Imilandile Isuma Ilalenga Tuleumfwana na Bambi

“Imilandile yenu yonse ibe iisuma.”—KOL. 4:6.

1, 2. Fisuma nshi fyacitike pa mulandu wa kuti munyinefwe umo ali ne milandile isuma?

MUNYINEFWE umo alandile ukuti, “Ilyo naleshimikila ku ng’anda ne ng’anda, nasangile umwaume umo no lupwa lwakwe. Ilyo natampile ukumushimikila, alifulilwe sana ica kuti imilomo yakwe yaletetema kabili aletutuma no kututuma. Naeseshe ukupelulushanya nankwe ifya mu Malembo, lelo e lyo acililemo ukufulwa. Umukashi wakwe na bana nabo batendeke ukunjeba amashiwi ya musaalula, e ico namwene ukuti nalingile ukufumapo. Naebele ulu lupwa ukuti apo naciisa mu mutende, kuti natemwa ukubwelelamo umutende. Nabalangile ilembo lya Abena Galatia 5:22 na 23, apalumbulwa ukutemwa, ukufuuka, ukuilama, no mutende. Lyena nalifuminepo.

² “Inshita imbi ilyo naleshimikila ku ng’anda ne ng’anda mu musebo umo wine, namwene ulu ulupwa nabekala pa lukungu. Ilyo banjitile, nayipwishe nati, ‘Cinshi nacita uno muku?’ Ulya mwaume alikwete icikunkubiti ca menshi yatalala kabili alimpeele ati inwemo. Alilombele ubwelelo pa fyo acitile lilya namushimikile kabili alintashishe pa kuba ne citetekelo icakosa. Twalitampile ukumfwana.”

3. Mulandu nshi tushilingile ukufulwa ilyo bambi bacita ifyatukalifya?

³ Muli cino calo umwaisula amafya, konse uko tuli nangu fye ni lintu tuleshimikila, kuti twakumana na bantu abakalipe. Nga caba ifyo, calicindama ukuba “no mutima uwafuuka na katiina.” (1 Pet. 3:15) Nga ca kuti munyinefwe tulandilepo alifulilwe pa fyo mwine ng’anda ali ne cipyu na pa fyo amusaalwile, ulya mwaume nga tayalwike no kuba bwino kuli munyinefwe; nalimo nga camulengele fye ukukalipilako. Lelo apo munyinefwe ali-ilama no kulanda nankwe bwino, ifyafuminemo fyaliweme.

Cinshi Cifwaikwa pa Kuti Imilandile Yesu Ibe Iisuma?

4. Mulandu nshi cacindamina ukuba ne milandile isuma?

⁴ Nampo nga tulelanda na ba ku nse nelyo aba mu cilonganino, nangu fye aba mu lupwa, calicindama ukukonka ukufunda kwa mutumwa Paulo ukutila: “Imilandile yenu yonse ibe iisuma, iyalungwamo umucele.” (Kol. 4:6) Imilandile ya musango yu iisuma ilafwaikwa pa kuti tulelanshanya bwino na bantu no kulaumfwana nabo.

5. Ni mwi umo ukulanshanya bwino kushalola? Langilileni.

⁵ Ukulanshanya bwino na bambi tacalola mu kuti tufwile ukulanda fye apo pene fyonse ifyo twatontonkanya ne fyo twaumfwa, maka maka nga natukalipa. Amalembo yalanga ukuti umuntu uufilwa ukulama icipyu cakwe ninshi aliba no bwafya, te kweba ati aliba bwino. (Belengeni Amapinda 25:28; 29:11.) Mose, uwali “uwafuukisha” pa bantu bonse abali pano isonde, inshita imo alekele bucipondoka bwa luko lwa bena Israele bwamulenga afilwa ukulama icipyu cakwe no kufilwa ukupeela Lesa ubukata. Mose alilandile bwino bwino fyonse ifyo aleumfwa, lelo Yehova tatemenwe. Nangu ca kuti Mose alitungulwile abena Israele pa myaka 40, Yehova tamusuminishe ukubengisha mu Calo Calaiwe.—Impe. 12:3; 20:10, 12; Amalu. 106:32.

