Ndatasha Yehova Ukuti Nalitwalilila Ukumubombela te Mulandu na Mesho

Abashimika ili lyashi ni ba Maatje de Jonge-van den Heuvel

NDI ne myaka 98. Nalibombela Yehova pa myaka 70, lelo muli iyi myaka, icitetekelo candi calyeshiwa sana. Ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Bubili, balimbikile mu nkambi balecushishamo abantu, umo inshita imo nafuupwike ica kuti napingwilepo ukucita icintu cimo icalengele ng’umfwe ububi. Pa numa ya myaka iinono, nalikwete ubwesho na bumbi ubwandetele sana ubulanda. Nangu cali fyo, ndatasha Yehova pa kutwalilila ukumubombela te mulandu na mesho.

Ubumi bwandi bwayalwike mu October, mu 1940. Naleikala mwi tauni lya Hilversum ilyabela lwa ku kapinda ka ku kulyo aka Amsterdam mu Netherlands, icalo icaletekwa no buteko bwa baNazi ubwa ku German. Ukufuma mu Hilversum ukufika ku Amsterdam, paba amakilomita mupepi na 24. Pali iyi nshita, ninshi twalikala imyaka isano na balume bandi ba Jaap de Jonge, abalensakamana sana, kabili twalikwete no mwana umwanakashi uwayemba, Willy uwali ne myaka itatu. Twaleikala mupepi no lupwa ulwali ulupiina kabili lwalecula sana pa kusakamana abana 8. Lelo balesunga no mulumendo umo. E ico, naleyipusha ukuti, ‘Mulandu nshi baipeelela incito ya kusunga no yu mulumendo?’ Ilyo nabatwalile ifya kulya, e lintu naishibe ukuti ulya mulumendo aali ni painiya. Anshimikile pa Bufumu bwa kwa Lesa na pa mapaalo bukaleta. Nalitemenwe sana ifyo nasambilile, kabili apo pene nalisumine icine. Muli ulya wine mwaka, nali-ipeele kuli Yehova no kubatishiwa. Ilyo papitile umwaka umo, abalume bandi nabo balisumine icine.

Nangu ca kuti naishibe fye ifinono pali Baibolo, nalishibe bwino sana ukuti ifi naba Nte, ninshi naba mu kabungwe ako babinda. Kabili nalishibe no kuti ba Nte abengi sana balibakaka pa mulandu wa kushimikila ubukombe bwa Bufumu. Na lyo line, nshaikete na ku cani, natendeke ukushimikila ku ng’anda ne ng’anda, kabili ine na balume bandi twatampile no kupokelela bapainiya na bakangalila benda pa ng’anda pa mwesu. Kabili pa mwesu e po twalesungila ne mpapulo shilanda pali Baibolo isho bamunyinefwe na bankashi baleleta ukufuma ku Amsterdam. Pa macinga yabo ayapangiilwe ukusendelapo ifyafina e po balesendela amabuuku ayo balefimbapo itenti. Ala mwandini balya bantu bali no kutemwa kabili bali abashipa! Baleibika mu kapoosa mweo pa mulandu fye wa bamunyinabo.—1 Yoh. 3:16.

“Bushe Mwalabwela Bwangu, Mayo?”

Ilyo papitile imyeshi 6 ukutula apo nabatishiwilwe, pa ng’anda paishile bakapokola batatu. Baingile mu ng’anda no kutendeka ukusokota. Lelo nangu ca kuti umo twalesungila amabuuku ayengi tabamumwene, balisangile amabuuku yamo ayo twafishile mwi fungu lya busanshi. Banjebele ukuti tuye nabo ku kapokola mu Hilversum ilyo line fye. Ilyo nakumbatile umwana wandi Willy pa kuti imushalikepo, anjipwishe ukuti, “Bushe mwalabwela bwangu,  Mayo?” Namwebele ukuti, “Ee, mwana wandi nalabwela nomba line.” Lelo, papitile imyeshi 18 pa kwisamona umwana wandi no kumukumbata na kabili.

