiba nga kuti mwasambilisha abantu bandi imilimo imo iingabafwa, pamo nga ukupanga sopo.” Ba Cameron bailwike ukutila namfumu kuti abatamfya pa cishi ilyo bashilapwisha ukupilibula Baibolo mu lulimi lwa Malagasy, e ico balombele umulungu umo uwa kuti bayetontonkanyapo pa fyo abebele.

Umulungu wakonkelepo, ba Cameron bapeele inkombe sha kwa namfumu sopo ibili iyapangilwe ukubomfya ifintu fimo ifya pali ici cishi. Ifi bacitile e lyo ne milimo imbi iyo aba bamishonari balebombela abantu fyatemwine namfumu pa nshita iikalamba ica kuti basukile bapulinta na mabuuku ya mu Baibolo ayengi. Kwashele fye ayanono pa Amalembo ya ciHebere.

Babalesha Ico Babasuminishe Ukucita

Nangu ca kuti namfumu alekaanya bamishonari ukucita ifyo bakonkele, mu May 1831 alipapwishe abantu ilyo abasuminishe ukulabatishiwa no kuba Abena Kristu! Lelo papitile fye inshita inono, abalesha. Icitabo ca kuti A History of Madagascar citila, “pa mulandu wa bantu ubwingi abalebatishiwa, abalebombela kwi sano batendeke ukweba namfumu ukuti abaleya ku mapepo balelapa ukuti bakulatungilila ubuteko bwa ku Britain.” E co, ku kupwa kwa mwaka wa 1831, akeenye abantu ukulabatishiwa ulubatisho lwa Bena Kristu, ninshi papita fye imyeshi 6 ukutula apo abasuminishishe.

Filya namfumu aleshimunuka ukucitapo fimo, na filya abengi abatemenwe intambi mu buteko balemusonga, calengele bamishonari ukubikako amano ukupwisha ukupulinta Baibolo. Apa ninshi Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki yalipwa kale ukupulintwa, na bantu bengi balikwete aya malembo ya mu Baibolo. Lelo, ubwafya na bumbi bwaishile pa March 1, 1835, ilyo Namfumu Queen Ranavalona I abindile Ubwina Kristu no kubika icipope ca kuti abantu bonse batwale amabuuku yonse ayalanda pa buKristu ku buteko.

Ici cipope ca kwa namfumu na kabili cakeenye na bena Madagascar abalesambilila imilimo kuli bamishonari ukuleka ukubombako umulimo wa kupulinta. Lelo nangu bamishonari bashele fye abanono aba kupwisha ukupulinta Baibolo, balebomba akasuba no bushiku mpaka bapwisha, kabili mu June mu 1835, Baibolo yonse yalifumine. Ca cine, abantu basukile bakwata Baibolo mu lulimi lwa Malagasy!

Ilyo icibindo catendeke, balisabankenye amaBaibolo bwangu bwangu, kabili balishiikilepo na maBaibolo 70 pa kuti ubuteko bwikayonaula. Balicitile bwino ukwangufyanya ukucite fi, pantu muli ulya wine mwaka, bamishonari bonse baliile, pashele fye babili pa cishi. Lelo abantu abengi pali ici cishi batendeke ukukwata Icebo ca kwa Lesa.

Abena Madagascar Balitemwa Baibolo

Abena Madagascar balitemenwe nga nshi ukulabelenga Icebo ca kwa Lesa mu lulimi lwabo! Iyi Baibolo mwaliba ifilubo fimo fimo, kabili ululimi yalembwamo pali ino nshita talulandwa sana. Na lyo line, abengi balikwata Baibolo mu mayanda yabo, kabili abengi abena Madagascar balaibelenga lyonse. Icapulamo muli uyu Baibolo ca kuti mwaliba sana ishina lya kwa Lesa, Yehova, mu Malembo ya ciHebere. Mu Malembo yakubalilapo, ishina lya kwa Lesa lilasangwa na mu Malembo ya ciGriki. Ici calenga abena Madagascar abengi ukwishiba ishina lya kwa Lesa.

Cine cine, ilyo bapulintile amaBaibolo ya kubalilapo ayakwete Amalembo ya ciGriki, ba Baker abalebombela pali mashini, balimwene ifyo abena Madagascar batemenwe kabili batile: “Kwena nangu nshili kasesema, nimona ukuti abantu tabakabale abakufya Icebo ca kwa Lesa muli cino calo!” Ifyo balandile fyali fya cine. Ubulwele bwa maleria no bwafya bwa kusambilila ululimi ulwakosa e lyo ne fibindo fya kwa kateka, tafyalengele Icebo ca kwa Lesa ukukanabako mu Madagascar.

Pali nomba ifintu fyaliwama na sana. Fyawama shani? Mu 2008, Baibolo yonse iya Amalembo ya Calo Cipya mu lulimi lwa Malagasy yalifumine. Iyi Baibolo yaliwama sana pantu yalembwa mu lulimi ululandwa muno nshiku kabili ulwayanguka. E ico, Icebo ca kwa Lesa pali ino nshita calilimba sana imishila pa Cishi Icikalamba Icakashika.—Esa. 40:8.

[Futunoti]

^ para. 14 Amafunde Ikumi ne Pepo lya we Shifwe, ifyo bapulintile ku Mauritius mu April nangu mu May 1826, e fiputulwa fya mu Baibolo ifyo babalilepo ukupulinta mu lulimi lwa Malagasy. Lelo, aya makope abo bapeeleko fye ba mu lupwa lwa Mfumu Radama na bamo bamo fye aba mu buteko.

[Icikope pe bula 31]

Baibolo ya “Amalembo ya Calo Cipya” mu lulimi lwa Malagasy ilacindika ishina lya kwa Lesa, Yehova