6. Bushe calola mwi ukuba abacenjela mu milandile?

⁶ Amalembo yatila cisuma ukuilama no  kuba abacenjela, nelyo ukulingulula ilyo tulelanda. “Mu bwingi bwa fyebo tamubula icilubo, lelo uulama akanwa kakwe alicenjela.” (Amapi. 10:19; 17:27) Na lyo line, ukuba uwacenjela tacalola mu kuti tatufwile ukulanda ifyo tuleumfwa. Calola mu kuti nga tulelanda, imilandile yesu ifwile ‘ukuba iisuma,’ e kutila tufwile ukubomfya ululimi ku kuposha ukucila ukulubomfya ku kukalifya bambi.—Belengeni Amapinda 12:18; 18:21.

“Inshita ya Kwikala Tondolo ne Nshita ya Kusosa”

7. Fintu nshi tushilingile ukucita, kabili mulandu nshi?

⁷ Nga filya fine tulingile ukulanda bwino no kuilama ilyo tulelanda na bo tubomba nabo nangu abo tushimikilako, e fyo tulingile ukucita na mu cilonganino na pa ng’anda. Nga tulebubuka fye mu bukali ukwabula ukusakamana pa fingacitika, kuti caonaula ubumi bwesu na bucibusa bwesu na Lesa. (Amapi. 18:6, 7) Apo tatwapwililika tulakalipa sana, lelo tufwile ukuilama. Imiponto, ukupumya, imisuula, no lupato fibi. (Kol. 3:8; Yako. 1:20) Kuti fyaonaula bucibusa bwesu ubwawamisha na Yehova e lyo na bantu bambi. Yesu atufundile ati: “Onse uutwalilila ukufulilwa munyina, akalubulula ku cilye ca milandu; na onse uwaeba munyina amashiwi ayabi aya musaalula, akalubulula ku Cilye Cikalamba; kabili onse uwasosa, ati, ‘We cipumbu ca muntu we!’ akaba no mulandu wa kuya ku Gehena wa mulilo.”—Mat. 5:22.

8. Ni lilali tufwile ukulanda ifyo tuleumfwa, lelo tufwile ukulanda shani?

⁸ Nangu cibe fyo, kwaliba imilandu imo iyo twingamona ati kuti cawama ukulanshanyapo. Nga ca kuti munyinenwe alanda nelyo acita fimo ifyamukalifya ica kuti mwafilwa ukulabako, mwileka ulupato lulunduluke mu mutima wenu. (Amapi. 19:11) Umo nga ca kuti amukalifya, lameni ubukali bwenu kabili citeni ifingamwafwa ukupwisha ubo bwafya. Paulo alembele ukuti: “Mwileka akasuba kawe mucili abakalipa.” Nga ca kuti ubwafya bwatwalilila ukumucusha, bulandenipo pa nshita yalinga mu mutekatima. (Belengeni Abena Efese  4:26, 27, 31, 32.) Lanshanyeni na munyinenwe pa bwafya ukwabula ukupita mu mbali, lelo mulanshanye bwino, mwiminine pa kuwikishanya.—Lebi 19:17; Mat. 18:15.

9. Mulandu nshi tulingile ukulamina ubukali ilyo tushilaya mu kulanshanya na bambi?

⁹ Kwena, mufwile ukusala inshita isuma iya kulanshanya. Kwaliba “inshita ya kwikala tondolo ne nshita ya kusosa.” (Luk. Mil. 3:1, 7) E lyo na kabili, “umutima wa mulungami ulatontonkanya pa kwasuka.” (Amapi. 15:28) Ici kuti casanshamo no kulolelako ilyo tamulaya ku kulanshanya pa bwafya. Ukulanshanya nga namukalipa kuti kwalenga ubwafya ukubipilako; na lyo line tamufwile ukulolela pa nshita yalepa.