Ilyo kapokola ansendele, aninikishe ishitima no kuntwala ku Amsterdam uko baile mu kunjipusha ifipusho. Abalefwailisha umulandu banjebele ukuti nsontepo bamunyina batatu abali Inte sha kwa Yehova mu Hilversum. Nabebele ukuti: “Pali aba bonse, njishibepo fye umo pantu e utuletela umukaka.” Ifyo nalandile fya cine; pantu ulya munyinefwe e waletuletela umukaka. Nabebele no kuti: “Nga mulefwaya ukwishiba nga ni Nte ya kwa Yehova nelyo iyo, mwipusheni umwine.” Ilyo nakeene ukulanda icili conse, balingumine pa menso kabili bankomene mu cifungo, no kunsha umo mwine pa myeshi ibili. Ilyo abalume bandi baishibe uko nali, balindeteleko ifya kufwala ne fya kulya. Lyena mu August 1941, bantwele ku Ravensbrück, mu nkambi umo balesungila banamayo abakwete imibele iibi sana. Iyi nkambi yabela ku kapinda ka ku kuso aka Berlin, mu Germany kabili paba amakilomita 80.

“Sansamuka, Nkashi”

Lintu twafikile, batwebele ukuti nga twasaina ukutila twaleka ukuba Inte, balatufumya, tuye ku ng’anda. Lelo, nalikeene ukusaina. Nabapeele utupe twandi tonse no kufuula ifya kufwala, kabili naile mu muputule wa kusambilamo umo nasangile bankashi abafumine ku Netherlands. Batupeele yuniformu wa mu nkambi apo babilile icishibilo ca kuti tuli Nte ico baleita ati purple triangle kabili balitupeele ne mbale, kapu na supuni. Ubushiku bwa kubalilapo twaleele mu nkambi iyo balesungilamo abantu pa nshita inono. Muli iyi nkambi e mo nalilile ifilamba pa muku wa kubalilapo ukutula apo banjikatile. Naleipusha ukuti, “Cinshi calacitika kuli ine? Nkafuma lilali?” Ala nalililile! Ukulanda fye icishinka, ilya nshita ninshi bucibusa bwandi na Yehova tabulakosa sana, pantu papitile fye imyeshi inono ukutula apo naishibile icine. Kwali ifingi ifyo nshaishibe. Ubushiku bwakonkelepo ilyo baleita amashina, nkashi uwafumine ku Netherlands afwile alimwene ukuti nali no bulanda. Anjebele ati: “Sansamuka nkashi, wilasakamana! Takuli icabipa icalatucitikila.”

Ilyo bapwishishe ukutwita amashina, batutwele ku nkambi imbi uko twasangile bankashi abengi abafumine ku Germany na ku Netherlands. Bankashi bamo abafumine ku German ninshi balikalamo ukucila pa mwaka umo. Nalikoshiwe ukuba nabo, e lyo balensansamusha. Kabili nalitemenwe ukumona ukuti inkambi yalimo bankashi yali iyabusaka sana ukucila inkambi shimbi. E lyo kabili tamwali ubupupu, ukutukana insele nelyo ulubuli. Nangu ca kuti twaletucula, inkambi yesu yali nge cishi ca busaka pali bemba wa fiko.

Ifyo Imikalile Yali mu Nkambi

Mu nkambi twalebombesha lelo twalelya ifya kulya ifinono sana. Twalebuuka pa 05:00hrs e lyo batendeka ukutwita amashina. Abalinshi baletwimika pa nse na lintu akasuba kabalikishe ne lyo kuli imfula. Kabili pa 17:00hrs, pa numa ya kubomba incito yakosa, kwaleba ukutwita amashina na kabili. Lyena baletupeela umuto no mukate. Nga twalya twaleya mu kusendama ninshi natunaka icipesha amano.

