Harani—Umusumba wa ku Kale Umwalecitika Ifintu Ifingi

BONSE ababelenga Amalembo, nga baumfwa fye uko ishina lya kuti Harani lyalumbulwa, balatontonkanya pa cikolwe Abrahamu. Ilyo Abrahamu ali pa bulendo ukufuma ku Uri ukuya ku calo ca Kanani pamo no mukashi wakwe Sara, na wishi, Tera, e lyo na Lote umwana wa kwa munyina, alitubilisheko mu Harani. Ilyo Abrahamu ali mu Harani, alinonkele ifikwatwa ifingi. Pa numa ya mfwa ya kwa wishi, Abrahamu alitwalilile no bulendo bwakwe ukuya ku calo Lesa amulaile. (Ukute. 11:31, 32; 12:4, 5; Imil. 7:2-4) Mu kuya kwa nshita, Abrahamu atumine umubomfi wakwe umukalamba ku Harani nelyo ku cifulo cali mupepi ku kuyafwaila Isaki umukashi. Yakobo, umwishikulu wa kwa Abrahamu na o alikeleko kulya pa myaka iingi.—Ukute. 24:1-4, 10; 27:42-45; 28:1, 2, 10.

Ilyo Imfumu Sankeribu iya Ashuri yaletiinya Hisekia, Imfumu ya kwa Yuda, pa “nko” isho yalumbwile ukuti e sho ishamfumu sha Ashuri shacimfishe pali na Harani. “Harani” te shina fye lya musumba, lelo ne fitungu fyonse ifyali mupepi fyaleitwa ati Harani. (2 Isha. 19:11, 12) Ukusesema kwa kwa Esekiele kulanda pali Harani ukuti na o wali pa misumba iyaleshitishanya na Turi. Ici cilangilila fye ukutila mu Harani mwali sana ifya bukwebo.—Esek. 27:1, 2, 23.

Pali ino nshita Harani litauni fye ilinono ilyaba mupepi na Şanlıurfa, ku kubanga ka Turkey. Lelo ku kale, mu musumba wa Harani mwalecitika ifintu ifingi sana. Harani yaba pa misumba iinono iya ku kale iyo betila ku mashina yalya yene aya mu Baibolo na pali nomba. Mu ci Ashuri beta uyu musumba ati Harranu icalola mu kuti “Umusebo” nelyo “Umusebo wa Maceleta,” icilelangilila ukuti Harani yali mupepi ne misebo iyafumine ku misumba iikalamba umwalepita sana aba makwebo. Ukulingana ne fyalembwa pa fyashulwa mu Harani, nyina wa Mfumu Nabonidus iya ku Babiloni aali ni namapepo mukalamba pe tempele lya Sin, ilya kwa lesa wa mu Harani. Bamo batila Nabonidus alikuulile cipya cipya ili tempele. Mu myaka yakonkelepo, kwali amabufumu ayapangilwe e lyo no kuwa, lelo Harani yena tayabalile aiwa.

Muno nshiku, Harani yalyaluka sana ukucila ifyo yali kale. Umusumba wa Harani uwa ku kale walilundulwike sana kabili wali uwacindama nga nshi, maka maka pa nshita shimo. Lelo Harani wa muno nshiku, mwaba fye amayanda yanono aya mitenge yabulungana. Ili tauni pali ino nshita lyashingulukwa fye ne fitantala. Mu calo cipya ica kwa Lesa, abengi abaikele mu Harani, ukusanshako Abrahamu, Sara, na Lote bakabuuka. Bafwile bakatushimikilako na fimbi ifingi ifyalecitika mu musumba wa ku kale uwa Harani.

[Icikope pe bula 20]

Ifitantala fya Harani

[Icikope pe bula 20]

Amayanda ya mitenge iyabulungana

[Icikope pe bula 20]

Ifyo Harani ya muno nshiku imoneka