Ukucita Ifisuma Kulalenga Tuleumfwana na Bambi

10. Bushe ukulacitila bambi ifisuma kutwafwa shani ukulaumfwana nabo bwino?

¹⁰ Imilandile isuma no kulanshanya bwino kulalenga tuleumfwana na bambi. Na kuba nga tule-esha na maka ukulaumfwana na bambi tukalalanshanya nabo bwino. Ukucitilako bambi ifisuma, ukubafwa, no kulabapeela ifya bupe no mutima onse, e lyo no kulabetako ku ng’anda, kukalenga tukalelanshanya bwino nabo. Kabili kuti kwalenga “twatuulika amalasha ayaleaka umulilo” pa muntu no kulenga alanga imibele isuma, ica kuti twalanshanya na bwino pa bwafya.—Rom. 12:20, 21.

11. Cinshi Yakobo acitile pa kuti bawikishanye na Esau, kabili cinshi cafuminemo?

¹¹ Yakobo alishibe ubusuma bwa ici. Mpundu munankwe Esau alimufulilwe sana ica kuti Yakobo alibutwike pa mulandu wa kutiina ukuti Esau alamwipaya. Pa numa ya myaka iingi, Yakobo alibwelele. Esau na baume 400 baliile mu kumukumanya. Yakobo apepele kuli Yehova ukuti amwafwe kabili abuulile ifitekwa ifingi no kutumina Esau. Ubupe atumine bwatontolwele icipyu ca kwa Esau. Ilyo bakumene, Esau abutukiile Yakobo no kuyamukumbatila.—Ukute. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.

Koselesheni Bambi ku Milandile Yenu Iisuma

12. Mulandu nshi tulingile ukubomfesha amashiwi ayasuma kuli bamunyinefwe?

¹² Abena Kristu babombela Lesa, te bantunse iyo. Na lyo line fwe bantu tulafwaya bambi ukututemwa. Imilandile yesu iisuma kuti yalenga bamunyinefwe ne nkashi ukukanasakamikwa sana. Lelo ukubebaula kuti kwalenga amasakamika yabo ukukula no kulenga balamona kwati Yehova alileka ukubasakamana. E ico, natulelanda ukufuma pa nshi ya mutima ifingakoselesha bambi, e kutila “amashiwi ayasuma aya kukuula ukulingana no kukabila, pa kuti yengakuula abaleumfwa.”—Efes. 4:29.

13. Finshi baeluda bafwile ukulaibukisha (a) ilyo balelungika bambi? (b) ilyo balelemba amakalata?

¹³ Baeluda maka maka e balingile ukuba “abanakilila” kabili aba mutembo ku mukuni. (1 Tes. 2:7, 8) Baeluda nga balelungika umuntu, bafwaya ukucite co “mu kunakilila,” nangu fye ni lintu balelanda na “basuusha.” (2 Tim. 2:24, 25) Baeluda bafwile ukuba ne milandile isuma na lintu balelembeshanya na baeluda mu filonganino fimbi nelyo nga balelembela kwi ofeshi lya musambo. Balingile ukuba ne cikuuku no kukanakalifya bambi mu milandile, nga fintu tubelenga pali Mateo 7:12.

Imilandile Yenu mu Lupwa Ifwile Ukuba Iisuma

14. Finshi Paulo afundile abaume abaupa, kabili mulandu nshi?

¹⁴ Ifyo tulanda, ifyo tucita pa menso, ne fyo tubomfya umubili pa kulanda, kuti fyakalifya bambi ukucila ne fyo twingenekela. Ku ca kumwenako, abaume bamo, tabeshiba bwino ifyo amashiwi babomfya yakalifya abakashi babo. Nkashi umo atile: “Ndatiina sana abalume bandi nga bampaatila.” Amashiwi yabipa yalakalifya sana abanakashi ukucila ifyo yakalifya abaume kabili abanakashi tabalabako bwangu. (Luka 2:19) E fyo ciba maka maka nga ca kuti uwalanda amashiwi yabipa, muntu  uo umwanakashi atemwa kabili uo afwaya ukucindika. Paulo afundile abaume abaupa ukuti: “Mwe balume, muletemwa abakashi benu kabili mwilaba ne cipyu kuli bena.”—Kol. 3:19.