Cila bushiku ukufumyako fye pa Mulungu, nalebomba mwi bala, umo nalefula ingano ku  cikwakwa, no kufumya amatipa mu mifoolo, e lyo no kuwamya umwaleikala inkumba. Nangu ca kuti umulimo nalebomba walikosele kabili wali wa fiko, nalekwanisha ukubomba cila bushiku pantu nali umwaice kabili nali uwakosa sana. Ukwimba inyimbo sha bufumu nako kwalinkoseshe. Lelo, cila bushiku nalefuluka sana abena mwandi no mwana wandi.

Baletupeela ifya kulya ifinono sana, lelo bankashi bonse twaleshako umukate cila bushiku pa kutila tukaliile capamo pa Mulungu, nga twakumana ku kulanshanya ifya mu Baibolo. Tatwakwete impapulo ishilanda pali Baibolo, lelo nalekutika sana kuli bankashi bacikoloci abena Germany abakosele sana mu kupepa ilyo balelanshanya ifya kwa Lesa. Twalisefeshe ne Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu.

Amacushi, Ukulanguluka, no Kukoseleshiwa

Limo baletweba ukubombako incito ya kutungilila abashilika aba Nazi. Apo tatwaleitumpa mu fya mapolitiki, bankashi bonse balikeene ukubombako, kabili na ine napashenye ukushipa kwabo. Ilyo twakeene, balitutanine ifya kulya pa nshiku ishingi kabili pa nshita ya kutwita amashina baletweba ukwiminina pa ma-awala ayengi. Inshita imo, mu nshita ya mpepo, batwisaliile mu cikuulwa pa nshiku 40 umwali umwatalala sana.

Fwe Nte sha kwa Yehova, ilingi line baletweba ukuti nga twasaina ifipepala fya kulanga ukuti natuleka ukuba ba Nte, tukafuma mu nkambi no kubwelelamo ku mwesu. Pa numa ya kwikala mu Ravensbrück ukucila pa mwaka umo, nalifuupwike sana. Apo nalefwaisha ukumona abalume bandi no mwana wandi, naile ku baletulonda, no kupoka formu iyalembelwepo ukuti nshili Musambi wa Baibolo, kabili nalisaine.

Ilyo bankashi baumfwile ifyo nacitile, bamo batampile ukunsengauka. Lelo ba Hedwig na ba Gertrud, bankashi babili abena German abakoloci, balinjitile no kunjeba ukuti balintemwa. Ilyo twalebomba bonse umwaleikala inkumba, cikuuku cikuuku banjebele ifyo cacindama ukuba na bucishinka kuli Yehova e lyo ne fyo tulanga ukuti twalimutemwa nga tatunenwike. Naleumfwa bwino sana pa fyo balya bankashi balensakamana kwati fye ni bamayo na pa cikuuku cabo. * Nalishibe ukuti ico nacitile tacaweme, kabili nalefwaya no kuti bafuute ifyo nasaine. Icungulo bushiku cimo, naebeleko nkashi umo ili ipange lyandi. Cilolo waleangalila inkambi afwile alyumfwile ifyo nalelanshanya na nkashi pantu ico cine cungulo, e co bamfumishe mu nkambi ukwabula ukwenekela no kuninikisha ishitima ilyaleya ku Netherlands. Umo pa baleangalila inkambi, uo na ino nshita njibukisha icinso cakwe, anjebele ati, “Ucili Bibelforscher (e kutila Umusambi wa Baibolo), kabili tawakaleke ukuba umusambi.” Nayaswike ukuti, “Ee, Yehova nga atemwa nkatwalilila.” Na lyo line, naletontonkanya ukuti, ‘Bushe kuti nacita shani pa kuti mfutishe ifyo nasaine?’

Ifyebo fimo ifyali pali formu ya kusaina pa kuleka ukuba Nte fyaleti: “Ndelapa ukuti nshakabale mba na kabili mu kabungwe ka Basambi ba Baibolo aka mu calo conse.” Nalishibe ifya kucita! Mu January 1943, ilyo nafikile fye ku ng’anda, natendeke ukushimikila na kabili. Nalishibe ukuti abalashi ba buteko bwa ciNazi nga bansanga na kabili ndeshimikila pa Bufumu bwa kwa Lesa, bakankanda icine cine.