15. Langilileni ico umwaume uwaupa afwile ukubela uwanakilila ku mukashi wakwe.

¹⁵ Munyinefwe uwaikala mu cupo pa myaka iingi alangilile ico umwaume uwaupa afwile ukubela uwanakilila ku mukashi wakwe uwaba nge “cipe icanaka.” Atile: “Nga mwaikata icipe ca mutengo kabili icitobeka, tamufwile ukuciikata na maka sana, pantu kuti cakwata imilale. E lyo nga cakwata imilale, nangu muciwamye shani, imilale kuti yashala ilemoneka. Umulume nga alebomfya amashiwi yabipa sana ku mukashi, kuti amukalifya. Ici kuti calenga mu cupo mwaba umulale uushingafuutika.”—Belengeni 1 Petro 3:7.

16. Bushe umukashi kuti akuula shani ulupwa lwakwe?

¹⁶ Abaume nabo kuti bakoseleshiwa nangu ukukalifiwa ku milandile ya bambi ukusanshako fye ne ya bakashi babo. “Umukashi wa mano,” uo umulume ‘engacetekela,’ alalangulukilako umulume wakwe nga fintu na o afwaya umulume alemulangulukilako. (Amapi. 19:14; 31:11) Kanshi imilandile ya mukashi nayo kuti yalenga mu lupwa mwaba ukumfwana nelyo ukukanaumfwana. “Umwanakashi uwakwata amano ayene yene nakuula ing’anda yakwe, lelo umuwelewele aibongolola ku minwe yakwe.”—Amapi. 14:1.

17. (a) Bushe abana bafwile ukulanshanya shani na bafyashi babo? (b) Bushe abakalamba bafwile ukulanda shani na bacaice, kabili mulandu nshi?

¹⁷ Abafyashi na bana nabo bafwile ukuba ne milandile isuma ilyo balelanshanya. (Mat. 15:4) Ilyo tulelanda na bana, nga tulebalangulukilako ninshi tatwakasose ifya kubakalifya. (Kol. 3:21; Efes. 6:4) Na pa kusalapula abana, abafyashi na baeluda bafwile ukulanda nabo mu mucinshi. Abakalamba nga balecita ifi, cilanguka ku bacaice ukulungika imibele yabo e lyo no kutwalilila ukuba ifibusa fya kwa Lesa. Ici cawamapo ukucila ukulenga balemona kwati natunaka ukubafwa icingalenga balamona no kuti te kuti baluke. Abacaice te kuti bebukishe amashiwi yonse ayo twalandile, lelo balebukisha imilandile yesu.

 Mulelanda Ifisuma Ukufuma pa Nshi ya Mutima

18. Cinshi cingatwafwa ukupwisha icipyu mu mitima yesu?

¹⁸ Ukulama icipyu te kulanga fye pa menso ukuti tatufulilwe. Ukwiminina fye pa kulanga ukuti tatufulilwe lelo mu kati ninshi tulepya ku bukali, kulenga fye twalacula na matontonkanyo. Cimo no kucilika pa cikunkubiti ca munkoyo uubilile sana no kucibika pa kasuba. Icikunkubiti kuti catuuma calepuka no kulepuka. Kanshi mwilasungilila ubukali mu mutima no kwisasakaatuka inshita imbi. Mulepepa kuli Yehova pa kuti alemwafwa ukupwisha icipyu mu mutima wenu. Lekeni umupashi wa kwa Yehova walule amatontonkanya yenu no mutima pa kuti mulecita ifintu ukulingana no kufwaya kwakwe.—Belengeni Abena Roma 12:2; Abena Efese 4:23, 24.