Pa kulanga sana Yehova ukuti nalefwaisha ukuba umubomfi wakwe uwa cishinka, ine na balume bandi twatendeke ukupokelela abeleleta impapulo na bakangalila benda pa mwesu. Nalitemenwe icine cine pa kukwata ishuko na limbi ilya kulanga ifyo natemwa Yehova na bantu bakwe!

Ubwesho Ubukalamba

Ilyo kwashele imyeshi inono ukuti inkondo ipwe, ine na balume bandi twalikwete ubwesho ubukalamba. Mu October, 1944, umwana wesu  Willy aishilelwala fye mu kupumikisha ubulwele ubonaula umukolomino no kulenga umuntu ukukanapeema bwino. Tapakokwele, ubulwele bwalikosele kabili papitile fye inshiku shitatu no kufwa afwa. Ali fye ne myaka 7.

Twali no bulanda sana pa mfwa ya mwana umo fye uo twakwete. Ukulanda fye icishinka, amesho twakwete ilyo twali ku Ravensbrück yalicepele nga kuyalinganya ku bulanda twakwete ilyo umwana wesu afwile. Lelo, muli ilya nshita ya bulanda, twalesansamushiwa lyonse ku mashiwi ayaba pa Amalumbo 16:8, ayatila: “Nabika Yehova pa ntanshi yandi pe. Pantu aba ku kwa kulyo kwandi, nshakatelentenshiwe.” Ine na balume bandi twalicetekele sana mu bulayo bwa kwa Yehova ubwa kubuusha abafwa. Twalitwalilile ukuba mu cine kabili twali abacincila mu kushimikila imbila nsuma. Abalume bandi balingafwile sana ukulabombela Yehova no mweo onse ukufikila lintu bafwile mu 1969.

Amapaalo ne Nsansa

Pa myaka yonse iya ku numa, cimo icindetela sana insansa, kuba lyonse na babomba umulimo wa nshita yonse. Nga filya fine twalecita ilyo kwali inkondo, twalitwalilile ukulapokelela bakangalila benda na bena mwabo ilyo baletandalila icilonganino cesu. Bakangalila benda bamo, ba Maarten Kaptein, na bena mwabo ba Nel, baikele mu mwesu pa myaka 13! Ilyo ba Nel balwele ubwa mfwa, nalibatenseshe pa myeshi itatu ukufikila bafwa. Ukulaba na bamunyinefwe na bankashi aba mu cilonganino kwalingafwa ukuba ne nsansa no kukwata umutende uo bakapepa baipakisha pali ino nshita muli paradaise wa ku mupashi.

Pa fintu ifikalamba ifyacitika mu bumi bwandi, paba ne cacitike mu 1995 ilyo banjitile ukuyasangwa ku cibukisho mu Ravensbrück. Uku e ko nailemonana na bankashi abo twali nabo mu nkambi, abo nshabalile monana nabo pa myaka ukucila 50! Caliweme sana ukuba nabo kabili nshakalabe ifyo caweme ne fyo twakoseleshenye ukutwalilila ukulolela inshita ilyo abantu besu abafwa bonse bakabuuka.

Umutumwa Paulo alandile pa Abena Roma 15:4 ukuti, “mu kushipikisha kwesu na mu cisansamushi ca mu Malembo tube ne subilo.” Ndatasha Yehova pa kubikako ili subilo, ilyalenga ukuti ntwalilile ukumubombela no mweo onse te mulandu na mesho.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 10]

Ine na Jaap, mu 1930

[Icikope pe bula 10]

Umwana wesu Willy ilyo ali ne myaka 7

[Icikope pe bula 12]

Mu 1995, twalimonene na kabili na bamunyinane abo nalekeleshe ukumona kale sana. Ine ndi uwa bubili ukufuma ku kuso, mu mutande wa kubalilapo