19. Finshi tulingile ukucita pa kuti twilakangana na bambi?

¹⁹ Citeni ifingalenga mwalama icipyu. Nga mwasanga ukuti mwatendeka ukufulwa, kuti caba bwino mwafumapo, pa kuti icipyu cenu catontoloka. (Amapi. 17:14) Nga ca kutila uo mulelanda nankwe atendeka ukufulwa, esheni na maka ukulanda amashiwi ayasuma. Ibukisheni ukuti: “Ukwasuka ukwafuukakunasha ubukali, lelo amashiwi ya kukalifya yalenga umuntu ukukalipa.” (Amapi. 15:1) Amashiwi yabi nangu fye muyalande mu kunakilila, kuti yalenga umuntu ukufulilwako. (Amapi. 26:21) Nga kwaba ifyamukalifya, ‘mulekokola ukulanda, mulekokola ukukalipa.’ Mulelomba umupashi wa kwa Yehova pa kuti ulemwafwa ukulanda ifisuma, te fibi iyo.—Yako. 1:19.

Mule-elela Bambi Ukufuma pa Nshi ya Mutima

20, 21. Cinshi cingatwafwa ukulaelela bambi, kabili mulandu nshi tulingile ukubelela?

²⁰ Ku ca bulanda, tapali nangu umo pali ifwe uwingalama ululimi umupwilapo. (Yako. 3:2) Nangu bengesha shani, balupwa lwesu na bamunyinefwe ne nkashi limo kuti balanda fimo ifingatukalifya. Mu nshita ya kufulwa, tulingile ukutekanya no kumona icalenga balande ifyatukalifya. (Belengeni Lukala Milandu 7:8, 9.) Bushe pali icabasakamike, bushe bali no mwenso, nangu tabaleumfwa bwino, nelyo bushe pali ubwafya bakwete?

²¹ Kwena tatuletila caliba fye bwino ukububuka mu bukali pali iyi milandu. Lelo nga twaishiba icilengele kuti catwafwa ukumfwikisha ico abantu limo balandila no kucita ifintu ifishawama kabili kuti catwangukila ukubeleela. Bonse limo tulalanda no kucita ifintu ifikalifya bambi, kabili twenekela ukuti balatwelela. (Luk. Mil. 7:21, 22) Yesu atile pa kuti Lesa aletwelela na ifwe tulingile ukulaelela bambi. (Mat. 6:14, 15; 18:21, 22, 35) E ico, tufwile ukula-angufyanya ukulomba ubwelelo no kwelela bambi, pa kuti ukutemwa kutwalilile mu lupwa na mu cilonganino pantu ukutemwa “e cikakilo cafikapo ica kwikatana.”—Kol. 3:14.

22. Mulandu nshi cacindamina sana ukuba ne milandile isuma?

²² Ilyo cino calo umwaba abantu aba cipyu cileya ku mpela, ifilenga twilaba ne nsansa no kukanaba abaikatana fifwile fikalafulilako. Nga tulekonka ifyo Icebo ca kwa Lesa cilanda, tukalabomfya ululimi ku kulanda ifisuma, te fibi iyo. Tukalaumfwana sana na ba mu lupwa lwesu e lyo na ba mu cilonganino, kabili imilandile yesu iisuma ikalenga bambi ukwishiba Yehova, “Lesa [wesu uwa] nsansa.”—1 Tim. 1:11.

Bushe Kuti Mwalondolola?

• Mulandu nshi cacindamina ukusala inshita isuma iya kulanshanyapo amafya?

• Mulandu nshi imilandile ya ba mu lupwa ifwile ‘ukubela iisuma’ lyonse ilyo balelanshanya?

• Kuti twacita shani pa kuti twilalanda ifya kukalifya bambi?

• Cinshi cingatwafwa ukulaelela bambi?

[Ifipusho]

[Ifikope pe bula 21]

Lameni ubukali bwenu intanshi, e lyo mufwaye inshita ingawama ukulanshanya

[Icikope pe bula 23]

Lyonse umwaume afwile ukuba uwanakilila pa kulanda no mukashi wakwe